Czego nie można jeść w ciąży?

Ciąża to czas szczególnie ważny dla zdrowia przyszłej mamy i rozwijającego się w jej łonie dziecka. Dlatego też, dieta kobiety w ciąży powinna być starannie dobrana, aby dostarczyć organizmowi odpowiedniej ilości składników odżywczych, ale również zapewnić bezpieczeństwo zarówno dla matki, jak i dziecka. Istnieją jednak produkty spożywcze, które należy wykluczyć z diety ciężarnej kobiety, ponieważ mogą powodować poważne konsekwencje dla zdrowia dziecka. W tym artykule przyjrzymy się bliżej temu, czego nie można jeść w ciąży, aby pomóc przyszłym mamom w uniknięciu niebezpiecznych skutków spożywania niektórych pokarmów.

Jedzenie w ciąży – czego nie wolno jeść w ciąży?

Podczas 40 tygodni ciąży (plus minus 2 tygodnie) organizm kobiety przechodzi wiele zmian, aby stworzyć idealne warunki dla rozwijającego się płodu. Jednym z najważniejszych czynników wpływających na zdrowie dziecka jest odpowiednie odżywianie matki i zdrowe jedzenie w ciąży. Niemniej jednak, wiele kobiet nie zdaje sobie sprawy, co można jeść w ciąży a czego nie oraz że niektóre składniki spożywane w czasie ciąży mogą być szkodliwe dla rozwijającego się dziecka. Dlatego tak ważne jest, aby przyszłe mamy wiedziały, czego nie można jeść w ciąży i jakie produkty należy unikać, aby zapewnić dziecku zdrowy rozwój.

Czego nie można jeść w ciąży – lista

Z diety przyszłej mamy powinny zostać wykluczone produkty stanowiące:

• ryzyko zatrucia pokarmowego wywołane przez drobnoustroje – Listeria monocytogenes, Toksoplasma gondii bądź Salmonellę,
• ryzyko zakażenia pasożytami,
• ryzyko zatrucia związkami rtęci,
• używki,
• cukier oraz słodziki,
• zioła i suplementy,
• żywność przetworzona.

Produkty stanowiące ryzyko zatrucia pokarmowego

Mówiąc o żywieniu, zawsze należy pamiętać o chorobach przenoszonych przez produkty spożywcze. Zakażenia drogą pokarmową stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia rozwijającego się płodu. Ponieważ w ciąży układ odpornościowy jest osłabiony, podatność na niektóre choroby zwiększa się. Dlatego tak ważne jest, aby przyszłe matki zwracały szczególną uwagę na żywność, którą spożywają. Produkty, które mogą zawierać drobnoustroje, takie jak Toksoplasma gondii, Listeria monocytogenes czy salmonella, należy wykluczyć z diety. Bakterie salmonelli mogą doprowadzić do groźnego zatrucia pokarmowego, natomiast w wyniku zakażenia toksoplazmozą i listeriozą może wystąpić uszkodzenie układu nerwowego dziecka, wiele wad rozwojowych oraz przedwczesny poród.

Ze względu na to w diecie kobiety ciężarnej nie powinny się znaleźć:

• niepasteryzowane mleko i jego przetwory (ser feta, brie, Camembert, oscypki),
• wszelkie potrawy przyrządzone z surowego mleka,
• hot – dogi, mielonki, wędliny, pasztety, pasty mięsne, jeśli nie ma pewności, że zostały podgrzane do temperatury 73 st. C,
• surowe jaja lub niedogotowane,
• nieumyte owoce i warzywa,
• surowe lub niedogotowane mięso jak tatar, szynka parmeńska, krwisty befsztyk, stek,
• surowe kiełki,
• surowe i wędzone ryby, owoce morza i skorupiaki,
• wędzony łosoś, pstrąg, dorsz, tuńczyk, makrela,
• wątróbka (ze względu nadmierną ilość witaminy A występującej w postaci retinolu, co może powodować szereg wad wrodzonych u płodu, takich jak wady twarzoczaszki, ośrodkowego układu nerwowego oraz serca),
• orzeszki ziemne, które mogą zawierać aflatoksyny mogące uszkodzić płód,
• produkty wędzone i grillowane zawierające dużą ilość soli i niebezpieczne związki znajdujące się w dymie.

Owoce są wartościowym źródłem witamin i składników odżywczych w diecie. Należy jednak pamiętać, że ich powierzchnia może być zanieczyszczona chemikaliami, dlatego ważne jest dokładne ich umycie przed spożyciem. W przypadku niektórych egzotycznych owoców oraz truskawek i cytrusów, warto zachować ostrożność, ponieważ mogą one powodować reakcje uczuleniowe u niektórych osób. Wszystkie warzywa i owoce należy dokładnie myć, a przed spożyciem najlepiej obrać ze skórki.

Spożycie przeterminowanych produktów może prowadzić do zatrucia pokarmowego, co może skutkować odwodnieniem ciężarnej. Taka sytuacja może prowadzić do zmniejszenia ilości wód płodowych, co może negatywnie wpłynąć na dziecko. Ponadto, spożycie pleśni może prowadzić do wystąpienia mikotoksykozy oraz chorób wątroby, wrzodów, krwawień w jelitach, a w skrajnych przypadkach nawet śmierci.

Produkty zwiększające ryzyko zatrucia pasożytami oraz związkami rtęci

Ryby dostarczają dużo składników odżywczych, wysokie stężenia kwasów tłuszczowych DHA, stanowią źródło wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega–3, białka, jodu i witaminy D, szczególnie ważnych dla rozwoju układu nerwowego rozwijającego się płodu. Surowa ryba nie jest zalecana w diecie ciężarnej ze względu na ryzyko zanieczyszczenia pasożytami, dlatego należy z diety wykluczyć wszystkie potrawy zawierające surową rybę:

• sushi,
• sushimi,
• ceviche.

Zwłaszcza tłuste i duże drapieżne ryby, które odżywiają się mniejszymi stworzeniami stanowią duże zagrożenie ze względu kumulację dużych ilość metali ciężkich, rtęci oraz zanieczyszczeń. Substancje te mogą spowodować uszkodzenie układu nerwowego dziecka. Wobec tego niewskazane jest spożywanie ryb typu:

• rekin,
• makrela królewska,
• miecznik,
• duży tuńczyk, tuńczyk biały w ilości 170g tygodniowo,
• oraz surowego lub mrożonego owoce morza.

Z ryb często spożywanych w Polsce najwięcej rtęci mają:

• ryba maślana,
• okoń,
• węgorz,
• płoć,
• dorsz.

Aby nie eliminować całkowicie ryb z jadłospisu, należy wybierać ryby mniejsze oraz takie, które mają najmniejszą zawartość rtęci (śledź, mintaj, łosoś – głównie norweski).

Produkty będące używkami

Używki stosowane w ciąży budzą wiele kontrowersji. Przede wszystkim stanowią realne zagrożenie dla płodu. Badanie wskazują, że umiarkowane spożycie kofeiny nieprzekraczające ilości 300 mg na dobę (co odpowiada 3 filiżankom kawy) może być dozwolone, a nawet może mieć wpływ na ochronę przed wystąpieniem cukrzycy ciążowej.

Niemniej jednak okres ciąży to czas bezwzględnego zakazu spożywania:

• alkoholu,
• narkotyków,
• palenia papierosów.

Spożywanie alkoholu powoduje, że płód nie rozwija się prawidłowo. Nawet minimalne spożycie alkoholu w czasie ciąży może skutkować wystąpieniem ciężkiego schorzenia nazywanego płodowym zespołem alkoholowym (FAS), który wiąże się z opóźnieniem rozwoju, niską masą urodzeniową, a także zaburzeniami rozwoju mózgu i innych narządów.

Papierosy poprzez zawarte w nich niebezpieczne substancje toksyczne mogą wywołać zaburzenia sercowo-naczyniowe. Mogą doprowadzić do poronienia lub wcześniejszego porodu.

Przewlekły stres oraz ciężka praca fizyczna wiąże się z ryzykiem przedwczesnego porodu i niskiej masy urodzeniowej dziecka. Dlatego tak istotne jest stosowanie się do zaleceń.

Produkty słodkie – cukier, miód oraz słodziki

Cukier oraz syrop glukozowo-fruktozowy są składnikiem żywności, które powinny być spożywane z umiarem w każdej diecie. W przypadku ciąży, nadmierna konsumpcja cukru może prowadzić do zwiększenia masy ciała matki oraz dziecka (makrosomia płodu), co wiąże się z ryzykiem powikłań. Dodatkowo należy pamiętać, że cukier może sprzyjać zaburzeniom węglowodanowym, wywołując cukrzycę ciężarnych. Dlatego ważne jest, aby kobiety ciężarne ograniczały spożycie cukru. Należy również unikać stosowania sztucznych słodzików, takich jak aspartam czy sacharyna, ponieważ ich wpływ na rozwijający się płód nie został dokładnie zbadany.

W przypadku niektórych kobiet w ciąży warto rozważyć zmniejszenie spożycia miodu, ponieważ istnieje ryzyko zanieczyszczenia bakterią wywołującą botulizm u noworodka. Niemniej jednak, kobiety bez stwierdzonych zaburzeń w funkcjonowaniu mikroflory jelitowej nie muszą unikać spożywania miodu w czasie ciąży.

Suplementy ziołowe oraz witaminy

Suplementy ziołowe wymagają szczególnej uwagi i ostrożności w stosowaniu podczas ciąży i laktacji, ponieważ wiele z nich nie zostało poddanych badaniom dotyczącym ich wpływu na rozwijające się dziecko oraz może występować ryzyko interakcji z lekami.

W ciąży szczególnie należy uważać na:

• olej lniany,
• lukrecja,
• aloes,
• zielona herbata (zawiera kofeinę oraz związki, które mogą zaburzać pracę serca płodu),
• diabelski pazur,
• schizandryna (źródłem jest cytryniec chiński),
• papaina (enzym z papai),
• pluskawica groniasta,
• sida cordifolia (roślina adaptogen).

Nie należy przyjmować na własną rękę witamin A (retinol) oraz aktywnej formy witaminy D (kalcytriol). Ich nadmiar może stanowić niebezpieczeństwo dla dziecka. Przedawkowanie witaminy A może doprowadzić do wodogłowia lub zaburzeń układu krążenia. W przypadku suplementacji witaminy D, dawkę należy dobrać w oparciu o wcześniej wykonane badanie stężenia witaminy D we krwi.

Konserwanty, barwnik, sztuczne aromaty

Ze względu na dużą ilość konserwantów, barwników, sztucznych aromatów nie zaleca się spożywania w ciąży:

• koncentratów zup,
• konserw,
• głęboko mrożonych produktów mięsnych i warzywno – mięsnych,
• dań typu fast food,
• słodkie i słone przekąski,
• gotowe dania,
• potrawy smażone na głębokim tłuszczu,
• kolorowych napojów gazowanych, które zawierają także dużo cukru, kofeinę, fosforany, konserwanty i sztuczne barwniki.

Izomery trans kwasów tłuszczowych są obecne w wysoko przetworzonej żywności. Trans-izomery przechodzą przez barierę łożyskową oraz są wydzielane z mlekiem, co może skutkować szkodliwym wpływem na rozwijające się dziecko. Związki te mogą sprzyjać występowaniu różnych zaburzeń, takich jak stan przedrzucawkowy, opóźnienie rozwoju płodu czy też problemy z alergiami.

W trakcie ciąży należy szczególnie zwracać uwagę na odpowiedni dobór produktów spożywczych. Warto sięgać po produkty o prostym składzie i niskim stopniu przetworzenia, a także dokładnie czytać etykiety. Należy jednak pamiętać, że nie warto eliminować z diety produktów bez potrzeby. W przypadku rezygnacji z jakiegoś składnika, należy upewnić się, że dieta jest wciąż zróżnicowana i pełnowartościowa. W celu uzyskania rzetelnych informacji dotyczących żywienia w czasie ciąży, warto korzystać ze sprawdzonych źródeł lub skonsultować się z dietetykiem lub innym specjalistą.

Autor: Mgr Agnieszka Nowak

Bibliografia:

1. The importance of nutrition in pregnancy and lactation: lifelong consequences. Marshall NE, Abrams B, Barbour LA, Catalano P, Christian P, Friedman JE, Hay WW Jr, Hernandez TL, Krebs NF, Oken E, Purnell JQ, Roberts JM, Soltani H, Wallace J, Thornburg KL. Am J Obstet Gynecol. 2022 May;226(5):607-632.
2. Dietary Patterns and All-Cause Mortality: A Systematic Review [Internet]. Alexandria (VA): Boushey C, Ard J, Bazzano L, Heymsfield S, Mayer-Davis E, Sabaté J, Snetselaar L, Van Horn L, Schneeman B, English LK, Bates M, Callahan E, Venkatramanan S, Butera G, Terry N, Obbagy J. USDA Nutrition Evidence Systematic Review; 2020 Jul.
3. Maternal Diet during Pregnancy and Lactation and Risk of Child Food Allergies and Atopic Allergic Diseases: A Systematic Review [Internet]. Donovan S, Dewey K, Novotny R, Stang J, Taveras E, Kleinman R, Raghavan R, Nevins J, Scinto-Madonich S, Butera G, Terry N, Obbagy J. Alexandria (VA): USDA Nutrition Evidence Systematic Review; 2020 Jul.
4. Żywienie kobiet w okresie ciąży. Wendolowicz, A., Stefanska, E., Ostrowska, L., 2014. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 20, 3, 341-345.
5. Dietary effects on fertility treatment and pregnancy outcomes. Lim SS, Noakes M, Norman RJ. Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes. 2007;14(6):465-469.