Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to choroba osób dorosłych, diagnozowana najczęściej w populacji kobiet po 40 roku życia. Podejrzewa się, że przyczyną zachorowania na RZS są przebyte zakażenia wirusowe lub bakteryjne. U osób predysponowanych, prowadzą  do nieprawidłowej, nadmiernej aktywności układu odpornościowego, którego celem stają się tkanki własnego organizmu, w szczególności symetryczne stawy kończyn górnych, rąk, stóp i kolan. W grupie podwyższonego ryzyka zachorowania na RZS znajdują się osoby z obciążeniem genetycznym (rodzinne występowanie), chorobami przyzębia, a także palacze papierosów.

W konsekwencji procesu niszczenia stawów przez własny układ odpornościowy, rozwija się reakcja zapalna, która w sposób nieodwracalny uszkadza kości, chrząstki, więzadła i ścięgna. Dodatkowo towarzyszące zapaleniu ból i obrzęk, znacznie ograniczają ruchomość stawów. Pacjenci skarżą się na ich sztywność, tkliwość, ale także widoczne deformacje, narastające wraz z czasem trwania choroby.

Ze względu na udział układu odpornościowego i produkowanych przez niego przeciwciał w procesie chorobowym, RZS zalicza się do grupy chorób autoimmunologicznych. RZS definiuje się także jako chorobę układową, co oznacza że proces zapalny obejmujący stawy, wywiera wpływ na pracę innych narządów i układów. Wśród objawów pozastawowych u pacjentów obserwuje się nadmierną potliwość, utratę wagi, gorączkę, suchość oka i jamy ustnej, zmiany skórne w postaci guzków, pogorszenie pracy nerek, układu sercowo – naczyniowego (nasilenie zmian miażdżycowych), nerwowego (bóle głowy) i oddechowego (zapalenie opłucnej i płuc). Prawie zawsze RZS towarzyszy anemia, która z kolei tłumaczy ogólne osłabienie, spadek odporności i wydolności organizmu, ale także drażliwość, duszność czy problemy z koncentracją.

Na podstawie wywiadu z pacjentem, który ujawnia tkliwość i obrzęk w obrębie stawów, zalecana jest rozszerzona diagnostyka schorzenia. Kluczowymi badaniami w diagnozowaniu RZS, uwidaczniającymi uszkodzenie struktur stawowych są badania obrazowe – rezonans magnetyczny, RTG i USG. Ich ważnym uzupełnieniem są wyniki badań oceniających obecność markerów RZS – czynnika reumatoidalnego – RF, oraz przeciwciał ACPA (przeciwciała przeciw białkom cytrulinowanym) oznaczanych zbiorczo testem anty – CCP. Znaczenie tych analiz jest istotne, gdyż wyniki wiążą się nie tylko z rozpoznaniem choroby, ale także świadczą o jej nasileniu. Ponadto mają wartość rokowniczą, co znaczy że na ich podstawie można wnioskować o jej prawdopodobnym przebiegu. Poza RF i anty-CCP warto wykonać oznaczenie OB, CRP i zbadać morfologię krwi, ponieważ wyniki te pokazują nasilenie toczącego się w organizmie zapalenia. Do badań rekomendowanych we wczesnym etapie choroby zalicza się także transaminazy (ALT, AST), kreatyninę i badanie moczu, oceniające pracę wątroby i nerek.

Warto zapamiętać, że prawidłowe wyniki RF i anty-CCP mogą towarzyszyć tzw. serologicznie ujemnej postaci RZS. Oznacza to, że przy stawianiu diagnozy, dla lekarza najważniejszy nie jest wynik wskazujący na obecność charakterystycznych dla choroby przeciwciał, ale dolegliwości zaobserwowane i zgłaszane przez pacjenta. Z kolei obecność przeciwciał i biomarkerów RZS stwierdza się u pacjentów w okresie jeszcze przed wystąpieniem klinicznych objawów zapalenia stawów. Ma to istotne znaczenie u osób obciążonych czynnikami predysponującymi, u których interwencja terapeutyczna w najwcześniejszej fazie choroby wiąże się z osiągnięciem lepszych wyników leczenia i zachowaniem większego stopnia sprawności pacjenta.

Ze względu na nie do końca wyjaśnione przyczyny występowania choroby, RZS leczone jest głównie objawowo, z nastawieniem na zniesienie bólu, zahamowanie procesu zapalnego i poprawę ruchomości stawów, co znacząco podnosi komfort życia i opóźnia niepełnosprawność pacjentów.

dr Beata Skowron

Piśmiennictwo:

1. Rheumatoid Arthritis. NICE Guideline, No. 100. The National Collaborating Centre for Chronic Conditions. London: Royal College of Physicians (UK); 2018 Jul. ISBN-13: 978-1-86016-359-3
2. Matyska-Piekarska E, Łuszczewski A, Łacki J, Wawer I. The role of oxidative stress in the etiopathogenesis of rheumatoid arthritis. Postepy Hig Med Dosw (Online). 2006;60:617-23.
3. Gińdzieńska-Sieśkiewicz E, Klimiuk PA, Domysławska I, Sierakowski S. Defect of glycosylation of immunoglobulin G in rheumatoid arthritis patients. Postepy Hig Med Dosw (Online).
4. Ma K, Li L, Liu C, Zhou L, Zhou X. Efficacy and safety of various anti-rheumatic treatments for patients with rheumatoid arthritis: a network meta-analysis. Arch Med Sci. 2019 Jan;15(1):33-54. doi: 10.5114/aoms.2018.73714. Epub 2018 Dec 30.
5. Filipowicz – Sosnowska. Reumatoidalne zapalenie stawów w: Choroby wewnętrzne, Szczeklik A.(red), Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.
6. Polińska B, Matowicka-Karna J, Kemona H. Markers of the early stage of rheumatoid arthritis. Diagn Lab 2015; 51(4): 305-314.
7. Kolarz K, Targońska-Stępniak B, Majdan M. Wczesne reumatoidalne zapalenie stawów. Wiad Lek 2018, 71, 5, -1065