Badania CRP i OB - markery stanu zapalnego. Co powoduje stan zapalny w organizmie?

Stan zapalny to naturalna odpowiedź organizmu na niepożądane dla naszego organizmu zdarzenie jak proces chorobowy, uraz czy działanie czynników szkodliwych np. bakterii, wirusów, grzybów, toksyn. W przypadku, gdy dochodzi do powyższych zdarzeń- ciało zaczyna się bronić uruchamiając szereg procesów umożliwiających usunięcie przyczyny oraz pozwalających na powrót organizmu do homeostazy. Pojawiające się wówczas we krwi markery stanu zapalnego mogą być pomocne w ocenie rodzaju infekcji, monitorowaniu leczenia oraz kontroli procesu zdrowienia. Wśród podstawowych wskaźników stanu zapalnego wymienia się CRP i OB.

Wyróżnia się 2 rodzaje stanu zapalnego:

1. Ostry – nagły, trwający krótko (do kilku dni)
2. Przewlekły – długotrwały (może trwać lata), miewa okresy zaostrzeń i wygaszeń objawów

Krótkotrwały stan zapalny to reakcja pożądana, której skutkiem jest zapoczątkowanie procesu zdrowienia i powrót ciała do równowagi. Charakterystyczny m.in dla grypy, zapalenia gardła czy niewielkich skaleczeń. Długotrwale trwający stan zapalny, po początkowym działaniu protekcyjnym, może powodować uszkodzenia tkanek, prowadzące w dłuższym czasie do nieodwracalnych zmian, w tym martwicy. Jest charakterystyczny dla RZS, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, nowotworów, choroby Alzheimera czy pylicy krzemionkowej.

Wśród czynników powodujących stan zapalny możemy wymienić:

A. Patogeny- bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty

B. Zanieczyszczenia środowiska – środki chemiczne, toksyny, gazy

C. Otyłość

D. Brak lub mała aktywność fizyczna

E. Przewlekły stres i przemęczenie

F. Dieta (żywność przetworzona, dużo soli, brak owoców i warzyw)

E. Używki

G. Brak homeostazy flory jelitowej

Stan zapalny w organizmie- objawy?

Pobudzenie układu odpornościowego na poziomie molekularnym i komórkowym warunkuje pojawienie się objawów przedmiotowych. W przypadku stanu zapalnego spodziewamy się takich objawów jak:

• gorączka
• obrzęk, ból i tkliwość tkanek, rumień
• ból brzucha
• bóle w klatce piersiowej
• bezsenność i zmęczenie
• bóle i sztywność stawów
• wysypka
• problemy natury neurologicznej
• depresja, zaburzenia nastroju, lęki
• zaparcia/ biegunki
• refluks
• problemy z utrzymaniem wagi
• owrzodzenia jamy ustnej
• obniżenie odporności

CRP i OB – najlepsze markery stanu zapalnego? Na co wskazuje obniżenie oraz podwyższenie wartości tych parametrów?

Markery stanu zapalnego to wskaźniki laboratoryjne, których stężenie zmienia się pod wpływem działania czynnika zapalnego. Najważniejsze z nich to: CRP, OB, prokalcytonina oraz wzrost ilości białych krwinek (liczba WBC w morfologii krwi). Charakterystyczne jest pojawienie się białek ostrej fazy, czyli peptydów syntezowanych w wątrobie jako odpowiedź na toczący się stan zapalny. Wśród nich wymienia się białka dodatnie (m.in. wspomniane CRP, haptoglobina, alfa-1-antytrypsyna, ceruloplazmina, prokalcytonina, fibrynogen, ferrytyna), których ilość wzrasta w czasie odpowiedzi zapalnej i ujemne (albumina, transferyna, antytrombina) – ich ilość wówczas spada.

CRP to białko ostrej fazy- glikoproteina uwalniana z hepatocytów pod wpływem włączenia mechanizmów odpowiedzi zapalnej. Odkryta w latach 30. XX wieku z powodzeniem wykorzystywana jest do teraz we wstępnej ocenie stanu zapalnego. Zaczyna wzrastać już po 4 h, osiągając szczyt wartości po około 36- 50 h od zadziałania czynnika zapalnego. Uznaje się, że wartość CRP > 10 mg/l świadczy o toczącym się procesie zapalnym (norma u osoby dorosłej to wartości < 5 mg/l), a > 100 mg/l o zakażeniu bakteryjnym. Niewielkie podwyższenie białka C- reaktywnego w surowicy obserwuje się u osób starszych, kobiet, palących, z podwyższonym BMI, zaburzeniami lipidowymi, cukrzycą, nadciśnieniem, chorobami nerek i stosujących HTZ, u ciężarnych, i osób nieaktywnych fizycznie. W przypadku ciężkich zakażeń bakteryjnych (szczególne powikłanych sepsą lub po zabiegach i rozległych uszkodzeniach tkanek) wartości CRP mogą przekroczyć 500 mg/l, podczas gdy zakażenia wirusowe powodują zwykle wzrost nie większy niż 50 mg/l. Znaczne podwyższenie wartości tego markera stanu zapalnego obserwujemy w przypadku zawału serca, nowotworów, zabiegów operacyjnych, występowania chorób układowych (sarkoidoza, amyloidoza), zapalenia trzustki czy jelit. Jako parametr laboratoryjny CRP jest też wykorzystywane w ocenie ryzyka sercowo- naczyniowego.

Wykorzystuje się testy o dużej czułości (hsCRP), a wartości > 3 mg/l wskazują na wysokie ryzyko wystąpienia zdarzeń sercowo- naczyniowych, ponieważ wartość markera we krwi koreluje z tego typu schorzeniami. Zmiany wartości CRP we krwi pozwalają na wstępną ocenę etiologii zapalenia (bakteryjna, wirusowa) oraz zaostrzenia procesu zapalnego (ostry czy przewlekły) i jest z powodzeniem wykorzystywany do wstępnej diagnostyki i monitorowania leczenia chorób wiążących się z wystąpieniem procesu zapalnego. W przypadku skutecznego leczenia i ustępowania stanu zapalnego, stężenie białka C-reaktywnego szybko obniża się do wartości prawidłowych. Obniżenie wartości CRP obserwujemy w czasie terapii niektórymi lekami: statyny, fibraty; u osób uprawiających regularnie sport i zdrowo się odżywiających. Niestety, mimo wysokiej przydatności klinicznej CRP, zwykle konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań celem ustalenia przyczyny podwyższenia jego wartości. 

OB, inaczej zwany odczynem Biernackiego lub współczynnikiem opadania (sedymentacji) erytrocytów, to parametr odkryty na końcu XIX wieku i jest jednym z najstarszych, najprostszych i najmniej kosztownych badań laboratoryjnych pozwalających na szybką wstępną ocenę stanu pacjenta. OB zwykle wzrasta po 24–48 h od rozpoczęcia stanu zapalnego i jest wskaźnikiem ostrych stanów zapalnych, gdyż odczyn Biernackiego powiązany jest z ilością fibrynogenu uwalnianego wówczas w znacznych ilościach. Określa on szybkość opadania krwinek czerwonych, pobranych na antykoagulant, w czasie 60 min, a wynik wyrażany jest w mm/h. Zakres referencyjny OB to 0–15 mm/h dla mężczyzn i 0–20 mm/h dla kobiet, zależnie od zastosowanej metody, wieku oraz czynników środowiskowych. Podwyższone wartości OB obserwujemy w przebiegu chorób autoimmunologicznych, infekcji, nowotworów, zmian martwiczych, niedokrwistościach, hiperglobulinemii lub hipoalbuminemii, zatruciach metalami ciężkimi, dnie moczanowej.

Parametr OB jest mniej specyficzny i bardziej podatny na czynniki techniczne niż białko CRP oznaczane w surowicy krwi.  Mogą mieć na niego wpływ warunki otoczenia (temperatura, narażenie na promienie  słoneczne), sposób pobrania ( czas pobrania, zbyt dużo pobranej krwi, rodzaj antykoagulantu, rodzaj zastosowanej probówki czy rurki), nieprawidłowości laboratoryjne ( proces mieszania próbki, zbyt długi czas od pobrania do wykonania badania, skrzepy, hemoliza), ale również choroby zmieniające obraz krwi ( sferocytoza, niedokrwistość sierowatokrwinkowa, czerwienica, krioglobulinemia), pacjent (wiek, płeć, stosowane leki- antykoncepcja, anaboliki, witamina A, obfity posiłek ). Charakterystyczne wartości OB zwane „trzycyfrowymi” obserwuje się w przebiegu marskości wątroby, ziarnicy złośliwej, raka nerki czy szpiczaka mnogiego.

Wśród fizjologicznych stanów podwyższenia odczynu Biernackiego wymienia się ciążę, połóg czy miesiączkę oraz wpływ niektórych leków. Obniżenie OB może być wynikiem stosowania niektórych leków (salicylany, prednizon), pobrania zbyt małej ilości krwi lub zbyt niską temperaturą wykonania oznaczenia. Odczyn sedymentacji erytrocytów wykorzystywany jest do monitorowania skuteczności leczenia i procesu zdrowienia w takich jednostkach chorobowych jak: toczeń układowy, RZS, gorączka reumatyczna, polimialgia reumatyczna, chłoniak Hodgkina, gruźlica, bakteryjne zapalenie wsierdzia czy zapalenie tętnicy skroniowej.

Inne przydatne kliniczne markery stanu zapalnego

Innym ważnym markerem zapalenia jest prokalcytonina (PCT), szczególnie przydatna przy zakażeniach bakteryjnych. Wartość prokalcytoniny wzrasta już po 2–6 h od wystąpienia procesu zapalnego i może osiągać 100–1000-krotny poziom przy ciężkich zakażeniach bakteryjnych, przy normie 0,1 ng/ml. Niższe wartości mogą wskazywać na choroby autoimmunizacyjne, infekcje wirusowe czy reakcje przeszczep przeciw gospodarzowi. Stąd jej wykorzystanie w szybkiej diagnostyce rozległych bakteryjnych zakażeń ogólnoustrojowych jak sepsa, SIRS, posocznica czy wstrząs septyczny, stwarzających zagrożenie życia. PCT może również być używana jako marker monitorowania leczenia, gdyż jej wartości bardzo szybko spadają (nawet 50% dziennie) w czasie zdrowienia. Warto równocześnie oznaczyć także morfologię, w której obserwujemy wzrost ilości białych krwinek, będący wykładnikiem stanu zapalnego. W diagnostyce stanu zapalnego pomocne może być też oznaczenie innych białek ostrej fazy.

Jak sobie radzić z podwyższonymi wartościami wskaźników stanu zapalnego?

Każde podwyższenie, szczególnie znaczne, markerów stanu zapalnego powinno skłonić do wizyty u specjalisty, który, celem ustalenia rozpoznania zleci dodatkowe badania laboratoryjne. Wśród domowych sposobów, które pozwolą skutecznie obniżyć wartości wskaźników stanu zapalnego wymienia się wprowadzenie zasad szeroko pojętego zdrowego trybu życia: regularna aktywność fizyczna, rezygnacja z palenia tytoniu i picia alkoholu. Poleca się też wprowadzenie diety przeciwzapalnej, bogatej w antyoksydanty niwelujące szkodliwe działanie wolnych rodników w organizmie. Warto wprowadzić do jadłospisu większe ilości warzyw (strączkowe, czosnek, cebulę, brokuł, szpinak i in.) owoce cytrusowe i jagodowe, pełnoziarniste produkty zbożowe, przyprawy (kurkuma, imbir), oleje roślinne, produkty mleczne, kakao i ograniczyć spożycie cukru. Warto również zadbać o widoczne zmiany zapalne jak np. rany, stosując okłady, opatrując urazy czy pozwalając sobie na wypoczynek. Wśród stosowanych preparatów farmakologicznych zaleca się suplementację cynku/ witamin/ kwasów omega lub zastosowanie NLPZ (ibuprom, naproxen) i kortykosteroidów, równocześnie pamiętając, że dłużej utrzymujące się objawy lub ich nasilenie pomimo zastosowanego leczenia, wymagają konsultacji z lekarzem.

Markery stanu zapalnego takie jak OB, CRP czy PCT to parametry, które pozwalają na szybką ocenę obecności stanu zapalnego u pacjenta. Ze względu na mniejszą swoistość i dużą wrażliwość na czynniki zewnętrzne odczyn Biernackiego jest zastępowany badaniem CRP lub PCT lub wykonywany równocześnie z tymi parametrami celem potwierdzenia diagnozy. Wykorzystanie markerów stanu zapalnego pozwala na szybką ocenę etiologii, a czasem wstępną diagnozę oraz monitorowanie procesu zdrowienia.

Pytania i odpowiedzi

1. Czy istnieją sytuacje, w których podwyższone markery stanu zapalnego, takie jak CRP czy OB, mogą nie wskazywać na infekcję lub chorobę, lecz być efektem intensywnego wysiłku fizycznego lub stresu?

Markery zapalne takie jak CRP i OB są wskaźnikami stanu zapalnego, jednak czasem ich wartość może zmieniać się (wzrastać) pod wpływem takich czynników jak palenie papierosów, picie alkoholu, zastosowanie niezdrowej diety, wzmożony wysiłek fizyczny czy stres.

2. Czy przewlekle podwyższone wartości markerów zapalnych, nawet bez wyraźnych objawów choroby, mogą wskazywać na zwiększone ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych, takich jak miażdżyca czy nowotwory?

Tak. Stale podwyższone wartości markerów stanu zapalnego świadczą o jego przewlekłym występowaniu. Konsekwencją chronicznego zapalenia jest, zamiast procesów naprawczych, występowanie różnych schorzeń, w których finalnie dochodzi do poważnych uszkodzeń tkanek, a nawet do ich martwicy. Wśród chorób takich wskazuje się m.in. miażdżycę, nowotwory czy zespół metaboliczny z towarzyszącą cukrzycą. 

3. Czy istnieją rzadkie lub nietypowe choroby autoimmunologiczne, które mogą powodować okresowe wahania markerów zapalnych, a jednocześnie nie dawać wyraźnych objawów w klasycznych badaniach diagnostycznych?

Choroby autoimmunologiczne mają to do siebie, że miewają okresy zaostrzeń i wyciszenia objawów. Leczenie takich schorzeń w znacznej mierze opiera się na leczeniu przewlekłego stanu zapalnego, który im towarzyszy, stąd zwykle wartości markerów stanu zapalnego mogą być podwyższone. Wartości markerów stanu zapalnego mogą być zwiastunami nadchodzącego ataku/ nawrotu choroby jeszcze przed wstąpieniem objawów. Należy jednak pamiętać, że w przypadku chorób autoimmunologicznych wzrost białka C- reaktywnego i OB nie jest tak znaczący jak w przypadku bakteryjnych zakażeń.