Ginekomastia – co to jest? Czy można wykonać operację? 

Męskie gruczoły piersiowe w warunkach fizjologicznych mają charakter szczątkowy i znajdują się pod hamującym wpływem męskich hormonów płciowych. Niekiedy jednak objętość gruczołu zostaje nienaturalnie zwiększona, co powoduje dyskomfort estetyczny, jak również przyczynia się do pogorszenia jakości życia. Pierwszym niepokojącym objawem, który może sugerować rozwój ginekomastii są odstające sutki u mężczyzn. Piersi stają się zauważalnie większe, a klatka piersiowa swoim kształtem upodabnia się do kobiecej. Schorzenie to może wystąpić samodzielnie lub być konsekwencją zarówno łagodnych, jak i groźnych stanów chorobowych. Zazwyczaj główną przyczyną leżącą u podłoża ginekomastii jest zaburzenie równowagi hormonalnej pomiędzy estrogenami a androgenami działającymi na tkankę gruczołu piersiowego.

Ginekomastia – co to jest? 

Ginekomastia definiowana jest jako nadmierny, nienowotworowy rozrost tkanki gruczołowej, niekiedy z jednoczesnym rozrostem tkanki włóknistej i tłuszczowej sutka. Problem dotyczy wyłącznie płci męskiej. Stan ten może obejmować obydwie piersi lub występować niesymetrycznie. Ginekomastia u mężczyzn charakteryzuje się różnym stopniem nasilenia i rozwija się stopniowo.

• W przypadku postaci łagodnej obserwuje się lekki, miejscowy rozrost tkanki gruczołowej oraz tłuszczu pod brodawką sutkową.
• Postać zaawansowaną cechują bardziej rozległe zmiany rozrostowe w rejonie klatki piersiowej, które w konsekwencji powodują jej zwiotczenie i zmianę kształtu.

W zależności od rodzaju tkanki, która uległa nadmiernemu rozrostowi wyróżnia się: 

• ginekomastię gruczołową (właściwą); 
• ginekomastię gruczołowo – tłuszczową (mieszaną). 

Istnieje konieczność rozróżnienia ginekomastii od nadmiernego nagromadzenia tłuszczu w okolicy brodawki sutkowej u mężczyzn (lipomastii, psudoginekomastii), często spowodowanego brakiem sprawności fizycznej lub otyłością. Różnicowanie tych dwóch schorzeń ma istotne znaczenie w doborze najskuteczniejszego leczenia. Zrównoważona dieta oraz ćwiczenia fizyczne mogą całkowicie zredukować nadmiar tkanki tłuszczowej w obrębie piersi, natomiast ginekomastia zazwyczaj wymaga interwencji chirurgicznej. Rozrost komórek tłuszczowych bardzo często, błędnie nazywany jest ginekomastią tłuszczową.

U kogo ginekomastia może wystąpić naturalnie? 

Ginekomastia to zjawisko powszechnie występujące u dzieci, dorosłych i osób starszych. Fizjologicznie występuje w okresie niemowlęcym, gdy hormony płciowe przekazywane są do organizmu dziecka wraz z mlekiem matki. U chłopców w okresie pokwitania powiększenie gruczołu piersiowego może wystąpić naturalnie w konsekwencji nasilenia syntezy estrogenów przez korę nadnerczy. Zazwyczaj przypadłość ta ustępuje w sposób naturalny wraz z postępem procesu dojrzewania, gdy poziomy hormonów płciowych ulegają stabilizacji. Podobna sytuacja ma miejsce w okresie starzenia się organizmu, gdy wygasa czynność hormonalna jąder, a produkcja hormonów płciowych przez korę nadnerczy utrzymywana jest nadal na stałym, niezmiennym poziomie.

Ze względu na wiek, w którym może wystąpić nadmierna proliferacja tkanki gruczołowej sutka, wyróżnia się trzy typy ginekomastii: 

• ginekomastię fizjologiczną – występującą u noworodków obu płci i ustępującą do 4. miesiąca życia; szacuje się, że dotyczy ona 60-90% wszystkich urodzeń;
• ginekomastię wieku dojrzewania – występującą u chłopców pomiędzy 13., a 14. rokiem życia i ustępującą samoistnie po okresie kilku miesięcy;
• ginekomastię dojrzałych mężczyzn – występującą u płci męskiej zazwyczaj między 50. a 69. rokiem życia. 

Ginekomastia – przyczyny 

Wiele różnorodnych czynników przyczynia się do zwiększenia objętości piersi u mężczyzn. Zaburzenie równowagi hormonalnej pomiędzy działaniem androgenów i estrogenów na tkankę gruczołową stanowi podstawowy czynnik etiologiczny. Każde rozregulowanie gospodarki hormonalnej prowadzące do nadmiaru lub nadprodukcji estrogenu inicjuje kaskadę rozwoju ginekomastii. Zmiany nowotworowe powodujące nadprodukcję tego hormonu stanowią istotną przyczynę rozwoju zaburzenia. Mowa tutaj o guzach z komórek Leidiga, Sertoliego, a także nowotworach ziarnistych i zarodkowych. Oprócz zmian hormonalnych wyróżnia się inne potencjalne przyczyny.

Mężczyźni mogą dziedziczyć genetyczną skłonność do rozwoju tego zaburzenia. Prawdopodobieństwo wystąpienia choroby zwiększa się, jeśli w rodzinie występowały już przypadki ginekomastii.

Otyłość również może doprowadzić do zwiększenia produkcji estrogenów i stymulować tkankę gruczołową do rozrostu.

Ponadto ginekomastia może być objawem ubocznym stosowanych leków, sterydów lub wielu chorób. Do najczęstszych przyczyn patologicznej ginekomastii zalicza się: 

• zaburzenie gospodarki hormonalnej: nadmiar estrogenów lub niedobór androgenów;
• występowanie chorób przewlekłych, np. niewydolności nerek, nadczynności tarczycy, chorób wątroby, nowotworów;
• stosowanie niektórych leków, np. inhibitorów syntezy androgenów, chemioterapeutyków, leków kardiologicznych, psychotropowych;
• utrata jąder w wyniku urazu lub usunięcia chirurgicznego;
• otyłość;
• przyczyny idiopatyczne (nieznane).

W praktyce klinicznej najczęściej stwierdzana jest ginekomastia idiopatyczna lub wywołana andropauzą.  

Ginekomastia – objawy

Najbardziej zauważalnym objawem ginekomastii, z którym zazwyczaj pacjent zgłasza się do specjalisty, jest jednostronne lub obustronne powiększenie gruczołu piersiowego. Dodatkowo może występować nadmierna tkliwość, ból, wrażliwość na dotyk. Wskazane objawy zazwyczaj występują w początkowej fazie rozwoju zaburzenia. Na tym etapie dochodzi do rozrostu zrębu oraz wydłużenia i poszerzenia przewodów gruczołów piersiowych. Struktura tkanki w badaniu palpacyjnym u zdrowych mężczyzn jest praktycznie niewyczuwalna. Jednak w przypadku ginekomastii w okolicy zabrodawkowej stwierdza się występowanie powiększonego i miękkiego fragmentu tkanki w kształcie dysku. Dodatkowo nagromadzenie złogów tłuszczu w obrębie piersi może powodować obrzęk z jednoczesnym uczuciem dyskomfortu. Zabarwienie brodawek sutkowych ulega zmianie na znacznie ciemniejsze.

Podstawowym schematem postępowania, niezbędnym do stwierdzenia ginekomastii jest szczegółowy wywiad lekarski oraz badanie przedmiotowe. Pomocniczo wykonywane są także testy laboratoryjne, takie jak: morfologia, stężenie estradiolu, testosteronu całkowitego, prolaktyny, FSH, LH, TSH oraz markery nowotworowe pochodzące z komórek płciowych (β-hCG i α-fetoproteiny). Lekarz może zlecić również USG piersi lub biopsję. 

Ginekomastia po testosteronie 

Stosowanie nieprzemyślanej kuracji sterydami anabolicznymi zaliczane jest do czynników predysponujących do rozwoju ginekomastii. Kwestia ta jest szczególnie istotna w przypadku kulturystów, przyjmujących wiele rodzajów leków oraz suplementów. Takie działanie zwykle podyktowane jest poprawą wydolności organizmu oraz chęcią rozbudowania masy mięśniowej. Sterydy zapewniają istotnie lepsze wyniki w kształtowaniu sylwetki, jednak posiadają wiele wad. Jedną z nich jest nadmierny rozrost tkanki gruczołowej piersi, który w wyniku stosowania androgenów rozwija się stopniowo.

Sterydy anaboliczno-androgenne to syntetycznie stworzone pochodne męskiego hormonu płciowego – testosteronu. W warunkach fizjologicznych u mężczyzn testosteron wykazuje działanie zapobiegające nadmiernemu przerostowi gruczołów piersiowych. Kiedy do organizmu dostarczane są duże ilości tego hormonu, uruchomione zostają mechanizmy obronne prowadzące do obniżenia jego stężenia we krwi. Początkowo w wątrobie dochodzi do przekształcenia testosteronu do 17-ketosteroidów, które w połączeniu z kwasem glukuronowym lub siarkowym są wydalane z organizmu wraz z moczem. Z czasem dochodzi jednak do znacznego uszkodzenia komórek wątroby, a tym samym utraty jej zdolności do detoksykacji. Jeśli stężenie testosteronu pozostaje nadal na wysokim poziomie, a wątroba staje się niewydolna, następuje przekształcenie nadmiaru hormonu w estrogen.

Przyjmowane systematycznie, w dużych dawkach, sterydy anaboliczno-androgenne doprowadzają do zaburzenia równowagi hormonalnej organizmu, powodując bardzo często nadprodukcję estrogenu, który fizjologicznie u kobiet odpowiada za wykształcenie żeńskich cech płciowych, regulację cyklu menstruacyjnego oraz rozwój piersi, natomiast u mężczyzn może być przyczyną ginekomastii. Im większa niesprawność hepatocytów do usuwania testosteronu z organizmu, tym silniejsze staje się działanie powstającego estrogenu na gruczoły piersiowe.

Niektóre sterydy wykazują bezpośrednie działanie estrogenne, co dodatkowo przyczynia się do zachwiania równowagi hormonalnej i rozwoju ginekomastii. Wysokie dawki testosteronu przyczyniają się również do zahamowania działania osi podwzgórze-przysadka-gonady. W konsekwencji dochodzi do zatrzymania produkcji testosteronu przez jądra, a tym samym wzmaga się nadmierne działanie estrogenu, który bezpośrednio prowadzi do rozrostu tkanek w obrębie gruczołów piersiowych u mężczyzn. Ginekomastia po testosteronie może różnić się znacząco u poszczególnych osób. Na stopień jej zaawansowania wpływa przyjmowana dawka, czas stosowania oraz rodzaj sterydu.  

Leczenie ginekomastii 

Ginekomastia z pewnością może być źródłem dyskomfortu lub wstydu, lecz należy pamiętać, że dostępna jest specjalistyczna pomoc w poprawie jakości życia i przywróceniu pożądanego wyglądu ciała. Postępowanie terapeutyczne w dużej mierze zależy od czynnika wywołującego rozrost gruczołu piersiowego. Jeśli powiększenie piersi nastąpiło niedawno, można spodziewać się samoistnej regresji lub podjąć próbę leczenia farmakologicznego. Na obecną chwilę nie jest zarejestrowany oficjalny lek stosowany do leczenia ginekomastii. Dodatkowo ten sposób terapii wykazuje niską skuteczność oraz posiada wiele skutków ubocznych, które z czasem uniemożliwiają dalsze leczenie środkami farmakologicznymi.

Zazwyczaj stosuje się terapię przyczynową mającą na celu wyeliminowanie czynnika powodującego wzrost tkanek w okolicy piersi. W przypadku ginekomastii polekowej odstawienie leku lub sterydu powoduje samoistną regresję zmiany. Standardowym i przeważnie zalecanym postępowaniem w przypadku ginekomastii jest leczenie operacyjne. 

Operacja ginekomastii 

W sytuacji, kiedy leczenie farmakologiczne nie przynosi pożądanych rezultatów, istnieje ryzyko wystąpienia nowotworu lub gdy ginekomastia utrudnia pacjentowi codzienne funkcjonowanie, wskazane jest leczenie chirurgiczne. Najczęściej stosowanym zabiegiem operacyjnym jest podskórna mastektomia polegająca na usunięciu tkanki gruczołowej. Jednocześnie, jeśli to konieczne, można wykonać liposukcję.

Zabieg zmniejszenia piersi (mammoplastyka) ma na celu usunięcie nadmiaru tkanek i poprawę wizualnego wyglądu sylwetki. Podczas zabiegu pierś modelowana jest w taki sposób, aby była ona ponownie jędrna oraz usytuowana na odpowiedniej wysokości. Przy bardziej zaawansowanych rozrostach tkanki gruczołowej konieczne jest wycięcie fragmentu skóry. Obecnie dostępne są małoinwazyjne zabiegi charakteryzujące się niewielką ilością powikłań i gwarantujące szybki powrót do pełnej sprawności. 

Mgr Karolina Hejnar