Ból trzustki - przyczyny, leczenie

Ból trzustki, przez osoby które go doznały, opisywany jest jako bardzo silne i nieprzyjemne doznanie. Statystycznie najczęściej towarzyszy ostremu zapaleniu trzustki, niestety może być również wywołany przez chorobę nowotworową. Jakim chorobom trzustki może towarzyszyć ból, jak go rozpoznać i gdzie się lokalizuje?

Trzustka – rola w organizmie

Trzustka to narząd układu pokarmowego, zlokalizowany w górnej części jamy brzusznej. Trzustka produkuje i wydziela do jelita cienkiego oraz do krwi substancje odpowiedzialne za trawienie pokarmu i regulację poziomu glukozy. Zewnątrzwydzielnicza część trzustki produkuje sok trzustkowy, który wydzielany do dwunastnicy (fragment jelita bezpośrednio za żołądkiem) bierze udział w trawieniu pokarmu – białka, tłuszczu, węglowodanów i kwasów nukleinowych. Wewnątrzwydzielnicza część trzustki produkuje z kolei hormony, które obniżają (insulina) lub podwyższają (glukagon) poziom glukozy we krwi, wpływają na produkcję soku trzustkowego (polipeptyd trzustkowy) lub regulują wydzielanie glukagonu i insuliny (somatostatyna).

▶️ Sprawdź e-Pakiet trzustkowy – kliknij. ◀️

Ból trzustki – przyczyny

Ból trzustki jest objawem choroby, stąd należy doszukiwać jego przyczyny. W zależności od choroby, która go wywołuje, może cechować go różna intensywność, okoliczności w których się pojawia, a także pozytywna lub negatywna odpowiedź na leki przeciwbólowe. Wśród chorób trzustki, którym towarzyszy ból wymienia się ostre i przewlekłe zapalenie trzustki, autoimmunologiczne zapalenie trzustki, torbiele trzustki oraz chorobę nowotworową gruczołu.

Jak boli trzustka?

• Ból w ostrym zapaleniu trzustki

Ostre zapalenie trzustki jest chorobą spowodowaną zaburzoną produkcją soku trzustkowego lub/i aktywacją enzymów trawiennych jeszcze w obrębie narządu. Oznacza to, że procesowi trawienia podlegają tkanki samej trzustki a nawet tkanki sąsiadujące innych narządów. Najczęściej przyczyną ostrego zapalenia trzustki jest alkohol oraz choroby pęcherzyka i dróg żółciowych. Ból brzucha występuje praktycznie w każdym przypadku ostrego zapalenia trzustki. Przez pacjentów opisywany jest jako nagły, opasający, bardzo silny, lokalizujący się w nadbrzuszu lub po lewej stronie brzucha, często promieniuje do kręgosłupa. Powłoki brzuszne są napięte, a ruch jelit (perystaltyka) jest ograniczony lub całkowicie zahamowany. Towarzyszący zazwyczaj objawem bólu brzucha są wymioty. W ostrym zapaleniu trzustki ból często nie ustępuje mimo podanych silnych leków przeciwbólowych.

• Ból w przewlekłym zapaleniu trzustki

Przewlekłe zapalenie trzustki jest stanem zapalnym gruczołu o charakterze dużo łagodniejszym niż ostre zapalenie trzustki, natomiast jego czas trwania znacząco się przedłuża, co prowadzi do postępującego upośledzenia wydzielania soku trzustkowego i produkowanych w trzustce hormonów. Przewlekle zapalenie trzustki najczęściej wywołane jest spożywaniem alkoholu, procesem autoimmunologicznym, zażywaniem leków, a niekiedy nie udaje ustalić się jego przyczyny. Ból, który towarzyszy chorobie pojawia się okresowo, może być związany ze spożyciem posiłku, ale nie jest to warunek konieczny. Ból trzustki po jedzeniu pojawia się najczęściej do poł godziny po posiłku. Ból lokalizuje się w śródbrzuszu, ma charakter opasający, ustępuje zazwyczaj w przeciągu kilku godzin. Pacjenci kojarzący ból z przyjmowaniem posiłku świadomie ograniczają ilość spożywanego jedzenia, co w konsekwencji powoduje u nich utratę masy ciała i niedożywienie.  

• Ból spowodowany torbielą trzustki

Torbielą z definicji nazywamy patologiczną, nieprawidłową przestrzeń w organizmie, która wypełniona jest płynem lub treścią o konsystencji galarety. W przypadku trzustki może lokalizować się wewnątrz jak i na zewnątrz gruczołu. Często torbiele trzustki pozostają bezobjawowe. Jeżeli wiążą się z dolegliwościami, to najistotniejszą z nich jest ból lub zgłaszany dyskomfort w obrębie jamy brzusznej. Nasilenie bólu zależy od wielkości i umiejscowienia torbieli, może być opisywany jako delikatne „pobolewanie” lub mieć charakter bólu ostrego.

• Ból w chorobie nowotworowej trzustki

Najczęstszą lokalizacją raka trzustki jest głowa i trzon gruczołu. Czynnikami zwiększającymi ryzyko powstania raka trzustki są przebyte przewlekłe zapalenie trzustki, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, otyłość, cukrzyca, czynniki infekcyjne (Helicobacter pylori, wirusy HBV i HCV), nieprawidłowa dieta uboga w warzywa i owoce, narażenie na substancje chemiczne (np. pestycydy) oraz predyspozycje genetyczne. Ból w raku trzustki towarzyszy znacznej większości pacjentów. Lokalizuje się w nadbrzuszu i najczęściej promieniuje do pleców. Spowodowany jest nacieczeniem komórkami guza splotów nerwowych zlokalizowanych w gruczole lub zablokowaniem przez masę guza przewodu trzustkowego. Objawami towarzyszącymi jest zwykle zażółcenie powłok skórnych, utrata masy ciała, cukrzyca, osłabienie i utrata apetytu.

Leczenie bólu trzustki

W leczeniu bólu trzustki najważniejsze jest ustalenie przyczyny bólu i leczenie choroby podstawowej. W zależności od stopnia dolegliwości bólowych w farmakoterapii wykorzystywane są różne grupy leków przeciwbólowych, od łagodnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych aż po silnie działające leki opioidowe. W przypadku nowotworów trzustki niepodlegających leczeniu, w postępowaniu paliatywnym i znoszeniu bólu u pacjentów stosuje się blokadę splotu trzewnego, polegającą na śródoperacyjnym zniszczeniu włókien nerwowych odpowiedzialnych za odczuwanie bólu w chorobie.

Bibliografia

1. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.
2. Pathogenesis and Treatment of Pancreatic Cancer Related Pain. Lohse I, Brothers SP. Anticancer Res. 2020 Apr;40(4):1789-1796. doi: 10.21873/anticanres.14133. PMID: 32234867; PMCID: PMC7323503.
3. Skuteczność śródoperacyjnej neurodestrukcji splotu trzewnego z zastosowaniem neurolizy chemicznej u chorych z nowotworami zlokalizowanymi w nadbrzuszu.
   Cieniawa T, Wordliczek J, Dobrogowski J. Polska Medycyna Paliatywna 2004, 3, 4, 343–352