Co to jest azotemia? Jak ją zbadać i jakie daje objawy?

Azotemia to nieprawidłowe stężenie mocznika i kreatyniny we krwi. Jeśli przetłumaczy się nazwę „azotemia” z języka łacińskiego, oznacza to dokładnie „azot we krwi”. Stan ten jest związany z niedostatecznym lub zaburzonym filtrowaniem krwi przez nerki. Niekontrolowana azotemia może doprowadzić do mocznicy i uszkodzenia nerek (niewydolności tego narządu). Dowiedz się, w jaki sposób jest badana azotemia i jakie objawy mogą jej towarzyszyć.

Azotemia – co to jest?

Azotemia to stan chorobowy charakteryzujący się zbyt wysokim poziomem we krwi związków zawierających azot, wśród których się wymienia:

• mocznik – końcowy produkt przemiany białek, wytwarzany głównie w wątrobie;
• kreatyninę – oprócz mocznika drugi z głównych związków azotowych, który powstaje w organizmie w wyniku nieenzymatycznego rozpadu fosforanu kreatyny;
• pozostałe związki bogate w azot, które są wydalane z organizmu, np. kwas moczowy, puryny, amoniak.

W prawidłowo funkcjonującym organizmie ww. związki są usuwane razem z moczem. Azotemia to zatem stan zaburzonego funkcjonowania nerek związany ze zbyt wysokim poziomem związków azotu we krwi. Przy ciężkim przebiegu tej patologii wysokie jest ryzyko ostrej niewydolności nerek.

Jakie są przyczyny powstania azotemii?

Organizm w celu utrzymania równowagi elektrolitowej i usunięcia niepotrzebnych produktów przemiany materii stale filtruje krew przez nerki. Stan ograniczonego przepływu krwi do nerek wiąże się ze spowolnieniem procesu filtracji, konsekwencją czego jest gromadzenie się w organizmie produktów, które powinny zostać z niego usunięte. W wyniku tego rozwinąć się może stan odurzenia. W zależności od przyczyny powstania azotemii wyróżnia się trzy jej rodzaje, mianowicie:

• azotemię przednerkową,
• azotemię nerkową,
• azotemię zanerkową (pozanerkową).

Azotemia przednerkowa

Azotemia przednerkowa jest spowodowana zmniejszeniem przepływu krwi (hiperfuzją) w nerkach. Niedokrwienie wiąże się z powstaniem ostrej martwicy cewek nerkowych. W sposób szczególny na azotemię przednerkową są podatne osoby w podeszłym wieku z uwagi na predyspozycje do hipowolemii, czyli niedostatecznego spożycia płynów, i wysoką zapadalność na schorzenia nerkowo-naczyniowe. Do stanów predysponujących do rozwoju azotemii przednerkowej należą m.in.: ostry krwotok, wstrząs, zastoinowa niewydolność serca, niewydolność nadnerczy, zwężenie tętnicy nerkowej, utrata płynu do przewodu pokarmowego, sepsa, niewydolność wątroby, reakcja alergiczna, silny uraz, zabieg operacyjny, rozległe oparzenia, zespół małego rzutu. Wartość stosunku liczbowego zawartości azotu mocznikowego we krwi (ang. blood urea nitrogen – BUN) do stężenia kreatyniny (Cr) w azotemii przednerkowej jest większa niż 20. Wskaźnik przepływu osocza przez nerki (ang. renal plasma flow – RPF) zmniejsza się z powodu hipoperfuzji, co skutkuje proporcjonalnym zmniejszeniem wskaźnika filtracji kłębuszkowej (ang. glomerular filtration rate – GFR). RPF to porównanie ilości substancji dostarczonej tętnicą nerkową do nerki, z ilością, jaka opuszcza nerkę przez żyłę nerkową i wraz z moczem. Wskaźnik GFR określa poziom przesączenia kłębuszkowego.

Azotemia nerkowa

Wśród przyczyn powstania azotemii nerkowej na pierwszym miejscu wymienia się ostrą martwicę cewek, która odpowiada za 85% ogółu przypadków. Rzadziej ten stan jest konsekwencją:

• ostrego zapalenia kłębuszków nerkowych,
• śródmiąższowego zapalenia nerek,
• niedokrwienia,
• stosowania leków nefrotoksycznych, takich jak m.in. antybiotyki, środki anestetyczne,
• stosowania radiologicznych środków kontrastowych,
• mioglobinurii (czyli rzadkiego zespołu wynikającego z martwicy mięśni).

Wartość BUN : Cr w azotemii nerkowej jest mniejsza niż 15. Obserwuje się niższy poziom mocznika we krwi i wyższy poziom mocznika w moczu w porównaniu z kreatyniną. Filtracja kreatyniny się zmniejsza, co prowadzi do zwiększenia ilości kreatyniny we krwi.

Azotemia zanerkowa

Azotemia zanerkowa jest związana z zablokowaniem przepływu moczu w obszarze poniżej nerek. Niedrożność może być konsekwencją zatkania górnej części dróg moczowych (moczowodu) lub dolnej (ujścia z pęcherza). Do zaburzeń drożności mogą doprowadzić wady wrodzone, refluks pęcherzowo-moczowodowy, kamienie nerkowe, ucisk wywoływany przez rosnący guz nowotworowy, przerost gruczołu krokowego, kamienie nerkowe lub pęcherzowe. Zwiększony opór przepływu moczu może powodować cofanie się moczu do nerek, prowadząc do wodonercza. Wartość BUN : Cr w azotemii pozanerkowej wynosi początkowo >15. Wzrost ciśnienia kanalikowego nefronu (w związku z zaleganiem płynu) powoduje zwiększoną reabsorpcję mocznika, podnosząc stosunek jego stężenia do stężenia kreatyniny. Utrzymująca się niedrożność z czasem uszkadza nabłonek kanalików nerkowych, a azotemia nerkowa powoduje zmniejszenie stosunku BUN : Cr.

W jaki sposób jest stwierdzana azotemia?

Do rozpoznania azotemii konieczne są pomiary mocznika i kreatyniny we krwi. Parametry te służą do oceny czynności nerek. Stosunek mocznika : kreatyniny (BUN : Cr) to przydatna miara w określaniu azotemii. Za normę uznaje się wartość wynoszącą 15. Materiałem do badania wymienionych parametrów jest krew żylna, pobrana zazwyczaj z naczynia biegnącego w zgięciu łokciowym. Zaburzenia pracy nerek można wykryć w badaniu ogólnym moczu, w którym dokonuje się oceny moczu pod względem chemicznym i fizycznym, morfologii krwi czy badaniu kwasu moczowego. Wskazują na nie nieprawidłowe elektrolity, np. stężenie sodu, potasu, fosforu nieorganicznego i wapnia. Nieprawidłowe wyniki są sygnałem do rozszerzenia diagnostyki o bardziej specjalistyczne badania, w tym m.in. badanie USG układu moczowego (pozwala ocenić budowę nerek czy występowanie niektórych patologii), urografię – prześwietlenie RTG po podaniu kontrastu, scyntygrafię – badanie, w którym wykorzystuje się gammakamerę śledzącą podany dożylnie znacznik izotopowy, obrazowanie komputerowe, rezonans magnetyczny.

Jak wygląda przygotowanie do badania?

Zarówno badanie kreatyniny, jak i mocznika we krwi wymaga odpowiedniego przygotowania ze strony pacjenta. Przede wszystkim materiał do badań jest pobierany w godzinach porannych. Najlepiej, aby pacjent zgłosił się na badanie między godziną 7 a 10. W przypadku kolejnych pomiarów tych parametrów jest zalecane wykonanie badań o zbliżonych porach. Pacjent zgłasza się na badania na czczo – ostatni posiłek powinien był spożyty do godziny 18 dnia poprzedzającego badanie. Ze względu na techniczne aspekty pobierania krwi wskazane jest wypicie przed pobraniem kilkuset ml wody. W dniu badania należy unikać nadmiernego wysiłku fizycznego (kwadrans przed pobraniem krwi trzeba odpocząć) oraz narażania się na silny stres.

Jakie są pierwsze objawy niewydolności nerek?

Oprócz podanych już nieprawidłowości wyników badań laboratoryjnych, na niewydolność nerek wskazywać mogą rozmaite objawy. Jednak na początkowym etapie zaawansowania choroba ta może nie dawać żadnych dolegliwości. Wraz z postępem towarzyszyć jej mogą:

• zmniejszenie wydzielania moczu – skąpomocz, a w ciężkich przypadkach bezmocz (brak wydalania moczu);
• zmiana wyglądu moczu, zwłaszcza nietypowy jego kolor;
• nudności, wymioty, ból brzucha, spadek masy ciała;
• osłabienie, szybkie męczenie się, apatia;
• zaburzenia snu;
• zwiększone pragnienie;
• blada skóra, swędzenie skóry;
• obrzęki kończyn;
• tachykardia (przyspieszona praca serca);
• kserostomia (suchość w ustach);
• osłabienie mięśni z konwulsyjnymi drganiami;
• parestezje;
• mocznicowy szron (występuje, gdy mocznik i pochodne mocznika są wydzielane przez skórę wraz z potem, który odparowuje, pozostawiając stałe związki moczowe przypominające szron).

Jak długo można żyć z niewydolnością nerek?

Niepodjęcie lub nieefektywnie prowadzone leczenie azotemii – niewydolności nerek – stanowi poważne zagrożenie dla życia. Każdy pacjent z niewydolnością nerek ma skrócony oczekiwany czas życia średnio o 30%. Badania donoszą jednak, że choroby nerek są większym zagrożeniem dla zdrowia kobiet niż mężczyzn – pacjentki z niewydolnością nerek są bardziej narażone na przedwczesną śmierć. Według statystyk kobieta w wieku 15 lat z niewydolnością nerek straciłaby 33 lata życia, a mężczyzna w tym samym wieku straciłby 27 lat życia.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. E.F. Goljan, Rapid Review Pathology, Elsevier, Amsterdam 2019.
2. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika mały podręcznik 2020/2021, Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.