Kreatynina – czym jest i dlaczego warto ją badać?

Współczesna medycyna dysponuje szerokim wachlarzem badań laboratoryjnych pozwalających ocenić funkcjonowanie kluczowych narządów – wątroby i nerek. Mimo to ich interpretacja nie zawsze jest oczywista, zwłaszcza w początkowych stadiach choroby, u osób aktywnych fizycznie czy stosujących specyficzne modele żywienia i suplementacji. W artykule omawiamy najczęstszy marker wykonywany w ocenie funkcji oraz czynników mogących wpływać na wyniki badań, by pomóc w bardziej świadomej ocenie stanu zdrowia.

Kreatynina – co to jest i za co odpowiada?

Kreatynina to związek organiczny powstający w procesie przemiany materii, głównie w mięśniach szkieletowych. Powstaje jako produkt degradacji kreatyny, odpowiedzialnej za magazynowanie i przenoszenie energii w komórkach mięśniowych. Każdego dnia około 1-2% puli kreatyny ulega naturalnej degradacji, a powstająca kreatynina jest filtrowana przez nerki i wydalana z moczem. Jej stężenie we krwi pozostaje względnie stałe, a podwyższona kreatynina zazwyczaj sugeruje zaburzenia pracy nerek.

Kreatynina sama w sobie nie pełni funkcji metabolicznej – przede wszystkim jest markerem filtracji kłębuszkowej. Jej poziom odzwierciedla wydolność nerek, dlatego regularne badanie stężenia kreatyniny stanowi standardowe narzędzie w ocenie funkcji układu moczowego. Badanie stężenia kreatyniny należy do kluczowych parametrów oceny czynności nerek i jest wykonywane rutynowo zarówno u osób zdrowych, jak i u pacjentów z podejrzeniem chorób układu moczowego, metabolicznych oraz w ramach kontroli przed badaniami wymagającymi podania środka kontrastowego.

Kiedy należy wykonać badanie kreatyniny?

Oznaczenie kreatyniny w surowicy krwi wykonuje się w celu:

• profilaktycznej oceny zdrowia,
• oceny czynności wydalniczych nerek,
• diagnostyki i monitorowania przewlekłej choroby nerek,
• oceny pacjentów odwodnionych, po urazach mięśniowych lub zatruciach,
• oceny pacjentów z chorobami przewlekłymi (cukrzyca, nadciśnienie),
• monitorowania nefrotoksyczności leków,
• kwalifikacji do diagnostyki obrazowej z podaniem kontrastu (TK, MRI, angiografia),
• oceny stanu zdrowia po przeszczepieniu nerki i podczas terapii nerkozastępczej.

Badanie kreatyniny warto przeprowadzać profilaktycznie, szczególnie u osób z czynnikami ryzyka chorób nerek – m.in. cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym, otyłością, chorobami autoimmunologicznymi oraz po przebytej ostrej niewydolności nerek (AKI).

Najczęściej oznacza się kreatyninę w surowicy krwi; w niektórych przypadkach wykonuje się także dobową zbiórkę moczu, aby obliczyć klirens kreatyniny. Nie istnieją żadne przeciwwskazania do wykonania tego badania.

Jak przygotować się do badania?

Pacjenci często pytają: kreatynina czy na czczo?

Dla uzyskania wiarygodnego wyniku zaleca się:

• zgłosić się na pobranie krwi na czczo (minimum 8 godzin od ostatniego posiłku),
• unikać intensywnego wysiłku dzień wcześniej,
• nie spożywać alkoholu przez 2-3 dni przed badaniem,
• zadbać o prawidłowe nawodnienie, unikając jednocześnie nadmiernego picia tuż przed badaniem,
• utrzymać dotychczasową dietę.

Normy kreatyniny i czynniki wpływające na wyniki

Stężenie kreatyniny zależy m.in. od:

• płci (wyższe u mężczyzn),
• masy mięśniowej (wyższa u mężczyzn i sportowców),
• sposobu żywienia (dieta bogata w mięso, suplementacja kreatyną),
• wieku (niższe u osób starszych),
• ciąży (niska kreatynina w wyniku hiperfiltracji kłębuszkowej),
• stanu odżywienia (niskie w niedożywieniu i sarkopenii).

Wartości referencyjne mogą się różnić między laboratoriami. Zawsze należy interpretować wynik w odniesieniu do zakresów podanych na wyniku.

Co oznacza podwyższona kreatynina?

Podwyższona kreatynina najczęściej świadczy o zaburzonej filtracji kłębuszkowej i może wskazywać na:

• odwodnienie,
• ostry lub przewlekły stan uszkodzenia nerek,
• rabdomiolizę (rozpad włókien mięśniowych),
• choroby powodujące utratę perfuzji nerek (np. wstrząs, niewydolność serca),
• toksyczne uszkodzenie nerek (leki, środki kontrastowe, substancje chemiczne).

Jeśli wynik jest nieprawidłowy, często konieczne jest poszerzenie diagnostyki o parametry takie jak mocznik, cystatyna C oraz eGFR (szacowana filtracja kłębuszkowa), która lepiej odzwierciedla funkcję nerek niż sama kreatynina.

Podwyższona kreatynina we krwi może dawać następujące objawy

• zmniejszenie ilości oddawanego moczu,
• obrzęki,
• nudności, wymioty,
• przewlekłe zmęczenie,
• metaliczny posmak w ustach,
• świąd skóry.

Podwyższona kreatynina a picie wody

Niedostateczne nawodnienie może przejściowo podnieść poziom kreatyniny. W przypadku odwodnienia nerki filtrują mniej efektywnie, co skutkuje wyższą wartością badania. Odpowiednie nawodnienie jest więc istotne, ale picie dużych ilości wody tuż przed badaniem nie „obniży” kreatyniny sztucznie – może jedynie spowodować rozcieńczenie moczu.

Niska kreatynina – czy to powód do niepokoju?

Niska kreatynina obserwowana jest zazwyczaj u:

• osób starszych,
• pacjentów z małą masą mięśniową,
• osób z niedożywieniem,
• kobiet w ciąży,
• osób na diecie roślinnej (wegetarian i wegan),
• osób unieruchomionych,
• pacjentów w przebiegu chorób neurologicznych i wyniszczających.

Zazwyczaj nie świadczy o chorobie nerek, lecz odzwierciedla stan organizmu i masę mięśniową.

Choroby wątroby a kreatynina – ważny związek kliniczny

Zaburzenia pracy wątroby również wpływają na metabolizm i wydalanie produktów przemiany materii. W praktyce klinicznej kreatynina bywa oznaczana u pacjentów z chorobami wątroby, ponieważ najczęstsze choroby wątroby, takie jak marskość, autoimmunologiczne zapalenia wątroby czy alkoholowe uszkodzenie wątroby, mogą współwystępować z niewydolnością nerek (zespół wątrobowo-nerkowy).

W wymienionych sytuacjach zaburzenia metaboliczne mogą utrudniać interpretację parametrów laboratoryjnych, dlatego ocena funkcji nerek i wątroby odbywa się równolegle. Kreatynina pozostaje jednym z podstawowych parametrów oceny funkcji nerek, ale jej interpretacja wymaga uwzględnienia masy mięśniowej, stylu życia, stanu nawodnienia i chorób współistniejących.

W przypadku odchyleń od normy należy skonsultować wynik z lekarzem i jeśli to konieczne poszerzyć diagnostykę.

Pytania i odpowiedzi

1. Czy można mieć prawidłową kreatyninę mimo postępującego uszkodzenia nerek?
Tak. We wczesnych stadiach przewlekłej choroby nerek kreatynina może pozostawać w normie, ponieważ jej wzrost następuje dopiero przy znacznym spadku filtracji kłębuszkowej. U osób starszych i szczupłych wynik może być szczególnie mylący z powodu niższej masy mięśniowej.

2. Jak dieta wysokobiałkowa lub suplementacja kreatyną wpływa na wynik badania?
Dieta bogata w białko oraz suplementacja kreatyną mogą podnosić poziom kreatyniny we krwi, co niekoniecznie oznacza uszkodzenie nerek, lecz wynika z większej produkcji metabolitów mięśniowych. Krótkotrwały wzrost kreatyniny po treningu siłowym również jest możliwy.

3. Czy poziom kreatyniny u sportowców może być fizjologicznie podwyższony?
Tak. Osoby o dużej masie mięśniowej oraz intensywnie trenujące często mają wyższy poziom kreatyniny, co jest fizjologicznym zjawiskiem i nie musi świadczyć o chorobie nerek.

4. Jakie są różnice między kreatyniną a eGFR w ocenie funkcji nerek?
Kreatynina to pojedynczy parametr biochemiczny zależny m.in. od masy mięśniowej, diety i aktywności fizycznej. eGFR natomiast jest wyliczanym wskaźnikiem, który wykorzystuje kreatyninę wraz z wiekiem, płcią i czasem rasą pacjenta w zależności od zastosowanego wzoru, i lepiej odzwierciedla faktyczną filtrację kłębuszkową. eGFR jest bardziej czułym narzędziem do wczesnego wykrywania zaburzeń funkcji nerek.