Kreatynina – czym jest i dlaczego warto ją badać?

Kreatynina to substancja organiczna, która powstaje w organizmie człowieka w wyniku przemiany materii. Oznaczenie stężenia kreatyniny wykonuje się głównie w celu oceny czynności nerek, a także przed wykonaniem niektórych badań wymagających podania kontrastu obciążającego prace nerek. Kreatynina – na czczo, czy po jedzeniu, co oznaczają wyniki związane ze wzrostem?

Spis treści:

1. Czym jest kreatynina

2. Kiedy należy wykonać badanie?

3. Kreatynina i jej normy

Czym jest kreatynina?

Kreatynina, będąca azotowym związkiem organicznym, powstaje w wyniku przemiany materii, głównie w mięśniach szkieletowych. Stanowi produkt degradacji kreatyny. Kreatyna jest nośnikiem energii w mięśniach i około 1–2% dziennie jej całkowitej ilości w organizmie ulega degradacji. Nerki filtrują kreatyninę, a następnie jest ona wydalana z moczem. Stężenie kreatyniny we krwi jest stałe, dopuszczalne są niewielkie wahania. Stężenie kreatyniny  pozostając w zakresie prawidłowym jest różne u różnych osób.

Stężenie kreatyniny jest jednym ze wskaźników czynności nerek. Innymi stężenie mocznika, cystatyny C i wyliczany tzw. szacowany współczynnik przesączania kłębuszkowego (eGFR). Pomiary stężenia powyższych wskaźników i wyliczanie współczynnika eGFR wykonywane się zarówno u osób zdrowych, w celu kompleksowej diagnostyki i kontroli, jak i przy podejrzeniu chorób nerek, takich jak zakażenia, wady wrodzone, zatrucia, a także przy możliwej nefrotoksyczności zażywanych przez pacjenta leków.

Kiedy należy wykonać badanie?

Przed przystąpieniem do badania stężenia kreatyniny należy pamiętać o kilku podstawowych zasadach. Zazwyczaj w celu oceny czynności nerek badana jest kreatynina w surowicy krwi. Czasami, w celu dokładniejszej diagnostyki, wskazane jest też oznaczenie dobowego wydalania kreatyniny z moczem, co pozwala obliczyć tzw. klirens kreatyniny. Nie istnieją żadne przeciwwskazania do wykonania tego badania.

Kreatynina w surowicy krwi badana jest poprzez pobranie krwi np. z żyły łokciowej. Kreatynina na czczo czy po jedzeniu? Pacjent powinien zgłosić się na badanie na czczo, po upływie min. 8 godzin od ostatniego posiłku, a dzień przed badaniem wstrzymać się od nadmiernego wysiłku fizycznego. Przez 2–3 dni przed badaniem nie powinien spożywać alkoholu, a w dniu samego badania pamiętać zaś o odpowiednim nawodnieniu. Przez kilka dni przed badaniem wskazane przestrzeganie normalnego tryby życia i utrzymywanie charakterystycznego dla badanego sposobu odżywiania .

Oprócz diagnostyki nerek, stężenie kreatyniny wykorzystuje się przy diagnozowaniu chorób, które mogą wpływać na funkcje wydalnicze i filtrujące nerek, np. niewydolności serca, wstrząsu, niewydolności trzustki lub marskości wątroby. Oznacza się je także podczas terapii nerkozastępczej po przeszczepieniu nerki.

Pomiar stężenia kreatyniny wykonywany jest także przed badaniami tzw. diagnostyki obrazowej, w których badanemu podawany jest dożylnie kontrast. Do badań takich należą tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny oraz koronarografia i arteriografia.

Po wykonaniu badania kontrast powinien być jak najszybciej wypłukany z organizmu, co wymaga sprawnie funkcjonujących nerek. Znajomość funkcji nerek uzyskana na podstawie pomiaru kreatyniny  istotna dla ustalenia czy podanie kontrastu jest możliwe bez szkodliwych następstw dla badanego.

Kreatynina i jej normy

Stężenie kreatyniny jest uzależnione od płci – nieco wyższe jest u mężczyzn niż u kobiet – ale także od rodzaju stosowanej diety (zwłaszcza ilości spożywanego mięsa) oraz masy mięśniowej. Może być inne u kobiet w ciąży lub osób po amputacji kończyny, a także chorych wyniszczonych i poddawanych chemioterapii onkologicznej  lub radioterapii.

Prawidłowe wartości u osoby dorosłej to 53–115 µmol/l (0,6–1,3 mg/dl). Podwyższone stężenie kreatyniny we krwi, czyli wynik powyżej zakresu prawidłowego  świadczy o pogorszeniu czynności nerek. Może mieć charakter ostry i przejściowy lub trwały i postępujący jak podczas przewlekłej niewydolności nerek.

Jednorazowo podwyższone stężenie kreatyniny we krwi może być wskazaniem do powtórzenia diagnostyki i rozszerzenia jej o bardziej szczegółowe badania, m.in. GFR. Jeżeli wysokiemu stężeniu kreatyniny towarzyszą inne objawy, takie jak gorączka, ból, biegunka, wymioty lub zaburzenia w oddawaniu moczu, konieczna jest pilna wizyta u lekarza specjalisty.

Wyższe stężenie kreatyniny można obserwować u osób odwodnionych, przy rabdiomolizie (intensywnym rozpadzie tkanki mięśni prążkowanych), u rasy czarnej (większa masa mięśniowa), oraz chorych przyjmujących określone leki, np. niektóre cefalosporyny, trimetoprim, cymetydynę lub dapson.

Kreatynina poniżej zakresu prawidłowego występuje u kobiet, u osób starszych, ze znacznym ubytkiem wagi, niedożywieniem, utratą masy mięśniowej, a także z małą aktywnością ruchową. Kreatynina poniżej normy to także częste zjawisko u kobiet w ciąży (hiperfiltracja kłębuszkowa), wegetarian, wegan oraz przy urazach i chorobach neurologicznych.

Bibliografia:

1. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik, Interna Szczeklika – mały podręcznik 2019/20
2. Monika Miklaszewska, Laboratoryjne wskaźniki czynności nerek – sposób oznaczania i wartość kliniczna, https://www.mp.pl/pediatria/praktyka-kliniczna/badania-laboratoryjne/176082,laboratoryjne-wskazniki-czynnosci-nerek 16.01.2020
3. Jolanta Małyszko, Przewlekła niewydolność nerek — problem tylko nefrologów?, Choroby Serca i Naczyń 2005, tom 2, nr 2, 78–83, wydawnictwo Viamedica