Hiperurykemia – co to jest? Objawy, przyczyny, dieta

Hiperurykemia jest dość często występującą nieprawidłowością, objawiającą się zwiększonym stężeniem kwasu moczowego w surowicy krwi. Może ona dotyczyć wszystkich pacjentów, niezależnie od ich płci i wieku, choć częściej występuje u mężczyzn. Przyczyny hiperurykemii mogą być różne. Utrzymywanie się tego stanu przez dłuższy okres może sprzyjać rozwojowi chorób, takich jak dna moczanowa czy kamica nerkowa. Jednak wielu przypadkach (nawet 85-90%), przebiega ona bezobjawowo. W zależności od stopnia nasilenia objawów hiperurykemii lekarz zaleca odpowiednie postępowanie terapeutyczne. Dowiedz się więcej o przyczynach oraz postępowaniu w przypadku stwierdzenia u Ciebie hiperurykemii.

Hiperurykemia – przyczyny

Stężenie kwasu moczowego w surowicy krwi, wskazujące na hiperurykemię wynosi odpowiednio >7 mg/dl u mężczyzn i >6 mg/dl u kobiet (zakres wartości referencyjnych może różnić się w zależności od laboratorium wykonującego badanie).  Stan ten może wynikać przede wszystkim z dwóch czynników: zwiększonego wytwarzania kwasu moczowego w organizmie oraz zmniejszonego wydalania kwasu moczowego drogą jelitową i nerkową. Stężenia kwasu moczowego we krwi mogą wykazywać silne powiązania z innymi parametrami laboratoryjnymi, takimi jak kreatynina czy mocznik. Stanowi to cenną wskazówkę m.in. w ocenie funkcji nerek. 

• Zwiększone wytwarzanie kwasu moczowego w organizmie może być spowodowane przede wszystkim dietą bogatą w związki chemiczne, zwane purynami. Występują one w wielu produktach żywnościowych, a ich metabolizm w organizmie prowadzi do wytwarzania kwasu moczowego. Kwas moczowy ulega krystalizacji w postaci soli moczanu sodu i nagromadzeniu w strukturach takich jak stawy, ścięgna i tkanki przylegające. To może prowadzić do rozwoju miejscowych stanów zapalnych. Częstości występowania hiperurykemii sprzyja brak u człowieka enzymu urykazy, rozkładającej kwas moczowy. Do produktów spożywczych, bogatych w puryny zalicza się przede wszystkim tłuste mięsa i ryby (np. wieprzowina, wołowina, cielęcina, łosoś, makrela), owoce morza, niektóre warzywa (np. rośliny strączkowe, szpinak, rabarbar), słodkie napoje zawierające duże ilości fruktozy, tłusty nabiał, czarna herbata, czy kakao. Innym znaczącym czynnikiem, stymulującym wytwarzanie kwasu moczowego w organizmie jest spożywanie alkoholu.

• Czynniki genetyczne mogą sprzyjać hiperurykemii i jest ona objawem towarzyszącym niektórym chorobom genetycznym. Najczęściej mutacje dotyczą genów odpowiedzialnych za wydalanie moczanów w świetle jelit i w kanalikach nerkowych.

• Niektóre choroby, takie jak niewydolność nerek, czy procesy nowotworowe mogą powodować odpowiednio zaburzenia wydalania kwasu moczowego lub nadmierne jego wytwarzanie w organizmie. Zaburzenia pracy nerek są najczęstszą przyczyną hiperurykemii u pacjentów.

• Zespół rozpadu guza jest jednym z możliwych powikłań terapii przeciwnowotworowej. Nagły rozpad dużej masy komórek nowotworu powoduje uwolnienie licznych substancji, wśród których jedną z najobficiej występujących jest właśnie kwas moczowy.

• Niektóre leki, np. cytostatyki czy diuretyki, mogą sprzyjać zwiększonemu wytwarzaniu kwasu moczowego w organizmie bądź jego upośledzonemu wydalaniu z moczem, co może mieć niekorzystny wpływ zwłaszcza na pracę nerek.

Hiperurykemia – objawy

Objawy hiperurykemii mogą być różne, zależnie od miejsca, w którym dochodzi do nadmiernego gromadzenia się kwasu moczowego. U wielu osób z hiperurykemią, stwierdzoną w badaniach laboratoryjnych, symptomy nie występują wcale (tzw. hiperurykemia bezobjawowa). Najważniejszą jednostką chorobową, związaną z występowaniem podwyższonych stężeń moczanów w organizmie, jest dna moczanowa. 

Hiperurykemia a dna moczanowa

Dna moczanowa (podagra, artretyzm) jest chorobą, charakteryzującą się występowaniem epizodycznego, często nawracającego zapalenia stawów.  Najczęściej (prawie w połowie przypadków) stanem zapalnym objęty zostaje staw śródstopno-paliczkowy, położony u podstawy dużego palca u stopy. Podagra może się też manifestować w innych tkankach i narządach. Sole kwasu moczowego mogą gromadzić się w płynie stawowym, tkankach przylegających, tkance podskórnej, a w zaawansowanych postaciach choroby także w narządach.

Podagra była kiedyś znana jako „choroba królów”. Występowała szczególnie często u przedstawicieli szlachty i rodów królewskich, których dieta, bogata w produkty mięsne i tłuszcze, sprzyjała rozwojowi choroby. 

Objawy artretyzmu mogą obejmować m.in.:

• Ostre napady bólowe, trwające kilka dni i nagle zanikające. We wczesnych fazach choroby najczęściej dotyczą one pojedynczych stawów. Ból najczęściej pojawia się w godzinach nocnych. W obrębie stawu może być widoczne zaczerwienienie i obrzęk. Okolice, w których rozwija się stan zapalny, charakteryzują się podwyższoną ciepłotą (rzadziej może występować ogólnoustrojowa gorączka) i stają się tkliwe.
• Jeśli podwyższone stężenia kwasu moczowego utrzymują się długo, mogą pojawić się tzw. guzki dnawe (tophi), będące złogami moczanów w okolicach stawów i w tkance podskórnej. Są one twarde i niebolesne. Ucisk guzków na okoliczne kości może prowadzić do powstawania nadżerek, sprzyjających objawom przewlekłej dny moczanowej.
• Nefropatia moczanowa przewlekła. W przebiegu długotrwałej hiperurykemii podagra może prowadzić do odkładania się kryształów soli kwasu moczowego w kształcie igieł w cewkach nerkowych i śródmiąższu nerek. Stan ten dość rzadko prowadzi do niewydolności nerek, jednak może sprzyjać rozwojowi nadciśnienia.
• Kamica nerkowa: sole kwasu moczowego to jedne z substancji, mogących budować mniejsze lub większe kamienie nerkowe. Są one źródłem ataków bardzo bolesnej kolki nerkowej i zastoju moczu. W niektórych przypadkach niezbędna jest interwencja chirurgiczna.

Hiperurykemia – diagnostyka

W diagnostyce hiperurykemii istotną rolę pełnią badania laboratoryjne i obrazowe, w połączeniu z wywiadem przeprowadzonym z pacjentem przez lekarza.

• Badania laboratoryjne krwi: oznaczenie kwasu moczowego w surowicy, badanie funkcji nerek: kreatynina, mocznik, pełna morfologia krwi, oznaczenie wskaźników stanu zapalnego: OB, CRP; badania takie jak RF, ASO, anty-CCP, umożliwiające diagnostykę różnicową dny moczanowej i chorób reumatycznych.
• Badania laboratoryjne moczu: badanie ogólne z osadem moczu celem wykrycia kryształów kwasu moczowego i krwinkomoczu, oznaczenie kwasu moczowego w dobowej zbiórce moczu.
• Badanie płynu stawowego.
• Badania obrazowe: rentgenowskie, USG, TK z kontrastem.

Hiperurykemia – leczenie

U większości pacjentów hiperurykemia przebiega bezobjawowo. Przed wprowadzeniem terapii, lekarz dokonuje analizy korzyści z potencjalnej terapii względem możliwych skutków ubocznych. Dieta przy hiperurykemii jest najważniejszą niefarmakologiczną metodą jej zapobiegania. W przypadku ataków dny moczanowej zdarzających się regularnie przepisywane są leki. Mają one na celu łagodzenie objawów i zapobieganie nadmiernemu wytwarzaniu i/lub zwiększanie wydalania kwasu moczowego z moczem. Ciężkie przypadki kamicy nerkowej nierzadko wymagają interwencji chirurgicznej. Farmakoterapia hiperurykemii i podagry obejmuje:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne;
• leki zwiększające wydalanie kwasu moczowego przez nerki: probenecyd, benzobromaron, lesinurad;
• inhibitory oksydazy ksantynowej, hamujące wytwarzanie kwasu moczowego z ksantyny i obniżające jego stężenie w surowicy, np. allopurynol;
• rekombinanty enzymu urykazy: nowe leki, stosowane u pacjentów z oporną dną moczanową, przekształcające kwas moczowy do łatwo rozpuszczalnej w wodzie allantoiny, usuwanej z moczem.

Hiperurykemia – dieta

Jak wcześniej wspomniano, puryny powszechnie występują w wielu produktach żywnościowych. Nie jest możliwe ich całkowite wyeliminowanie, jednak możemy zredukować ich przyjmowanie z pokarmem. Podwyższone stężenia kwasu moczowego są często obserwowane u osób z zespołem metabolicznym, otyłością, cukrzycą. Dieta osób z hiperurykemią i/lub dną moczanową powinna obejmować m.in:

• pieczywo pełnoziarniste;
• kasze;
• makarony;
• mleko, chude sery;
• jaja;
• gotowane ziemniaki, pomidory, marchew, koperek, szczypiorek, pietruszkę;
• owoce cytrusowe i jagody, jabłka, gruszki, śliwki, brzoskwinie, wiśnie;
• chude mięsa: baranina, kurczak bez skóry, królik;
• chude ryby: sandacz, halibut, tuńczyk;
• ograniczenie spożywania masła, śmietany, na rzecz tłuszczy roślinnych (oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany);
• ograniczenie spożywania alkoholu;
• picie dużych ilości wody.

Mgr Aleksandra Wasilów