Stan podgorączkowy – od ilu stopni jest rozpoznawany? Co może oznaczać, gdy jest przewlekły? 

W warunkach fizjologicznych temperatura ludzkiego ciała wynosi 36,6°C i ulega nieznacznym wahaniom w ciągu trwania doby o około 0,3-0,6°C. Ta zmienność temperatury wynika gównie z zachodzących fizjologicznie procesów, takich jak przemiany metaboliczne, zmiany hormonalne czy zmieniające się w ciągu dnia poziomy aktywności człowieka. Istnieją jednak sytuacje, kiedy organizm samoistnie aktywuje mechanizmy pozwalające na przestawienie temperatury ciała na wyższy poziom. Stanowi to bardzo ważny i potrzebny mechanizm obronny przed działaniem czynników patogennych. 

Co się dzieje w stanie podgorączkowym?

Dochodzi wówczas do mobilizacji szeregu procesów ustrojowych i metabolicznych ułatwiających likwidację rozpoczynającej się infekcji. Liczne drobnoustroje wykazują optymalną temperaturę namnażania wynoszącą mniej niż 37°C. Dlatego podwyższona temperatura ciała niesie ze sobą pozytywne skutki dla organizmu podczas trwającego zakażenia. Dzięki niej możliwe jest celowe pogorszenie środowiska życia bakterii i wirusów chorobotwórczych, ograniczenie dostępności żelaza, cynku oraz miedzi niezbędnych do ich rozwoju, a także pobudzenia układu immunologicznego do walki z patogenami. W wyższej temperaturze obserwuje się również znacznie silniejsze i korzystniejsze działanie niektórych antybiotyków.

Od ilu stopni jest stan podgorączkowy? 

O stanie podgorączkowym mówi się wówczas, gdy temperatura ciała utrzymuje się
w zakresie od 37,1°C do 38,0°C. Zgodnie z definicją jest to sytuacja, kiedy temperatura utrzymywana przez ośrodek termoregulacji w podwzgórzu jest wyższa od wartości uznanej za prawidłową (36,6°C), a jednocześnie nie przekracza granicy dopuszczalnej dla gorączki (38°C). Wartości te odnoszą się do pomiarów wykonywanych przy pomocy termometru pod pachą pacjenta. Z punktu widzenia medycznego jest to najmniej dokładny sposób pomiaru ze wszystkich dostępnych metod.

Należy zaznaczyć, że pomiar dokonywany w jamie ustnej różni się zwykle o 0,3°C od pomiaru pod pachą, a dla pomiarów wykonywanych w odbytnicy lubw uchu wartość mierzona może zmienić się nawet o 0,5°C. 

Przyczyny stanu podgorączkowego 

Stan podniesionej temperatury to prawidłowy mechanizm świadczący o rozpoczęciu mobilizacji organizmu do walki ze szkodliwymi czynnikami. Kiedy towarzyszy on rozpoczynającej się infekcji, najczęstszymi objawami współistniejącymi są ogólne pogorszenie samopoczucia, uczucie zimna, spadek energii lub bóle mięśniowe.

Obecne przy zakażeniu pirogeny pochodzenia zewnętrznego wytwarzane przez czynniki chorobotwórcze doprowadzają kolejno do produkcji pirogenów endogennych, które po przejściu przez barierę krew-mózg w podwzgórzu, przestawiają ośrodek termoregulacji na wyższy poziom. Dochodzi wówczas do uruchomienia mechanizmów odpowiadających za wzrost temperatury ciała. Naczynia krwionośne obecne w skórze ulegają obkurczeniu i nasilona zostaje produkcja ciepła wskutek drżenia mięśni szkieletowych oraz zwiększenia intensywności przemian metabolicznych.

Stan podgorączkowy pojawia się w przebiegu wielu chorób, w tym:

• przy infekcji dolnych dróg oddechowych,
• zakażeniu układu moczowego,
• zapaleniu ucha środkowego,
• nadczynności tarczycy,
• nieswoistych chorób zapalnych jelit.

Obecność stanu podgorączkowego nie zawsze świadczy o rozwijającej się chorobie, ale wymaga szczególnego zainteresowania ze strony pacjenta. Stan ten trwający krótkotrwale nie jest niebezpieczny i powinien ustąpić samoistnie. Jeśli jednak utrzymuje się niezmiennie przez kilka dni z rzędu należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Ciągłe podwyższenie temperatury organizmu może być pierwszym symptomem poważnych chorób, w tym autoimmunologicznych i nowotworowych. 

Objawy stanu podgorączkowego 

Pierwszy etap procesu powstawania gorączki stanowi faza narastania, zwana inaczej stanem podgorączkowym. Etap ten jest konsekwencją przestawienia punktu nastawczego termostatu na nową, wyższą wartość. Zwiększenie temperatury ciała jest bezpośrednim wynikiem ograniczenia oddawania ciepła do otoczenia, a jednocześnie jego wzmożonego wytwarzania. Głównymi objawami charakterystycznymi dla stanu podgorączkowego są: 

• chłodna skóra dłoni, 
• blada twarz,
• napięcie mięśni przywłosowych („gęsia skórka”), 
• intensywne dreszcze.

Stan podgorączkowy u dorosłych 

Stan podgorączkowy może towarzyszyć silnym emocjom lub intensywnemu wysiłkowi fizycznemu w sytuacjach, kiedy aktywowany jest układ współczulny. Należy pamiętać, że temperatura ciała człowieka nie jest stała i zależy od wielu czynników. Stan podgorączkowy pojawiający się u osób dorosłych nie zawsze wymaga leczenia. Zaobserwować go można w sytuacjach fizjologicznych, jak i podczas walki organizmu z chorobą. 

Stan podgorączkowy u kobiet w ciąży 

Stan podgorączkowy podczas trwania ciąży jest zjawiskiem zupełnie naturalnym. W tym okresie mogą wystąpić niewielkie wahania wartości temperatury związane z zachodzącymi zmianami hormonalnymi. Nieznaczny wzrost temperatury ciała obserwuje się zazwyczaj w trzecim trymestrze trwania ciąży lub na samym jej początku.

Kobiety w tym szczególnym okresie narażone są również na liczne sezonowe infekcje czy zapalenie pęcherza, dlatego bardzo ważne jest, aby nieustannie obserwować się pod kątem ewentualnych niepokojących objawów. Stan podgorączkowy nie powinien budzić niepokoju, natomiast gdy temperatura ciała przekroczy 38°C, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem prowadzącym. Specjalista wykluczy wówczas ewentualne zakażenia wirusowe i bakteryjne, infekcje pochwy lub alergie. 

Stan podgorączkowy a cykl menstruacyjny kobiety

U kobiet wahania średniej dobowej temperatury uzależnione są od fazy cyklu menstruacyjnego. Stan podgorączkowy może występować fizjologicznie w trakcie trwania drugiej fazy cyklu miesiączkowego. Najniższe wartości temperatury występują podczas menstruacji i stopniowo wzrastają do dnia owulacji. Podwyższona temperatura utrzymywać się może na stałym, nieznacznie podwyższonym poziomie podczas trwania całej fazy lutealnej. czasie, kiedy ciało kobiety przygotowuje się na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej.

Stan podgorączkowy po operacji chirurgicznej 

Po wykonanym zabiegu chirurgicznym lub ekstrakcji zęba może dojść do rozwoju stanu podgorączkowego. Jest to naturalna reakcja organizmu, którą należy bezwzględnie monitorować. Ingerencja medyczna doprowadza do powstania stanu zapalnego w obrębie tkanek, czego efektem jest aktywacja mechanizmów obronnych organizmu. Pojawia się zazwyczaj w pierwszych dniach po zabiegach chirurgicznych i wraz z procesem zdrowienia stan podgorączkowy powinien samoistnie ustępować.

Czasem jednak może dojść do zakażenia powstałej rany, a w konsekwencji do rozwoju gorączki. W takim przypadku należy stosować się do zaleceń lekarza, głównie w kwestii przyjmowania i dawkowania przepisanych antybiotyków. 

W monitorowaniu pacjentów po rozległych zabiegach chirurgicznych, po oparzeniach, w ocenie ciężkości sepsy,  zakażeń bakteryjnych i stanów zapalnych, ale także w ocenie ryzyka odrzucenia przeszczepu znalazło zastosowanie badanie profilu cytokin, w którym w próbce krwi oznaczane są stężenia cytokin pro- i przeciwzapalnych – TNF alfa (czynnik martwicy guza) oraz interleukin – IL-1β; IL-6, IL-8; IL-10 i IL-12p70.

Stan podgorączkowy w odpowiedzi na stres 

Podwyższenie temperatury ciała jest powszechną reakcją organizmu, która pojawiać się może pod wpływem nagłych sytuacji stresowych, jak i stresu przewlekłego. Zjawisko to znane jest pod nazwą gorączki psychogennej. To, czy w przebiegu tego stanu chorobowego dochodzi do rozwinięcia wysokiej gorączki, czy też wystąpienia jedynie stanu podgorączkowego zależy tylko od indywidualnych cech pacjenta. Stres stymuluje układ immunologiczny do walki poprzez rozpoczęcie produkcji tak zwanych hormonów stresu, np. adrenaliny, noradrenaliny, kortyzolu i tyroksyny. W przypadku podejrzenia gorączki psychogennej należy najpierw wykluczyć możliwość wystąpienia infekcji. 

Ciągły stan podgorączkowy a rozwijający się nowotwór 

Podwyższona ciepłota ciała oraz gorączka są częstymi symptomami stwierdzanymi
u pacjentów onkologicznych. Zdarza się, że na wczesnym etapie rozwoju choroby w badaniu przedmiotowym nie stwierdza się nieprawidłowości, a ciągły stan podgorączkowy to jedyny objaw zgłaszany przez pacjenta. Po wykluczeniu infekcji można rozpoznać gorączkę o nieustalonej etiologii, u której podłoża może leżeć rozwijająca się zmiana nowotworowa. Jeśli stan podgorączkowy pojawia się nagle i nie ustępuje przez dłuższy czas, istnieje ryzyko rozwoju białaczki, chłoniaka, czy guza mózgu. 

Stan podgorączkowy u dzieci i niemowląt

Stan podgorączkowy u dziecka i niemowlęcia może mieć wiele przyczyn, lecz nie zawsze jest powodem do niepokoju. Najmłodsi pacjenci gorączkują z różnych powodów, niekoniecznie związanych z poważną chorobą czy infekcją. U najmłodszych dzieci podniesiona temperatura ciała może być spowodowana ząbkowaniem, przegrzaniem, odwodnieniem, silnym płaczem. Może także stanowić fizjologiczną reakcję organizmu na antygeny wprowadzone do ustroju podczas szczepień profilaktycznych.

Stan podgorączkowy bardzo często jest pierwszą reakcją organizmu na szczepienie. Jest to spowodowane faktem, że układ immunologiczny uczy się rozpoznawać nowe antygeny na podstawie informacji zawartych w podanej szczepionce. Dzięki temu podczas wniknięcia niebezpiecznych patogenów umie je rozpoznać i odpowiednio zneutralizować. Podwyższona temperatura ciała pojawia się zwykle w ciągu pierwszych 24 godzin po podaniu preparatu i ustępuje samoistnie w okresie do 2-3 dni. Wyjątek stanowią szczepionki zawierające żywe, osłabione wirusy pozbawione chorobotwórczości. Po ich zastosowaniu stan podgorączkowy lub gorączka mogą wystąpić dopiero po upływie od 1 do 2 tygodni, ale i w tym przypadku powinny ustąpić samoistnie.

Starsze dzieci będące alergikami mogą reagować podwyższoną temperaturą ciała na kontakt z określonymi alergenami. W przypadku alergii wziewnej u dzieci rzadko obserwuje się rozwinięcie gorączki, jednak stan podgorączkowy jest częstym objawem.

Zazwyczaj podwyższona temperatura u dziecka jest skutkiem infekcji, a jednym z pierwszych symptomów zakażenia wirusowego lub bakteryjnego jest pojawienie się stanu podgorączkowego. 

Przewlekły stan podgorączkowy i zmęczenie u dzieci mogą być niekiedy symptomami bardziej poważnych chorób, takich jak borelioza. Pierwszy etap choroby charakteryzuje się niespecyficznymi objawami grypopodobnymi, do których zalicza się osłabienie, bóle mięśniowe, stan podgorączkowy lub gorączkę oraz nadmierne pocenie się w nocy. Należy jednak pamiętać, że najbardziej specyficznym objawem pozwalającym na rozpoznanie tego zakażenia jest rumień wędrujący. W tym przypadku do potwierdzenia diagnozy potrzebne mogą być testy diagnostyczne wykonywane z krwi stwierdzające obecność specyficznych przeciwciał w klasie IgM lub IgG.

Stan podgorączkowy bez innych objawów współistniejących   

Przyczyną utrzymującego się stanu podgorączkowego bez innych objawów chorobowych może być reakcja na stres, nadmierne przemęczenie, zbyt długa ekspozycja na promieniowanie słoneczne lub stosowanie niektórych leków. 

U małych dzieci do pojawienia się podwyższonej temperatury może przyczyniać się nieadekwatny ubiór w stosunku do panujących warunków atmosferycznych, skutkujący przegrzaniem organizmu. W przypadku, kiedy nie występują objawy przeziębienia lub innej infekcji, warto skonsultować się z lekarzem, gdyż taki stan może świadczyć o poważnych problemach zdrowotnych. Warto wówczas wykonać podstawowe badania laboratoryjne ze szczególnym uwzględnieniem:

• białka C-reaktywnego,

• morfologii pełnej,

• badania ogólnego moczu wraz z osadem.

Rozpoznanie zakażenia układu moczowego w okresie wczesnego dzieciństwa sprawia wiele problemów klinicznych ze względu na brak występowania specyficznych objawów.  Bardzo często w przebiegu zakażenia dróg moczowych dochodzi do pojawienia się stanu podgorączkowego, a następnie gorączki bez wystąpienia innych objawów chorobowych. U dzieci poniżej 2. roku życia zapalenie układu moczowego powinno być brane pod uwagę jako przyczyna każdego dłuższego epizodu podniesienia temperatury ciała. 

Innym schorzeniem, w przebiegu którego obserwuje się przewlekły stan podgorączkowy u dorosłych, jest gorączka psychogenna. Klasyfikowana jest ona jako schorzenie psychosomatyczne związane z czynnikiem stresowym. U niektórych pacjentów pod wpływem zaburzeń emocjonalnych rozwijać się może stan podgorączkowy lub wysoka gorączka. Mechanizm tego zaburzenia nie jest w pełni poznany, ale dowody naukowe wskazują, że gorączki psychogennej nie można obniżyć lekami przeciwgorączkowymi. Chorobie tej nie towarzyszą inne objawy takie jak kaszel, katar lub ból mięśni. 

Mgr Karolina Hejnar