Badania wątroby, które warto wykonać

Wątroba to wielofunkcyjny gruczoł miąższowy pełniący w organizmie człowieka wiele kluczowych funkcji. Dzięki niej możliwe jest właściwe funkcjonowanie organizmu oraz dobre samopoczucie. To przede wszystkim miejsce przemian metabolicznych węglowodanów, białek i tłuszczów. Ponadto stanowi ona magazyn niektórych niezbędnych witamin (A, D, B₁₂) oraz składników mineralnych. Wychwytuje, neutralizuje, a następnie usuwa szkodliwe toksyny, utrzymuje homeostazę organizmu, odpowiada za syntezę białek osocza oraz za produkcję żółci potrzebnej do trawienia tłuszczów. Niezaprzeczalnie, prawidłowy stan wątroby przyczynia się do odpowiedniego funkcjonowania innych narządów.

Dlaczego tak łatwo zaniedbać stan wątroby?

W przeciwieństwie do innych organów wątroba wykazuje duże zdolności do regeneracji swoich uszkodzonych komórek (hepatocytów). Należy jednak pamiętać, że nie jest ona unerwiona czuciowo w związku z czym odczuwanie bezpośredniego bólu pochodzącego z wątroby nie jest możliwe. Charakterystyczne dolegliwości bólowe uwidaczniają się u pacjentów dopiero w momencie jej znacznego powiększenia i ucisku na inne okoliczne unerwione narządy. Zaburzenia czynności wątroby w swoim początkowym stadium zazwyczaj przebiegają bezobjawowo.

Bardzo często zapalenie wątroby wykrywane jest zupełnie przypadkowo podczas podstawowych badań okresowych lub tuż przed planowanymi zabiegami. Rezerwa metaboliczna tego narządu jest zaskakująco duża, gdyż usunięcie ponad 70% masy wątroby nie spowoduje wystąpienia objawów jej niewydolności. Dlatego tak istotne jest systematyczne kontrolowanie stanu swojej wątroby i wykonywanie badań profilaktycznych, aby jak najszybciej zdiagnozować i zróżnicować jej schorzenia.

Jakie czynniki prowadzą do pogorszenia stanu wątroby?

Istnieje wiele czynników, które mogą doprowadzić do uszkodzenia struktury wątroby. Wyróżniamy tutaj przede wszystkim czynniki infekcyjne, spożywanie alkoholu, nadużywanie leków, zatrucie związkami chemicznymi oraz choroby autoimmunologiczne. Dominującą grupę czynników powodujących zapalenie wątroby stanowią wirusy. Ostre wirusowe zapalenie wątroby cechują szybko rozwijające się zmiany martwiczo-zapalne wywołane przez różne wirusy, w tym hepatotropowe (WZW A-E).

Większość z nich przyczynia się wyłącznie do ostrego zapalenia wątroby, natomiast dwa najistotniejsze HBV oraz HCV w sprzyjających warunkach, wykazują zdolność do długotrwałego przetrwania w organizmie człowieka. W konsekwencji doprowadzają do przewlekłego zapalenia wątroby, nie dając tym samym żadnych niepokojących objawów chorobowych nawet przez okres kilku lat. Jakie badania laboratoryjne z krwi możemy wykonać? Jak sprawdzić stan wątroby i mieć go pod kontrolą?

Jak zbadać wątrobę z krwi?

Jak sprawdzić wątrobę wykorzystując dostępne badania laboratoryjne? Do oceny funkcji wątroby, a tym samym zróżnicowania jej schorzeń, na samym początku zaleca się wykonanie podstawowych testów laboratoryjnych z krwi żylnej. Należą do nich: morfologia, próby wątrobowe (ALT, AST, ALP, GGTP i bilirubina), albumina, przeciwciała anty-HCV oraz antygen HbS. Badania te nie wymagają szczególnego przygotowania pacjenta do pobrania materiału, jednak należy pamiętać, aby wykonywać je na czczo w godzinach porannych. Pierwszą podstawową grupę testów stanowią próby wątrobowe, na które składa się oznaczenie enzymów takich jak:  

• Aminotransferaza alaninowa (ALT – ang. alanine transaminase, alanine aminotransferase) – występuje w wysokiej koncentracji wewnątrz komórek miąższowych wątroby, a ponadto w mniejszych ilościach w nerkach, sercu, płucach i mięśniach szkieletowych. Wzrost aktywności enzymu w surowicy koreluje w znacznym stopniu z poziomem uszkodzenia komórek wątroby (wskaźnik martwicy hepatocytów). Ze względu na długi czas półtrwania we krwi i jego wysoką aktywność w hepatocytach stanowi najważniejszy parametr, który interpretowany wraz z AST wskazuje na ciężkie uszkodzenie komórek tego narządu.

• Aminotransferaza asparaginowa (AST – ang. aspartate aminotransferase) – podobnie jak aminotransferaza alaninowa (ALT) występuje głównie w cytoplazmie hepatocytów i innych tkanek, w tym także mięśni szkieletowych. Uszkodzenie komórek wątroby powoduje uwolnienie enzymu do przestrzeni zewnątrzkomórkowej, a tym samym wzrost jego aktywności w surowicy. W odróżnieniu od ALT czas półtrwania tego enzymu jest kilkukrotnie krótszy. Jednocześnie wraz z aminotransferazą alaninową pozwala na określenie stopnia uszkodzenia hepatocytów.

• Glutamylotransferaza (GGTP – ang. gamma glutamyl transferase) – enzym powiązany z błoną komórkową, występujący między innymi w wątrobie, trzustce, nerkach i jelicie cienkim. Oznaczany w surowicy pacjenta ma praktycznie w całości pochodzenie wątrobowe, dlatego parametr ten stanowi jeden z najczulszych markerów chorób wątrobowych dróg żółciowych. Niestety nie może być interpretowany jako pojedynczy wskaźnik diagnostyczny. Należy rozpatrywać go równocześnie z innymi wynikami parametrów laboratoryjnych oraz biorąc pod uwagę stan kliniczny pacjenta. Stężenie GGTP jest szczególnie istotne w diagnostyce alkoholowego uszkodzenia wątroby oraz cholestazy.

• Fosfataza zasadowa (ALP – ang. alkaline phosphatase) – wraz z GGTP należy do enzymów charakterystycznych dla dróg żółciowych. Największą aktywność wykazuje w komórkach wątroby, kości, błony śluzowej jelita, a także nerek i łożyska u kobiet ciężarnych. Typowo jej aktywność w surowicy wzrasta już przy niewielkim upośledzeniu drożności przewodów odprowadzających żółć bez widocznego wzrostu bilirubiny.

• Bilirubina całkowita – najczęstszym wskazaniem do oznaczenia bilirubiny całkowitej jest żółte zabarwienie skóry (żółtaczka). Stężenie tego barwnika w surowicy jest istotne w rozpoznawaniu chorób wątroby, dróg żółciowych oraz zespołów hemolitycznych. Bilirubinę całkowitą oraz jej poszczególne frakcje (bilirubinę wolną oraz związaną) oznacza się jednocześnie z innymi wskaźnikami biochemicznymi czynności wątroby.

W trosce o stan swojej wątroby warto również sprawdzić jej zdolność do syntezy białek osocza oznaczając albuminę. Obniżenie stężenia albuminy jest konsekwencją ostrych chorób wątroby. Dzieję się tak, ponieważ narząd ten z czasem traci swoją zdolność do syntezy tych cząsteczek. Stężenie albuminy w surowicy pacjentów cierpiących na marskość wątroby często jest prawidłowe lub zmienia się bardzo powoli. Jedną z funkcji wątroby jest również metabolizm cholesterolu, dlatego przydatnym testem, który możemy wykorzystać, aby samemu rutynowo zbadać stan wątroby jest lipidogram. Badanie pozwala ma oznaczenie stężeń cholesterolu całkowitego, frakcji cholesterolu LDL, HDL oraz trójglicerydów.

Kolejno wykonać można bardziej zaawansowane testy laboratoryjne niezbędne do wykrycia zakażenia wirusami zapalenia wątroby (WZW). Jest to niezbędne w sytuacji, gdy otrzymane wyniki prób wątrobowych są nieprawidłowe. Obecność antygenu powierzchniowego wirusa HBV stanowi swoiste potwierdzenie, że doszło do zakażenia wirusem. Ze względu na wysoką czułość, badanie to pozwala wykryć obecność patogenu zanim wywoła on pierwsze objawy chorobowe.

Z kolei w przypadku wirusa HCV w pierwszej kolejności wymagane jest sprawdzenie, czy w surowicy pacjenta obecne są przeciwciała dla antygenów wirusa zapalenia wątroby typu C (anty-HCV). Dodatni wynik tego testu przesiewowego wskazuje na kontakt organizmu z wirusem, jednak nie świadczy on o aktualnie trwającym zakażeniu. W celu jednoznacznego potwierdzenia obecności wirusa we krwi niezbędne będą bardziej zaawansowane testy molekularne pozwalające na stwierdzenie obecności jego materiału genetycznego w organizmie.

Jakie dodatkowe badania wykonać, aby samemu zbadać wątrobę?

Uzyskane wyniki podstawowych badań należy skonsultować z lekarzem, który na ich podstawie ustali dalsze postępowanie diagnostyczne. W przypadku nieprawidłowości może on skierować pacjenta na badania obrazowe lub zlecić wykonanie biopsji wątroby.  Istnieje wiele różnych dodatkowych badań uzupełniających. Ich wykonywanie powinno jednak być poprzedzone ustaleniem diagnozy i dalszego postępowania klinicznego przez lekarza. Nie są one na tyle swoiste, aby interpretować je samodzielnie nie biorąc pod uwagę ogólnego stanu klinicznego pacjenta oraz wyników innych badań laboratoryjnych.

Dodatkowymi testami laboratoryjnymi mogą być:

Oznaczany parametr	Znaczenie diagnostyczne w chorobach wątroby
Cholinoesteraza (ChE)	Stosowane w ocenie funkcji wydzielniczej wątroby.
Dehydrogenaza mleczanowa (LDH)	Pozwala na zróżnicowanie przyczyn żółtaczki. Przydatna w diagnozie chorób wątroby.
Amoniak (jon NH4+)	Stężenie koreluje ze stopniem nasilenia encefalopatii wątrobowej.
Czas protrombinowy (INR)	Wydłużenie tego czasu świadczy o upośledzeniu funkcji syntezy białek w wątrobie.
Czynniki krzepnięcia	Spadek ich aktywności wskazuje na postępującą utratę miąższu wątroby.
Fibrotest lub Fibromax	Ocena stopnia zwłóknienia i zmian martwiczo-zapalnych wątroby.

Mgr Karolina Hejnar