Zespół Alporta: przyczyny i diagnostyka

Zespół Alporta (AS) to postępująca, dziedziczna choroba nerek, której towarzyszy uszkodzenie słuchu i zaburzenia narządu wzroku. Do tej pory odkryto kilka genów, których mutacje mogą spowodować wystąpienie choroby. W poniższym artykule charakteryzujemy przyczyny i objawy zespołu Alporta oraz opisujemy, jak wygląda proces diagnostyczny pacjentów. 

Zespół Alporta – objawy

U pacjentów z zespołem Alporta charakterystyczną cechą są dysfunkcje nerek, objawiające się obecnością białkomoczu, krwiomoczu oraz licznych leukocytów i agregatów substancji białkowych w moczu. Chorzy wykazują również zmiany w narządzie wzroku takie jak oczopląs, kulistość soczewki, zaćmę, zwyrodnienie barwnikowe siatkówki oraz postępującą utratę wzroku. Może występować nadciśnienie i polineuropatia, czyli uszkodzenie nerwów obwodowych. U chorych odnotowuje się stopniowo postępującą, obustronną, neurogenną głuchotę i anomalie w strukturze nerek. U niektórych pacjentów mogą występować obrzęki twarzy i bóle głowy towarzyszące stanom zapalnym toczącym się w organizmie.

Zespół Alporta – przyczyny

Zespół Alporta ma trzy genetyczne sposoby dziedziczenia:

• zespół Alporta sprzężony z chromosomem X (XLAS),
• autosomalny recesywny zespół Alporta (ARAS),
• autosomalny dominujący zespół Alporta (ADAS).

XLAS jest spowodowany mutacjami w genie COL4A5, kodującym łańcuch alfa-5 kolagenu. Ten typ choroby jest najczęstszy i występuje u około 80% pacjentów. ARAS występuje u około 15% pacjentów w wyniku homozygotycznych lub złożonych heterozygotycznych mutacji w genie COL4A3, lub COL4A4, kodujących odpowiednio łańcuch alfa-3 kolagenu i łańcuch alfa-4 kolagenu. Postać zespołu Alporta dziedziczona autosomalnie dominująco występuje u około 5% pacjentów i powstaje w wyniku heterozygotycznych mutacji w genie COL4A3 i/lub COL4A4.

Zobacz także: Badania genetyczne, czyli zdrowie zapisane w genach.

Diagnostyka zespołu Alporta

Na wstępną diagnozę zespołu Alporta mogą wskazywać objawy kliniczne choroby – zaburzenia funkcji nerek, nieprawidłowości funkcjonowania narządu słuchu i wzroku. Aby ocenić pracę i stan nerek wykonuje się badanie ogólne moczu, oznaczenie poziomu mocznika i kreatyniny we krwi oraz badanie ultrasonograficzne i biopsję nerek. Wszyscy pacjenci poddawani są również dokładnemu badaniu okulistycznemu i specjalistycznym badaniom słuchu.

Ostateczne postawienie diagnozy zespołu Alporta możliwe jest na podstawie wyniku badania genetycznego wykrywającego mutację genową wywołującą chorobę. Ze względu na dużą heterogenność przyczyn zespołu Alporta, badania molekularne można przeprowadzać różnymi technikami wykrywającymi mutacje genów COL4A3, COL4A4 i COL4A5, w tym technikami RFLP (polimorfizm długości fragmentów restrykcyjnych), NGS (sekwencjonowanie nowej generacji) lub FISH (fluorescencyjna hybrydyzacja in situ). Występowanie zespołu Alporta można potwierdzić również badaniami ultrastrukturalnymi bioptatów nerki oraz metodami immunohistochemicznymi. 

Dziedziczenie choroby – zasady

Zespół Alporta może być dziedziczony w sposób dominujący sprzężony z chromosomem X i autosomalny recesywny.

• Dziedziczenie dominujące sprzężone z chromosomem X oznacza, że jeśli choroba wystąpiła u ojca, będzie on miał też wszystkie chore córki i wszystkich zdrowych synów. Chora matka, która jest heterozygotą, będzie przekazywała zmutowany allel potomstwu, niezależnie od jego płci. Ryzyko ujawnienia się choroby u potomstwa wynosi wtedy 50%, natomiast chora matka będąca homozygotą przekazuje zmutowany gen wszystkim swoim dzieciom, które będą chore.
• Dziedziczenie autosomalne recesywne oznacza, że do wystąpienia choroby konieczne jest odziedziczenie od każdego z rodziców uszkodzonego allelu danego genu. Rodzice mogą być bezobjawowymi nosicielami choroby.

Część danych literaturowych opisuje również możliwość dziedziczenia autosomalnie dominującego zespołu Alporta. To oznacza, że do wystąpienia choroby wystarczy odziedziczenie jednej zmutowanej kopii genu od któregoś z rodziców.

Sprawdź: Dziedziczona wielotorbielowatość nerek – objawy, postępowanie.

Czy można zapobiec wystąpieniu choroby?

Zespół Alporta jest chorobą uwarunkowaną genetycznie. Jeśli choroba ta wystąpiła w rodzinie, konieczne jest wykonanie badań genetycznych i skorzystanie z poradnictwa genetycznego. Dzięki temu można oszacować ryzyko wystąpienia zespołu Alporta w kolejnych pokoleniach.