Szczepienia na krztusiec – co warto wiedzieć?

Krztusiec inaczej koklusz to ostra choroba zapalna dróg oddechowych, która wywołana jest przez bakterię Bordetella pertussis. Głównym objawem choroby jest intensywny, męczący kaszel. Krztusiec jest chorobą wysoce zaraźliwą i szerzy się drogą powietrzno-kropelkową. Może być bardzo niebezpieczny, zwłaszcza dla niemowląt i małych dzieci. Obecnie na rynku farmaceutycznym dostępne są różne szczepionki na krztusiec, które minimalizują ryzyko zachorowania i rozwoju ciężkiej postaci choroby. W poniższym artykule charakteryzujemy szczepienia na krztusiec, wyjaśniamy kiedy zaszczepić się na krztusiec i jakie są przeciwskazania do szczepienia oraz podpowiadamy kiedy zaszczepić na krztusiec dziecko.

Krztusiec – co warto wiedzieć?

Według danych statystycznych opublikowanych przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, w Polsce w 2024 roku odnotowano znaczący wzrost liczby zachorowań na krztusiec. Jest to choroba szczególnie niebezpieczna dla niemowląt do 6 miesiąca życia oraz małych dzieci i osób z upośledzoną odpornością. Napady kaszlu u noworodków mogą powodować trudności z oddychaniem, zatrzymanie oddechu, niewydolność oddechową a w skrajnych przypadkach śmierć. Profilaktyka krztuśca polega przede wszystkim na szczepieniach ochronnych, które stanowią najskuteczniejszą metodę zapobiegania tej chorobie.

Sprawdź również: https://diag.pl/pacjent/artykuly/krztusiec-objawy-badania-leczenie-u-dzieci-i-doroslych/

Szczepienia na krztusiec

W Polsce szczepienia na krztusiec są częścią obowiązkowego Programu Szczepień Ochronnych (PSO). Szczepienia na krztusiec wykonuje się przede wszystkim aby zminimalizować ryzyko ciężkiego przebiegu choroby u niemowląt i małych dzieci, dla których krztusiec może być śmiertelnym zagrożeniem. W dalszej części artykułu wyjaśniamy kiedy zaszczepić się na krztusiec i jakie preparaty szczepionek są dostępne w Polsce.

Wyróżnia się kilka rodzajów szczepionek na krztusiec:

• Szczepionka pełnokomórkowa (DTP)

Jest to szczepionka skojarzona, która zmniejsza ryzyko zachorowania na błonicę, tężec i krztusiec. W składzie szczepionki występują całe inaktywowane bakterie krztuśca. DTP jest dostępna dla wszystkich dzieci bezpłatnie w ramach Programu Szczepień Ochronnych, ale jest mniej popularna niż jej wersja bezkomórkowa, ponieważ może powodować więcej działań niepożądanych takich jak gorączka lub obrzęk w miejscu podania.

• Szczepionka bezkomórkowa (DTaP)

Zawiera wybrane oczyszczone fragmenty bakterii krztuśca, co zmniejsza ryzyko działań niepożądanych. Polecana dla dzieci z przeciwwskazaniami do szczepionek pełnokomórkowych.

• Szczepionka Tdap

Zawiera mniejszą dawkę antygenów krztuśca w porównaniu do DTaP. Jest stosowana jako szczepionka na krztusiec dla dorosłych i młodzieży oraz jako szczepionka na krztusiec w ciąży. Tdap jest zalecana jako szczepionka przypominająca w 14. roku życia i co 10 lat u dorosłych, aby utrzymać odporność.

• Szczepionka 5w1 i 6w1

Szczepionki 5w1 i 6w1 to szczepionki skojarzone, które oprócz krztuśca, błonicy i tężca, chronią również przed innymi chorobami, takimi jak: poliomyelitis (polio), wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B), Haemophilus influenzae typu b (Hib). Szczepionka 5w1 zawiera pięć składników (w tym DTP, polio, Hib), natomiast szczepionka 6w1 dodatkowo zawiera składnik przeciwko WZW B. Szczepionki te w większości przypadków są dostępne odpłatnie w ramach obowiązkowych szczepień ochronnych. Zastosowanie tych preparatów zmniejsza liczbę ukłuć, ponieważ łączy w sobie kilka szczepień w jednej dawce. Szczepionki przeciw krztuścowi z bezkomórkowym składnikiem krztuśca są refundowane jedynie dla wybranych grup dzieci: wcześniaków, czyli dzieci urodzonych przed ukończonym 37. tygodniem ciąży, dzieci z przeciwwskazaniami do podania szczepienia na krztusiec z pełnokomórkowym składnikiem krztuśca oraz dzieci z masą urodzeniową poniżej 2500g. Refundacja obejmuje preparaty 5w1 lub 6w1 w zależności od dostępności szczepionki kupionej w ramach przetargu organizowanego w Ministerstwie Zdrowia.

Ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne występują u około jednej osoby na 10 000 zaszczepionych szczepionką całokomórkową i około 2-krotnie rzadziej po podaniu szczepionki bezkomórkowej.

Przeczytaj również: https://diag.pl/pacjent/artykuly/gruzlica-objawy-leczenie-charakterystyka-choroby/

Szczepionka na krztusiec dla dzieci

Wielu rodziców zadaje sobie pytanie kiedy zaszczepić dziecko na krztusiec. Otóż w Polsce w ramach Programu Szczepień Ochronnych określone są przedziały czasowe w których należy zaszczepić dziecko na krztusiec. Harmonogram szczepienia na krztusiec dla dzieci wygląda następująco:

• 2. miesiąc życia (6.–8. tydzień): DTP lub DTaP – pierwsza dawka.
• 3-4. miesiąc życia – druga dawka.
• 5.–6. miesiąc życia – trzecia dawka.
• 16.–18. miesiąc życia – pierwsza dawka przypominająca.
• 6. rok życia – druga dawka przypominająca (zwykle DTaP).
• 14. rok życia – szczepionka Tdap jako dawka przypominająca.

Szczepionka na krztusiec dla dorosłych

Szczepionka na krztusiec dla dorosłych podawana jest najczęściej jako preparat Tdap. Należy pamiętać, że ochrona po szczepieniach na krztusiec odbytych w dzieciństwie z czasem słabnie, dlatego zaleca się podanie szczepionki na krztusiec dla dorosłych w poniższych sytuacjach:

• jako szczepienie przypominające (Tdap) – co 10 lat od ostatniego szczepienia, aby utrzymać ochronę przed krztuścem.
• w wieku 19-64 lat, jeśli dawki szczepionki Tdap nie zostały podane wcześniej.
• w przypadku bliskiego kontaktu danej osoby z noworodkami, niemowlętami lub małymi dziećmi aby chronić najmłodszych przed zachorowaniem.

Szczepionka na krztusiec w ciąży

Szczególną grupą pacjentów, której zalecane są szczepienia na krztusiec są kobiety w ciąży. Szczepionka na krztusiec w ciąży to preparat Tdap. Zaleca się aby szczepienie zostało wykonane między 27. a 36. tygodniem ciąży, najlepiej w okolicach 28. tygodnia. Jest to najbardziej optymalny czas, ponieważ układ odpornościowy matki jest w stanie wytworzyć przeciwciała, które zdążą przeniknąć przez łożysko i zostaną przekazane dziecku. Szczepionka na krztusiec w ciąży jest bezpieczna zarówno dla matki jak i dziecka, nie wiąże się z większym ryzykiem powikłań ciążowych ani problemów u noworodka. Szczepienie matki w ciąży umożliwia przekazanie przez łożysko przeciwciał dziecku, zapewniając mu ochronę przed krztuścem w pierwszych miesiącach życia, zanim otrzyma swoje szczepienia. Trzeba pamiętać, że noworodki nie są chronione przed krztuścem w pierwszych dwóch miesiącach życia, ponieważ pierwszą dawkę szczepienia otrzymują dopiero po upływie 2 miesięcy od urodzenia.

W Polsce szczepienie kobiet w ciąży przeciw krztuścowi nie jest obowiązkowe, ale jest zalecane w ramach profilaktyki zdrowotnej, zgodnie z wytycznymi ekspertów, w tym Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).

Przeciwskazania do szczepienia na krztusiec

Dostępne w Polsce szczepionki są preparatami bezpiecznymi do stosowania w określonych grupach pacjentów. Każdorazowo szczepienia na krztusiec poprzedza konsultacja lekarska, w trakcie której lekarz decyduje, czy danemu pacjentowi można podać bezpiecznie preparat i czy nie istnieją przeciwskazania do szczepienia na krztusiec. Najczęstsze przeciwskazania do szczepienia na krztusiec dzieli się na dwie grupy: przeciwskazania względne i bezwzględne.

Do przeciwskazań bezwzględnych zalicza się:

• ciężką reakcję alergiczną (wstrząs anafilaktyczny) na wcześniejszą dawkę szczepionki przeciwko krztuścowi lub na składnik szczepionki.
• encefalopatię mózgu (uszkodzenie mózgu), która wystąpiła do 7 dni po szczepieniu na krztusiec i nie ma innej możliwej przyczyny tego stanu niż ciężka reakcja poszczepienna.
• postępujące zaburzenia układu nerwowego, które nie zostały jeszcze dokładnie zdiagnozowane i nie wdrożono odpowiedniego leczenia.

Względne przeciwskazania do szczepienia na krztusiec obejmują sytuacje, kiedy należy rozważyć korzyści i ryzyko z podania szczepionki. Zalicza się do nich:

• trwającą ostrą chorobę przebiegającą z wysoką gorączką.
• umiarkowaną lub ciężką reakcję na poprzednią dawkę szczepionki, która obejmuje wystąpienie drgawek do trzech dni po wykonaniu szczepienia na krztusiec, obrzęk kończyny na której podano szczepionkę, gorączkę powyżej 40◦C w ciągu 48h po szczepieniu na krztusiec. W przypadku podania szczepionki na krztusiec dla dzieci – płacz trwający ponad 3h, który wystąpił w ciągu dwóch dni od podania szczepionki.
• jeśli po poprzednim podaniu szczepionki skojarzonej zawierającej toksoid tężcowy (DTP/DTaP/Tdap) w ciągu 6 tygodni wystąpił zespół Guillain-Barré (choroba zapalna nerwów obwodowych o podłożu autoimmunologicznym), należy rozważyć bezpieczeństwo podania kolejnej dawki szczepionki skojarzonej.

Szczególną grupę pacjentów u których należy rozważyć bezpieczeństwo podania w danym czasie szczepienia na krztusiec są małe dzieci z przewlekłymi chorobami neurologicznymi. W takim przypadku należy niezwłocznie skonsultować się z neurologiem, który zadecyduje o zasadności odroczenia szczepienia w czasie – do momentu ustalenia diagnozy, ustabilizowania choroby i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Osoby z ciężkimi niedoborami odporności (np. po przeszczepie, z chorobą nowotworową) mogą wymagać szczegółowej oceny przed szczepieniem. Szczepienia na krztusiec jeśli to konieczne, należy odłożyć na najkrótszy możliwy okres.

Warto przeczytać: Układ odpornościowy – badania genetyczne u dzieci, które warto wykonać

W opisanych powyżej przypadkach należy rozważyć podanie szczepienia na krztusiec biorąc pod uwagę aktualną sytuację epidemiologiczną, wiek pacjenta oraz ryzyko wystąpienia u niego choroby o ciężkim przebiegu – jest to szczególnie ważne w przypadku małych dzieci i niemowląt. Jeśli dzieci miały ciężkie reakcje na szczepionki pełnokomórkowe (DTP), można rozważyć podanie wersji bezkomórkowej szczepionki (DTaP). Wszelkie wątpliwości dotyczące przeciwwskazań do szczepienia na krztusiec należy skonsultować z lekarzem lub specjalistą ds. szczepień.

Krztusiec – jak go wykryć?

Diagnozę krztuśca stawia się na podstawie objawów klinicznych, przebiegu choroby oraz wyników badań laboratoryjnych – badań mikrobiologicznych (posiew), badań serologicznych (określających miano przeciwciał IgA i IgG przeciwko toksynie Bordetella pertussis, przeciwciał IgM specyficznych dla antygenów wspomnianej bakterii) oraz badań molekularnych polegających na wykryciu DNA bakterii Bordetella pertussis lub Bordetella parapertussis w wymazie pobranym z jamy nosowo-gardłowej. Oferta badań Diagnostyki zawiera również badanie molekularne wykonywane techniką PCR (e-pakiet przewlekły, męczący kaszel), które umożliwia zidentyfikowanie materiału genetycznego bakterii odpowiedzialnych za rozwój gruźlicy i krztuśca. Badanie to jest szczególnie zalecane dla osób u których przewlekły kaszel o niezidentyfikowanej dotąd przyczynie utrzymuje się powyżej 8 tygodni.