Badanie genetyczne płodu – jakie i kiedy warto wykonać?

Badania prenatalne są obecnie jedną z podstawowych metod wykrywania chorób genetycznych u płodu. Dzięki obserwowanemu szybkiemu rozwojowi medycyny i diagnostyki cechują się one dużą czułością i w większości przypadków bezpieczeństwem wykonania. W poniższym artykule opisujemy przykłady badań genetycznych, które umożliwiają wykrycie wad genetycznych u nienarodzonego dziecka.

Badanie genetyczne płodu – jakie warto wykonać?

Diagnostykę prenatalną można podzielić na dwie grupy badań: nieinwazyjne testy prenatalne (ang. NIPT, the non-invasive prenatal test) oraz badania inwazyjne. Główną różnicą w przypadku tych badań jest sposób pobrania materiału biologicznego do testu. W przypadku nieinwazyjnych badań genetycznych wystarczy próbka krwi obwodowej pobranej od matki, natomiast materiał do badań inwazyjnych pobiera się w trakcie bardziej skomplikowanej procedury jak np. amniopunkcja, która może nieść ze sobą ryzyko groźnych powikłań.

NIPT można zaliczyć do tzw. testów przesiewowych, które wykonywane są tylko w celu określenia ryzyka wystąpienia nieprawidłowości u dziecka. Badania inwazyjne służą jako testy diagnostyczne, których celem jest ostateczne potwierdzenie lub wykluczenie choroby płodu. 

Kiedy wykonać badanie genetyczne płodu?

Wskazaniem do wykonania nieinwazyjnych badań prenatalnych opartych na technikach molekularnych są:

• wiek matki (powyżej 35. roku życia),
• nieprawidłowe wyniki badań USG lub badań biochemicznych u ciężarnych stwierdzone w trakcie badania USG I trymestru i testu podwójnego, lub potrójnego,
• wystąpienie wad genetycznych u dziecka w poprzedniej ciąży
• w przypadku wystąpienia przeciwskazania do wykonania badań inwazyjnych.

Wykonanie molekularnych testów NIPT daje kobietom większe poczucie bezpieczeństwa w trosce o zdrowie swojego nienarodzonego dziecka, co jest jednym z głównych powodów, dla którego ciężarne decydują się na wykonanie testu. Biorąc pod uwagę aspekty kliniczne, przyjmuje się, że inwazyjną diagnostykę prenatalną wykonuje się, gdy ryzyko powikłań związanych z wykonywaną procedurą pobrania materiału jest mniejsze niż konsekwencje zbyt późnego zdiagnozowania choroby genetycznej, w przypadku istnienia możliwości wczesnej, skutecznej terapii oraz kiedy wykryto nieprawidłowości podczas testów NIPT i USG. Ostateczna decyzja o wykonaniu testów inwazyjnych jest podejmowana przez lekarza po konsultacji z kobietą ciężarną.

Jak przebiega badanie genetyczne płodu?

W przypadku inwazyjnych badań genetycznych niezbędne jest pobranie materiału do badania w trakcie bardziej skomplikowanej procedury zabiegowej. Materiał do inwazyjnych badań prenatalnych może być pobierany kilkoma technikami, m.in.: 

• amniopunkcją, czyli nakłuciem worka owodniowego przez powłoki brzuszne matki pod kontrolą USG i pobraniem płynu owodniowego;
• biopsją trofoblastu – fragmenty kosmówki pobierane są przez nakłucie igłą powłok brzusznych pod kontrolą USG lub metodą przezpochwową;
• kordocentezą – pobraniem krwi z żyły pępowinowej, poprzez nakłucie pępowiny przez powłoki brzuszne pod kontrolą USG.

Pobranie materiału do badań inwazyjnych może wiązać się z ryzykiem poronienia lub wystąpieniem powikłań w trakcie ciąży. W zależności od rodzaju pobranego materiału biologicznego, u płodu można wykonać badania:

• cytogenetyczne,
• molekularne,
• biochemiczne,
• mikrobiologiczne,
• immunocytochemiczne,
• serologiczne,
• immunologiczne. 

Czy można przeprowadzić badanie genetyczne płodu z krwi matki?

Prenatalne badania genetyczne są obecnie jedną z najszybciej rozwijających się dziedzin diagnostyki. Kluczowym aspektem, nad którym pracują naukowcy, jest takie opracowanie metody badania i sposobu pobrania materiału biologicznego, aby było to bezpieczne jednakowo dla zdrowia matki, jak i dziecka oraz żeby nie niosło ryzyka poronienia.

Od kilku lat na rynku diagnostycznym dostępne są nieinwazyjne prenatalne testy genetyczne, które umożliwiają określenie z wysokim prawdopodobieństwem (nawet 99%) ryzyka wystąpienia określonych wad genetycznych u płodu, wykorzystując do badania próbkę krwi żylnej pobranej od matki, z której izolowane jest krążące wolne płodowe DNA (cffDNA). Małoinwazyjna i bezpieczna metoda pobrania materiału do badania oraz wysoka czułość testu spowodowały, że obecnie badania te są coraz bardziej rozpowszechnione, a przyszłe mamy decydują się je wykonać, aby sprawdzić, w jakim stanie jest zdrowie ich dziecka. 

Test SANCO

Przykładem nieinwazyjnego testu prenatalnego opartego na analizie wolnego płodowego DNA jest test SANCO. W SANCO wykorzystuje się jedną z najnowocześniejszych metod analizy materiału genetycznego – sekwencjonowanie nowej generacji (ang. NGS, Next-Generation Sequencing). Jest to badanie całogenomowe. Cechą charakterystyczną tego testu jest wysoka czułość i duża skuteczność w określeniu ryzyka wystąpienia określonych chorób genetycznych u płodu.

Aby wykonać badanie, potrzebna jest niewielka ilość cffDNA – min. 1%, dlatego ryzyko niepowodzenia jest niewielkie. Jeżeli zaistniałyby trudności w wyizolowaniu cffDNA z próbki krwi matki, laboratorium skontaktuje się z pacjentką, aby w ramach wykupionego badania zgłosiła się na ponowne pobranie krwi. Kobieta ciężarna nie musi specjalnie przygotowywać się do badania, nie musi być na czczo. Krew obwodową można pobrać o dowolnej porze dnia w wyznaczonym punkcie pobrań. Dodatkowo kobieta zostanie poproszona o wypełnienie dokumentów, w których uzupełni m.in. dane osobowe, dane dotyczące przebiegu ciąży oraz podpisze zgodę na wykonanie badania.

Test SANCO można wykonać od ukończonego 10. tygodnia ciąży pojedynczej, jak również bliźniaczej; powstałej w wyniku zapłodnienia naturalnego lub in vitro. Dużą zaletą testu SANCO jest to, że wykonywany jest on w laboratorium w Polsce, a czas oczekiwania na wynik może wynosić tylko do 5 dni roboczych od dostarczenia próbki do laboratorium. Wysoka jakość badania jest potwierdzona przez certyfikaty CE IVD i EMQN. Na życzenie rodziców za pomocą testu SANCO można określić również płeć genetyczną dziecka.

Test SANCO pozwala na określenie ryzyka wystąpienia zaburzeń w liczbie chromosomów u płodu:

• trisomii i monosomii wszystkich 23 par chromosomów płodu, w tym trisomii chromosomu 21, 18, 13, 9, 15, 16, 22;
• aneuploidii chromosomów płci -X,Y oraz około 430 zespołów delecji i duplikacji większych od 7 milionów par zasad (np. zespół Cri-du-chat, zespół Palister-Kilian, zespół kociego oka, delecja 1p36, duplikacja 12p, delecja 16p11.2-p12.2, delecja 2q33.1, delecja 16p11.2-p12.2).

W przypadku wykrycia trisomii możliwe jest również oszacowanie ryzyka wystąpienia mozaikowatości. 

Test Harmony

Do nieinwazyjnych testów prenatalnych można zaliczyć również test Harmony. Materiałem niezbędnym do badania jest podobnie jak w przypadku SANCO próbka krwi matki. Test Harmony umożliwia określenie ryzyka wystąpienia chromosomowych wad płodu:

• trisomii 21 (zespół Downa),
• trisomii 18 (zespół Edwardsa),
• trisomii 13 (zespół Patau),
• aneuploidii chromosomów płciowych: monosomii X u dziewczynek (zespół Turnera) i zespołu Klinefeltera u chłopców. 

W przypadku nieinwazyjnych testów prenatalnych opartych na metodach molekularnych należy pamiętać, że określają one z wysoką czułością prawdopodobieństwo wystąpienia określonych wad genetycznych u dziecka. W przypadku wykrycia nieprawidłowości, aby potwierdzić diagnozę, niezbędne jest wykonanie inwazyjnych testów prenatalnych, o których pisaliśmy we wcześniejszej części artykułu. O konieczności wykonania badań inwazyjnych decyduje lekarz prowadzący w porozumieniu z rodzicami dziecka.