Czy można przewidzieć ryzyko zachorowania na raka prostaty?

Choroby gruczołu krokowego należą do coraz częściej diagnozowanych schorzeń. Szacuje się, że nawet co drugi mężczyzna po 50 r.ż. może doświadczać problemów z prostatą. Objawy towarzyszące łagodnemu rozrostowi gruczołu krokowego, są niestety bardzo podobne do objawów wskazujących na nowotwór prostaty, dlatego tak ważne jest, aby wszyscy mężczyźni po 40 r.ż. wykonywali regularne badania profilaktyczne, umożliwiające wczesne wykrycie zmian nowotworowych, na etapie, na którym choroba jest jeszcze całkowicie wyleczalna.

Czy każdy mężczyzna jest narażony na zachorowanie na raka prostaty? Czy istnieje sposób, aby tego uniknąć?

Rak prostaty jest jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych u polskich mężczyzn. Co roku diagnozuje się ok. 16 tys. nowych przypadków zachorowań, jak również od 5 do 6 tys. zgonów z powodu tej choroby. Według danych opublikowanych w 2004 roku przez Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Centrum Onkologii w Warszawie, rak stercza jest drugim pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym u mężczyzn oraz trzecią przyczyną zgonów z powodu nowotworów złośliwych.

Najważniejszym czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania jest wiek powyżej 60 r.ż. i towarzyszące mu zmiany hormonalne oraz upośledzenie procesów naprawy uszkodzonych komórek. U mężczyzn poniżej 40 r.ż. złośliwy rak prostaty stwierdzany jest niezwykle rzadko, kiedy jednak jest rozpoznawany przebiega zazwyczaj bardziej złośliwie i wymaga agresywnego leczenia.

Skłonności do zachorowania na raka prostaty mogą być także warunkowane przez czynniki genetyczne – w przypadku rodzinnego występowania tej choroby należy częściej wykonywać badania profilaktyczne, ponieważ ryzyko choroby wzrasta, gdy ktoś w rodzinie chorował na złośliwy nowotwór prostaty.

Choć brak jest jeszcze jednoznacznych dowodów na udział czynników dietetycznych i środowiskowych w rozwoju raka prostaty, warto pamiętać, że zbilansowana, bogata w antyoksydanty dieta oraz odpowiednia dawka aktywności fizycznej wpływają na obniżenie ryzyka zachorowania na wszystkie typy nowotworów i są najskuteczniejszymi narzędziami chroniącymi przed rozwojem chorób cywilizacyjnych.

Jakie badania profilaktyczne warto wykonywać, aby zmniejszyć ryzyko lub wcześnie wykryć złośliwy nowotwór prostaty?

Standardowymi badaniami, zalecanymi w profilaktyce raka gruczołu krokowego jest fizykalne badanie per rectum oraz oznaczenie poziomu antygenu sterczowego (PSA) we krwi pacjenta. Nieprawidłowości wykryte w badaniu per rectum lub poziom PSA znajdujący się poza zakresem referencyjnym są wskazaniami do wykonania dalszej, pogłębionej diagnostyki, obejmującej biopsję gruboigłową, w trakcie której pobiera się próbki tkanki, aby móc ocenić je pod mikroskopem. Wynik biopsji pozwala na ustalenie, czy w tkance są obecne komórki nowotworowe, a także na ewentualne określenie ich agresywności i zaplanowanie kolejnych kroków terapii.

Niestety, dla wielu mężczyzn badanie profilaktyczne gruczołu krokowego nadal pozostaje tematem tabu, kojarzonym głównie z nieprzyjemnym badaniem per rectum. Dodatkowo trzeba też pamiętać, że wzrost stężenia PSA nie jest specyficzny wyłącznie dla łagodnych i złośliwych rozrostów prostaty – jego poziom zależy także od osobistych uwarunkowań, aktywności fizycznej, czy stosowanych leków. Z tego względu zlecanie biopsji wyłącznie na podstawie wyniku PSA prowadzi do wykonywania nadmiernej liczby tych inwazyjnych badań, których rzadkimi powikłaniami są m.in. ból, infekcje, impotencja, czy nietrzymanie moczu.

Czy istnieją inne metody badań przesiewowych w kierunku raka prostaty?

Alternatywą do standardowych badań jest nowoczesne, nieinwazyjne badanie 4K, wykonywane w próbce krwi pacjenta, pozwalające nie tylko na wczesne wykrycie zmian w obrębie gruczołu krokowego, ale również na oszacowanie ryzyka wystąpienia złośliwego raka prostaty w perspektywie kolejnych 20 lat życia.

Badanie to zostało opracowane, aby zmniejszyć ilość niepotrzebnych biopsji i ryzyko ich powikłań, uniknąć inwazyjnego leczenia, gdy nie jest ono uzasadnione, jak również skuteczniej identyfikować tych pacjentów, którzy są narażeni na rzeczywiste ryzyko raka prostaty. Badanie 4K pozwala na określenie ryzyka nowotworu nawet u tych pacjentów, którzy nie mają jeszcze żadnych objawów, a wynik badania PSA znajduje się w granicach normy.

Na czym dokładnie polega badanie 4K?

Badanie to oparte jest na oznaczeniu poziomu czterech specyficznych białek, tzw. kalikrein, wydzielanych przez komórki prostaty, w próbce krwi pacjenta:

• całkowitego stężenia PSA (tPSA)
• stężenia wolnego PSA (fPSA)
• nienaruszonego PSA (iPSA)
• ludzkiej peptydazy, związanej z kalikreiną 2 (hK2).

Uzyskane wyniki stężeń tych białek są następnie wprowadzane do algorytmu obliczeniowego wraz z innymi, dodatkowymi parametrami: wiekiem badanego, wynikiem badania per rectum (jeśli było wykonywane) i informacjami o wcześniej przebytej biopsji prostaty, o ile była odnotowana w historii choroby. Dzięki tym informacjom algorytm jest w stanie wyliczyć jakie jest ryzyko wystąpienia inwazyjnej formy raka prostaty u danego pacjenta i wyrazić ten wynik za pomocą skali procentowej. Ocena ta może być następnie wykorzystana podczas konsultacji z lekarzem, do ustalenia dalszego toku postępowania oraz do oceny, czy w danym wypadku konieczne jest wykonanie biopsji prostaty, czy też nie. Badanie 4K jest jedynym, nieinwazyjnym testem, oceniającym procentowe ryzyko raka, na podstawie próbki krwi, które jest rekomendowane przez Polskie Towarzystwo Urologiczne (PTU), Europejskie Towarzystwo Urologiczne (EAU), Amerykańskie Towarzystwo Urologiczne (AUA), oraz National Comprehensive Cancer Network (NCCN).

Dlaczego warto wykonać badanie 4K?

Badanie 4K pozwala przewidzieć zachorowanie na raka prostaty nawet z 20-letnim wyprzedzeniem, dzięki czemu możliwe jest zaplanowanie programu optymalnej kontroli i diagnostyki, pozwalającej na wykrycie choroby we wczesnym stadium, gdy jest ona jeszcze całkowicie wyleczalna. Badanie to jest także bezbolesną i nieinwazyjną alternatywą dla biopsji gruboigłowej i jedynym nieinwazyjnym badaniem wykonywanym z próbki krwi, które precyzyjnie identyfikuje ryzyko zachorowania na złośliwego raka prostaty.

Kto powinien wykonać badanie 4K?

W zasadzie każdy mężczyzna, który ukończył 40 r.ż. Badanie to cechuje się bowiem wyższą wartością predykcyjną, niż standardowe oznaczenie poziomu PSA- co oznacza, że z większym prawdopodobieństwem wskazuje u kogo występuje wyższe ryzyko raka prostaty, nawet gdy poziom PSA znajduje się jeszcze w granicach normy. Badanie 4K jest rekomendowane szczególnie dla:

• mężczyzn, w rodzinie których występowały przypadki nowotworów lub łagodnych rozrostów prostaty,
• panów rozpatrujących wykonanie pierwszej lub kolejnej biopsji stercza, zwłaszcza, gdy stwierdzono u nich podwyższone stężenie PSA we krwi, nieprawidłowy wynik badań obrazowych lub badania per rectum oraz
• mężczyzn, którzy zaobserwowali u siebie którykolwiek z objawów, wskazujących na rozrost prostaty: częstsze oddawanie moczu, osłabienie lub przerywanie strumienia moczu lub uczucie parcia na mocz.

Czy istnieją jakieś przeciwwskazania do wykonania badania 4K?

Choć badanie 4K jest bardzo czułym i specyficznym testem przesiewowym, to istnieją pewne ograniczenia w jego zastosowaniu. Nie zaleca się go wykonywać:

• u mężczyzn poniżej 40 r. ż. i powyżej 80 r.ż.,
• u pacjentów poddanych biopsji prostaty (do 6 miesięcy od jej wykonania), badaniu per rectum (do 4 dni po tym badaniu), interwencjom i zabiegom urologicznym (do 6 miesięcy od zabiegu)
• u osób przyjmujących leki zawierające finasteryd lub dutasteryd (do 6 miesiący od zakończenia terapii).

Bibliografia:

1. Voigt JD. et al., Use of the 4Kscore test to predict the risk of aggressive prostate cancer prior to prostate biopsy: Overall cost savings and improved quality of care to the us healthcare system. Rev Urol. 2017; 19(1).
2. Zappala S. et al., The 4Kscore blood test accurately identifies men with aggressive prostate cancer prior to prostate biopsy with or without DRE information. Int J Clin Pract. 2017; 71..
3. Higgins Ch. E. et al., Performance of the 4Kscore Test in Plasma and Serum and Stability of the Component Analytes in Clinical Samples. The Journal of Applied Laboratory Medicine, 2018; 3(2).