Czym jest szpiczak mnogi i jak go rozpoznać?

Szpiczak mnogi, zwany również plazmatycznym, to choroba nowotworowa, rozprzestrzeniająca się głównie w kościach kręgosłupa, czaszki, żeber i miednicy. Jej istotą jest nadmierny wzrost liczby komórek zwanych plazmocytami, które tworzą w szpiku mnogie ogniska, doprowadzając do niszczenia kości i patologicznych, trudnych do przewidzenia złamań. Chorzy cierpiący z powodu szpiczaka plazmocytowego to głównie osoby starsze. O tym, czym dokładnie jest szpiczak plazmocytowy, jakie są przyczyny jego powstawania, w jaki sposób się objawia, jak można go zdiagnozować i jak leczyć, przeczytasz w poniższym artykule.

Czym jest szpiczak mnogi?

Szpiczak mnogi jest złośliwym nowotworem należącym do gammapatii monoklonalnych, w którym dochodzi do rozrostu komórek plazmatycznych (plazmocytów). Są one produkującymi przeciwciała komórkami układu odpornościowego, powstałymi z  limfocytów B, w odpowiedzi na bodziec zewnętrzny. Mogą nim być, przykładowo, antygeny wnikających do organizmu patogenów: bakterii czy wirusów. Prawidłowo plazmocyty wykształcają się w węzłach chłonnych.

W przebiegu szpiczaka plazmocyty powstają w niekontrolowany sposób, wytwarzają jeden rodzaj białka – przeciwciała monoklonalnego (immunoglobuliny) odpowiedzialnego za objawy, tworzą ogniska i doprowadzają do niszczenia kości.

Plazmocyty w szpiczaku mnogim są obarczone licznymi zmianami genetycznymi, dzięki którym nie obumierają tak jak prawidłowe komórki, a nabywają zdolność niekontrolowanych podziałów. Szpiczak występuje najczęściej u osób po 60. roku życia, a na zachorowanie narażeni są przede wszystkim mężczyźni.

Jakie są przyczyny powstawania szpiczaka mnogiego?

Dotychczas nie określono przyczyny powstawania tej choroby nowotworowej. Znane są jednak pewne czynniki ryzyka, które zwiększają szansę na zachorowanie na szpiczaka mnogiego. Są wśród nich: promienie jonizujące, kontakt z substancjami rakotwórczymi oraz długotrwałe infekcje bakteryjne lub wirusowe. Wszystkie te czynniki mogą powodować uszkodzenia DNA komórki, które wpływają na powstawanie mutacji i tym samym przyczyniają się do rozwoju nowotworu.

W jaki sposób objawia się szpiczak mnogi?

Pierwsze objawy szpiczaka mnogiego nie są charakterystyczne. Początkowe symptomy mogą manifestować się jako osłabienie, przemęczenie, przeziębienie. Obserwowana jest utrata wagi ciała, znaczna męczliwość i spadek wydolności fizycznej organizmu oraz zmniejszona tolerancja wysiłku. Z czasem dolegliwości stają się bardziej uciążliwe i jest ich coraz więcej.

W szpiczaku mnogim objawy są spowodowane rozrostem komórek plazmatycznych, które wydzielają określone białka, wśród nich  przeciwciała i cytokiny. Powoduje to wystąpienie szeregu dolegliwości charakterystycznych dla szpiczaka plazmocytowego. Dodatkowo układ odpornościowy chorego cierpiącego z powodu szpiczaka zostaje upośledzony, co wiąże się z licznymi infekcjami i schorzeniami na tle immunologicznym.

Według doniesień literaturowych nawet 70% chorych zgłasza uciążliwe bóle kostne, które są charakterystyczne dla tej choroby. Ich podłożem jest powstawanie guzów w jamach kości w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, miednicy i żebrach. Niszczą one strukturę kośćca, doprowadzając do wystąpienia nieprzewidywalnych, patologicznych złamań.

U większości chorych obserwowane są problemy z nerkami. Nieprawidłowe komórki, produkujące nadmiar przeciwciał i cytokin, doprowadzają do blokowania kanalików nerkowych, powodując objawy niewydolności nerek. Uszkodzenia mogą być również wywoływane przez wapń uwalniany z uszkadzanych kości do krwi.

Typowym objawem szpiczaka jest anemia, która rozwija się na skutek wypierania prawidłowych komórek szpiku przez rozrost nowotworowego klonu plazmocytów. Cytokiny przez nie wytwarzane hamują produkcję czerwonych krwinek. U chorego obserwowane są siniaki, krwawienia z nosa i dziąseł.

W przebiegu szpiczaka plazmocytowego występują liczne objawy neurologiczne. Na skutek ucisku guzów może dochodzić do niedowładów i paraliżów. Chorzy odczuwają mrowienia ciała, ból i tkliwość, osłabienie i zanik mięśni, bóle głowy i zaburzenia widzenia.

W jaki sposób zdiagnozować szpiczaka mnogiego?

Szpiczak mnogi w wielu przypadkach diagnozowany jest przez przypadek, kiedy to pacjent zgłasza się na rutynowe badania okresowe. Wątpliwości mogą wzbudzić jego badania krwi lub moczu, w których obserwowane jest podwyższenie białka.

Aby zdiagnozować szpiczaka mnogiego, w pierwszej kolejności należy wykonać morfologię krwi. Na szpiczaka wskazują wykazana w niej  niedokrwistość, mała liczba białych krwinek oraz mała liczba płytek krwi. Oprócz morfologii lekarz zleca oznaczenie wskaźnika stanu zapalnego –  CRP, czyli białka C-reaktywnego. Jego stężenie jest podwyższone w chorobach nowotworowych oraz w schorzeniach nerek i w infekcjach o podłożu bakteryjnym. Innym badaniem zalecanym w pierwszym rzucie jest OB, czyli odczyn Biernackiego. W drugiej kolejności potwierdza się we krwi i moczu obecność i  rodzaj białka monoklonalnego produkowanego przez szpiczaka, wykonuje radiologiczne badanie kości i biopsję aspiracyjną szpiku celem ustalenia obecności zwiększonego odsetka plazmocytów.

Diagnoza ustalana jest na podstawie objawów klinicznych, oznaczeń laboratoryjnych i badań obrazowych. Lekarz, mając komplet podstawowych badań, może skierować pacjenta do specjalisty hematologa. To lekarz tej specjalizacji zajmuje się diagnostyką, leczeniem i monitorowaniem chorego cierpiącego na nowotwory hematologiczne, do których zaliczany jest szpiczak mnogi. Specjalista dodatkowo zleca pacjentowi badania, takie jak proteinogram, badania cytogenetyczne i molekularne, wykonywane w celu zastosowania odpowiedniego leczenia.

Leczenie szpiczaka mnogiego

Szpiczak mnogi jest nowotworem złośliwym. Jednakże długotrwała terapia często umożliwia chorym normalne funkcjonowanie. Postęp medycyny w ostatnich latach sprawił, że szpiczak mnogi stał się chorobą przewlekłą. Najczęściej stosuje się radioterapię, chemioterapię i usuwanie operacyjne guza. W wielu przypadkach pacjenta poddaje się transplantacji szpiku.

Najcięższym stadium rozwoju szpiczaka jest białaczka plazmocytowa, która charakteryzuje się obecnością plazmocytów we krwi w bardzo dużym odsetku. Naciekają one narządy wewnętrzne. Taka forma szpiczaka kwalifikuje się jedynie do leczenia paliatywnego.

Autor: Marta Szarawarska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. A. Szczeklik, Interna Szczeklika. Mały podręcznik, Medycyna Praktyczna, 2020, s. 1070–1072.
2. A. Suska i in. Epidemiologia i etiopatogeneza szpiczaka plazmocytowego i gammapatii monoklonalnej o niezidentyfikowanym znaczeniu, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2018, nr 72, s. 953–965.