Zwłóknienie płuc - jak je leczyć? Przyczyny i objawy zwłóknienia płuc.

Zwłóknienie płuc to stan, który może wystąpić w konsekwencji wielu chorób uszkadzających miąższ płuca czyli tak zwanych chorób śródmiąższowych płuc. Choroby śródmiąższowe płuc dotykają najczęściej osoby dorosłe, jednak niektóre z nich jak np. alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych spotyka się również u dzieci. W części przypadków przyczyny zwłóknienia płuc mogą być uwarunkowane genetycznie, związane z narażeniem na wdychane substancje (np. dym tytoniowy, substancje chemiczne, pyły), lub pozapalne. Czym jest zwłóknienie płuc oraz jak można je leczyć?

Co to jest zwłóknienie płuc?

Zwłóknienie płuc powstaje na skutek działania czynników, prowadzących do wystąpienia reakcji zapalnej w płucach. W przypadku zwłóknienia, w procesie regeneracyjnym powstaje nadmierna ilość tkanki łącznej co powoduje zagęszczenie i zesztywnienie okolicznych tkanek ograniczając powierzchnię wymiany gazowej w płucach oraz powodując zaburzenia wentylacji.

Zwłóknienie płuc – przyczyny

Włóknienie płuc może wystąpić w przebiegu różnych chorób obejmujących płuca, pod wpływem czynników szkodliwych oraz może rozwinąć się samoistnie jako idiopatyczne włóknienie płuc o nieznanej etiologii. Przyczynami zwłóknienia płuc mogą być między innymi:

• długotrwała ekspozycja na wdychane zanieczyszczenia (dym tytoniowy, pyły, azbest, odchody niektórych zwierząt);
• stosowanie niektórych leków, takich jak leki chemioterapeutyczne (stosowane w leczeniu nowotworów), wybrane leki antyarytmiczne (stosowane w zaburzeniach rytmu serca) oraz niektóre antybiotyki (stosowane w infekcjach bakteryjnych);
• przebyte w przeszłości zabiegi radioterapii u pacjentów naświetlających obszary klatki piersiowej (np. w raku płuca, w raku piersi). Ciężkość uszkodzenia płuc zależy od wielu czynników takich jak: wielkość naświetlanego obszaru, całkowita dawka przyjętego promieniowania i stosowanie jednoczasowej chemioterapii;
• choroby obejmujące zmiany w płucach takie jak zapalenie płuc, gruźlica, sarkoidoza, twardzina układowa, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty;
• czynniki genetyczne, które według naukowców mogą stanowić przyczynę powstawania samoistnego, idiopatycznego włóknienia płuc;
• przebycie COVID-19 – im dłuższy był przebieg choroby, tym większe ryzyko powstania zwłóknienia płuc.

Zwłóknienie płuc – objawy

W zwłóknieniu płuc o małym nasileniu lub w jego początkowych stadiach możliwy jest brak jakichkolwiek objawów. Jeśli włóknienie płuc ma nasilony charakter lub postępuje, u pacjenta mogą wystąpić objawy takie jak:

• płytkie i przyspieszone oddechy,
• suchy, męczący kaszel,
• dyskomfort lub ból w klatce piersiowej,
• tendencje do zadyszek,
• duszność,
• zmniejszenie tolerancji wysiłku, szybka męczliwość,
• przewlekłe zmęczenie,
• brak apetytu.

Przy utrzymywaniu się wyżej wymienionych objawów, konieczna jest wizyta u lekarza i poszerzenie diagnostyki w kierunku chorób płuc.

Drobne zwłóknienia płuc

Włóknienie płuc może stanowić poważny problem upośledzający działanie organizmu, jednak niektóre odmiany tego stanu nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Pojedyncze, drobne zwłóknienia płuc, które nie mają wpływu na codzienne funkcjonowanie i powstały np. po dawno przebytym stanie zapalnym nie są powodem do niepokoju.

Zwłóknienie płuc – diagnostyka

W diagnostyce zwłóknienia płuc stosuje się badania takie jak:

• badania obrazowe klatki piersiowej, które pozwalają wykryć chorobę i ocenić jej postępowanie. W zwłóknieniu płuc korzysta się ze zdjęć rentgenowskich (RTG) i tomografii komputerowej (TK);
• spirometria, która ocenia ilość i szybkość przepływu powietrza przez płuca w określonym czasie. Badanie to polega na nabraniu wdechu i szybkim wypuszczeniu powietrza do specjalnej rurki;
• badanie obrazowe serca, czyli echokardiografię (USG serca), podczas której można ocenić pracę serca i ewentualne nieprawidłowości w obrębie prawej komory, które mogą wystąpić w zaawansowanej postaci zwłóknienia płuc;
• pomiar saturacji krwi, czyli pomiar wysycenia krwi tlenem za pomocą urządzenia nakładanego na palec;
• próba wysiłkowa na bieżni lub rowerku elektrycznym.

W niektórych przypadkach  do postawienia diagnozy wskazana może być diagnostyka inwazyjna z pobraniem materiału tkankowego i zbadaniu go pod mikroskopem w laboratorium. Metodami służącymi do pobrania są: bronchoskopia, płukanie oskrzelowo-płucne tzw. BAL oraz biopsja chirurgiczna.

Elementami oceny diagnostycznej mogą być również badania laboratoryjne:

• oznaczenie miana przeciwciał przeciwjądrowych ANA, czy czynnika reumatoidalnego RF w celu identyfikacji pacjentów wymagających dalszej oceny pod kątem chorób tkanki łącznej;
• oznaczenie stężenia tzw. przeciwciał precypitujących, które mogą potwierdzić ekspozycję środowiskową na czynniki chorób śródmiąższowych;
• badania laboratoryjne w ocenie ogólnego stanu zdrowia pacjenta, takie jak morfologia krwi, stężenie mocznika, kreatyniny, elektrolitów, badanie ogólne moczu, badania oceniające czynność wątroby.

Zwłóknienie płuc – powikłania

Zaawansowane i postępujące postacie zwłóknienia płuc mogą prowadzić do szeregu powikłań takich jak:

• podwyższone ciśnienie krwi w płucach – nadciśnienie płucne. Zwiększony opór w zwłókniałych i stwardniałych małych naczyniach płucnych powoduje zwiększenie ciśnienia krwi w dużych tętnicach płucnych oraz w prawej komorze serca z której tętnice płucne odprowadzają krew;
• niewydolność serca – ze względu na nadciśnienie płucne prawa komora musi pompować krew silniej i pod większym ciśnieniem co prowadzi zaburzeń jej struktury (przerostu) i utraty funkcji, a w konsekwencji do niewydolności całego serca;
• niewydolność  oddechowa;
• nowotwór złośliwy płuc- zwłóknienia płuc stanowią podwyższone ryzyko raka płuc.   

Zwłóknienie płuc – leczenie

Jak zatrzymać zwłóknienie płuc? Zwłóknienie płuc ma charakter trwały i nieodwracalny, jednak w zależności od stopnia nasilenia oraz przyczyny zwłóknienia objawy mogą się zacznie różnić. U części chorych przebieg zwłóknienia może być ciężki i szybko postępujący, u innych będzie mieć postać przewlekłą, trwającą miesiącami lub latami.

Aby opóźnić i złagodzić objawy włóknienia płuc stosuje się:

• leki, m.in.: glikokortykosteroidy, leki immunosupresyjne (hamujące układ odpornościowy), acetylocysteinę z prednizonem;
• tlenoterapię, która ułatwia oddychanie, zmniejsza obciążenie prawej komory serca, poprawia jakość snu, samopoczucie i chroni przed spadkami poziomu tlenu we krwi;
• rehabilitację oddechową, wzmacniającą mięśnie oddechowe;
• w niektórych przypadkach rozważa się leczenie chirurgiczne – przeszczep płuc.

Przy rozpoznaniu zwłóknienia płuc w celu poprawy rokowania zalecane jest również: rzucenie palenia, stosowanie zbilansowanej diety o odpowiedniej kaloryczności (u osób chorych na otyłość oddychanie jest utrudnione) oraz szczepienia przeciwko infekcjom dróg oddechowych, które mogą pogorszyć objawy włóknienia płuc.

Autor: Lek. med. Katarzyna Lizak

Bilbiografia:

1. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc dotyczące diagnostyki i leczenia idiopatycznego włóknienia płuc. Piotrowski WW, Bestry I, Białas AJ. et all. Pneum Pol 2020;1(1):9-67.
2. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.
3. Kompendium pulmonologiczne. Halina Batura-Gabryel. PZWL 2014.