Przewlekły katar – możliwe przyczyny i badania, które warto wykonać

Przewlekły katar jest zjawiskiem uciążliwym, a jego przyczyny bywają różnorodne. Może być  nie tylko efektem wadliwego funkcjonowania mechanizmów miejscowych błony śluzowej, ale również zaburzeń ogólnoustrojowych oraz działania czynników zewnętrznych. Leczenie zależy od przyczyny, niekiedy bywa długotrwałe. Bagatelizowanie problemu może doprowadzić do licznych powikłań zdrowotnych.

Czym jest katar?

Katar to potoczna nazwa nieżytu nosa, czyli stanu zapalnego błon śluzowych nosa. Wraz z zapaleniem zatok przynosowych stanowi jedno z najczęstszych schorzeń – nie ma chyba osoby, która nie doświadczyła w swoim życiu uciążliwych objawów kataru. Najczęściej u dorosłych nie jest powodem do niepokoju, chyba, że ma formę przewlekłą – wówczas należy zasięgnąć porady lekarza i znaleźć przyczynę dolegliwości.

Katar ostry i przewlekły

Najczęściej katar przybiera formę ostrą – w tym przypadku spowodowany jest infekcją wirusową i zwykle ustępuje po około 7 dniach (czasami objawy utrzymują się nawet 14 dni). Często towarzyszą mu symptomy typowe dla przeziębienia: stan podgorączkowy/gorączka, kaszel, ból głowy oraz uczucie osłabienia. Jeśli katar trwa dłużej, należy udać się do lekarza i zdiagnozować stan zdrowia. Gdy nieżyt nosa utrzymuje się dłużej niż 12 tygodni, wówczas mówimy o katarze przewlekłym, Jego przyczyny bywają różne, a objawy i ich nasilenie zależą między innymi od czynnika, który wywołał problem. Zarówno ostry jak i przewlekły katar mogą pojawić się u osób w każdym wieku.

Ciągły katar – przyczyny

Jedną z głównych przyczyn przewlekłego kataru są alergie (np. na pyłki roślin, roztocza, niektóre składniki pokarmowe czy sierść zwierząt). W tym przypadku jest to tzw. katar sienny/alergiczny –  bezbarwna wydzielina ma charakter wodnisty.

Rzadziej źródłem przewlekłego nieżytu nosa jest infekcja o podłożu wirusowym czy grzybiczym. Niekiedy diagnozuje się alergiczne, grzybicze, zapalenie zatok nosa, czyli uczulenie na grzyb, wywołujące ciągły katar. Przewlekły, infekcyjny nieżyt nosa miewa również charakter bakteryjny wtórny (jako powikłanie po infekcji wirusowej) lub pierwotny (np. na skutek zakażenia paciorkowcem) – wówczas wydzielina jest żółtawa lub szara.

Przewlekły katar może być także związany z rozwojem nowotworu o charakterze złośliwym lub łagodnym – w takiej sytuacji wydzielina może być podbarwiona krwią. Bywa również następstwem długotrwałej obecności ciała obcego w jamie nosa, którą nierzadko diagnozuje się u małych dzieci. Niekiedy przewlekły nieżyt nosa jest efektem zażywania leków (np. niektórych psychotropowych, antykoncepcyjnych czy pobudzających współczulny układ nerwowy) lub skutkiem drażniącego działania dymu tytoniowego, środków chemicznych. Czasami towarzyszy niektórym chorobom układowym (np. schorzeniom nerek czy chorobom układu krążenia). Może wiązać się również z nieprawidłowościami anatomicznymi przegrody lub bocznej ściany nosa.

Przewlekły nieżyt nosa bywa także skutkiem zaburzeń błony śluzowej, która staje się cienka i nie spełnia swoich podstawowych funkcji. Taka sytuacja może nastąpić np. na skutek często powtarzających się epizodów stanu zapalnego błony śluzowej nosa, podczas których dochodzi do jej uszkodzenia, zaniku gruczołów śluzowych i surowiczych produkujących ochronną, nawilżająca wydzielinę.

Przewlekły katar – objawy

Podstawowym objawem kataru chronicznego/przewlekłego jest wydzielina z nosa, która utrzymuje się przez dłuższy czas i nie ustępuje po zastosowaniu standardowego leczenia. W zależności od przyczyny, może być np. obfita, gęsta, wodnista (tzw. katar surowiczy), ropna. Dodatkowo mogą pojawić się symptomy, takie jak problemy z oddychaniem, niedrożność nosa, kichanie. Niektóre osoby skarżą się również na ból głowy, zatok i uszu, zaburzenia węchu, łzawienie oczu. Osoby cierpiące na długotrwały katar mogą cierpieć również na stany podgorączkowe, przewlekłe zmęczenie oraz problemy ze snem. Czasami pojawia się nieprzyjemny zapach z ust.

Wyżej wymienione objawy miewają łagodną postać i wówczas zwykle nie przeszkadzają w funkcjonowaniu. Bywa jednak, że ich nasilenie jest umiarkowane lub silne – wówczas pojawiają się problemy z wykonywaniem codziennych aktywności. Zauważalne są również okresy zaostrzeń i remisji objawów.

Przewlekły katar – diagnostyka

Aby zdiagnozować przyczyny przewlekłego kataru, należy udać się na wizytę do laryngologa. Po przeprowadzeniu szczegółowego wywiadu na temat dolegliwości, stosowanych leków oraz ogólnego stanu zdrowia, lekarz zleca pacjentowi przeprowadzenie badań, które mogą pomóc w znalezieniu przyczyny przewlekłego kataru. Należą do nich między innymi:

• rynoskopia (wziernikowanie) jamy nosa i nosogardła,
• endoskopia jam nosa i zatok przynosowych,
• cytologia błony śluzowej nosa,
• tomografia komputerowa zatok przynosowych,
• posiew popłuczyn z jam zatok,
• badania laboratoryjne krwi: morfologia, CRP,
• testy alergiczne.

Leczenie przewlekłego kataru

Przewlekły katar nie mija samoistnie, dlatego należy go leczyć pod okiem laryngologa. Terapia schorzenia zależy od przyczyny wywołującej dolegliwość; o sposobie leczenia, po wnikliwie przeprowadzonej diagnostyce, decyduje lekarz.

Jedną z metod walki z przewlekłym katarem jest farmakoterapia – stosowanie donosowo (w postaci spray’u lub aerozolu) albo doustnie kortykosteroidów, może przynieść ulgę. W przypadku kataru alergicznego, oprócz unikania czynników drażniących, stosuje się również leki przeciwhistaminowe oraz, na zlecenie alergologa,  immunoterapię swoistą uczulenia (SIT).

W przypadku przewlekłego kataru, lekarz może zlecić również przeprowadzanie irygacji jam nosa; w uzasadnionych przypadkach rekomenduje zastosowanie antybiotykoterapii (np. gdy chory cierpi na wyciek ropny z zatok przynosowych).

Jeśli przyczyną przewlekłego kataru jest nowotwór, wówczas leczenie jest większym wyzwaniem i zwykle w pierwszej kolejności polega na usunięciu zmiany.

Przewlekły katar – co jeszcze można zrobić?

Należy dbać o odpowiednie nawilżenie powietrza w pomieszczeniach, w których przebywa osoba cierpiąca na przewlekły nieżyt nosa. Warto unikać miejsc zadymionych, ponieważ wdychanie zanieczyszczeń nasila nieprzyjemne objawy. Ulgę może przynieść aplikowana do jam nosa woda morska, która pomaga utrzymać ich prawidłową higienę: nawilża i regeneruje śluzówkę, rozrzedza zalegającą wydzielinę. Dokładne oczyszczanie nosa jest bardzo ważnym elementem leczenia przewlekłego kataru – dzięki temu usuwane są patogeny, alergeny i inne zanieczyszczenia, które zalegając w nosie skutecznie utrudniają leczenie.

Przewlekły katar u dziecka

Z uwagi na fakt, że dzieci często „łapią” katar (zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym), rodzice niejednokrotnie sądzą, iż cierpią one na przewlekły nieżyt nosa. W rzeczywistości są to pojedyncze epizody, najczęściej o podłożu wirusowym lub alergicznym.

Przewlekły katar u dziecka objawia się podobnie jak u dorosłych i zawsze wymaga konsultacji z pediatrą. Taki stan jest szczególnie uciążliwy i niebezpieczny dla niemowląt, ponieważ nie są one w stanie samodzielnie oczyścić nosa. Przedłużający się nieżyt nie tylko znacznie utrudnia oddychanie, ale upośledza zdolności poznawcze – małe dziecko jest marudne, często płacze; starsze nie potrafi skoncentrować się na zabawie czy nauce.

Przewlekły katar w ciąży

Przewlekły nieżyt nosa czasami pojawia się u kobiet w ciąży (zwłaszcza w drugim i trzecim trymestrze), co świadczy o tym, że dolegliwość może być wywołana wahaniami hormonów w organizmie kobiety. Na skutek ich działania dochodzi do obrzęku śluzówki nosa, który powoduje uczucie zatkania oraz pojawienie się nadmiaru wydzieliny (tzw. katar ciążowy) – objaw ten mija po porodzie. Każda kobieta w ciąży, która zauważa u siebie objawy kataru, powinna udać się do lekarza – nieżyt nosa może być spowodowany nie tylko wahaniami hormonalnymi, ale również infekcją wywołaną przez chorobotwórcze drobnoustroje. Sposób postępowania z dolegliwością ustala lekarz – w ciąży nie wolno stosować żadnych leków bez konsultacji ze specjalistą.