Jak zbadać wątrobę? pierwsze badania, które warto wykonać

Wątroba jest największym narządem w organizmie i najważniejszym organem produkującym białka. Zarówno wykrywanie enzymów uwalnianych z komórek wątroby (hepatocytów) jak i białek przez nią syntetyzowanych, może być wykorzystywane do monitorowania jej wydolności. Poznaj możliwości diagnozowania stanu wątroby i znaczenie badań, które można wykonać w laboratorium.

Wątroba – rola w organizmie

Wątroba jest niezwykle ważnym organem, który odgrywa rolę w ponad 500 procesach w naszym ciele. Do głównych funkcji wątroby należy:

• produkcja enzymów, białek, kwasów żółciowych;
• detoksykacja (np. neutralizowanie substancji chemicznych, metabolizm leków, alkoholu, narkotyków);
• magazynowanie glikogenu (zapas energii w postaci wielocukru);
• magazynowanie minerałów i pierwiastków takich jak B12, D, K, C i A, a także żelaza
• termoregulacja – ogrzewanie krwi, a co za tym idzie całego organizmu;
• regulacja krzepnięcia krwi – produkcja czynników krzepnięcia;
• regulacja ciśnienia krwi – produkcja angiotensyn;
• utrzymanie równowagi hormonalnej;
• odporność, zwalczanie infekcji – fagocytoza (pochłanianie i neutralizowanie) kompleksów immunologicznych np. z drobnoustrojami. 

Jak sprawdzić stan wątroby?

Ze względu na istotne funkcje pełnione w organizmie, monitorowanie stanu wątroby powinno być wykonywane systematycznie, przynajmniej raz w roku.

Jak samemu zbadać wątrobę? Pierwszym krokiem, są wykonywane w laboratorium testy z krwi, które zalicza się do podstawowych badań profilaktycznych. Są to testy, które powinny być wykonywane regularnie, nawet jeżeli nie występują jakiekolwiek dolegliwości chorobowe, wskazujące na upośledzenie funkcji wątroby. Częstym scenariuszem jest nieoczekiwane wykrycie nieprawidłowego wyniku badania wątroby u pacjenta skierowanego na okresowe badania profilaktyczne.

Badania na wątrobę

Większość laboratoriów medycznych oferuje pakiet badań krwi, tzw. próby wątrobowe, które często zawierają wszystkie lub większość z poniższych:

• Transaminaza asparaginianowa (AST) – to enzym występujący głównie w wątrobie, ale także w mięśniach i innych narządach organizmu, jak serce. Kiedy komórki zawierające AST są uszkodzone, uwalniają ten enzym do krwi. Wysoki poziom AST może być oznaką uszkodzenia wątroby lub uszkodzenia komórek serca np. w przypadku zawału. Badając stan wątroby powinno wykonać się dodatkowe testy łącznie, aby sprawdzić inne enzymy wątrobowe, takie jak ALT czy GGTP.
• Transaminaza alaninowa (ALT) – to enzym występujący w wątrobie, który bierze udział w metabolizmie energetycznym i zaopatrywaniu hepatocytów w energię. W przypadku uszkodzenia wątroby, ALT jest uwalniany do krwioobiegu i jego poziom wzrasta. Wzrost tego enzymu może być również zauważony przy zawale mięśnia sercowego czy miopatiach (uszkodzeniach mięśni).
• Gamma-glutamylotranspeptydaza (GGTP) zwany również GGT, to enzymem błonowy występujący w całym organizmie, ale głównie w wątrobie. Kiedy wątroba jest uszkodzona, może przedostać się do krwioobiegu. Wysoki poziom tego enzymu we krwi może być oznaką choroby wątroby lub uszkodzenia dróg żółciowych. Poziom gamma-glutamylotranspeptydazy w surowicy jest szeroko stosowany jako wskaźnik dysfunkcji lub alkoholowego uszkodzenia wątroby.
• Fosfataza zasadowa (ALP) – jest białkiem występującym we wszystkich tkankach organizmu. Tkanki z większymi ilościami ALP obejmują wątrobę, drogi żółciowe i kości. Wyższe niż normalne poziomy ALP we krwi mogą wskazywać na problem zdrowotny z wątrobą lub pęcherzykiem żółciowym. Może to obejmować zablokowanie dróg żółciowych, kamienie żółciowe, marskość wątroby, raka wątroby i niektóre formy zapalenia wątroby.
• Dehydrogenaza mleczanowa (LDH) jest enzymem występującym w prawie wszystkich tkankach organizmu. Odgrywa ważną rolę w oddychaniu komórkowym, procesie, w którym glukoza (cukier) z pożywienia jest przekształcana w energię użyteczną dla naszych komórek. Wysoki poziom LDH wskazuje na jakąś formę uszkodzenia tkanki np. hepatocytów.
• Bilirubina jest substancją wytwarzaną podczas normalnego rozpadu czerwonych krwinek. Przechodzi przez wątrobę i jest wydalana z kałem. Wyższe poziomy bilirubiny we krwi lub moczu (w którym powinna być określana jako „nieobecna”) mogą być objawem niewłaściwego funkcjonowania wątroby, która z powodu niewydolności czy też zaburzeń nie jest w stanie przetworzyć normalnych ilości. Zaburzenia poziomu bilirubiny występują również w chorobach genetycznych takich jak Zespół Rotora, zespół Dubina-Johnsona, zespole Gilberta czy Criglera-Najjara.
• Albumina jest głównym białkiem osocza syntetyzowanym w wątrobie i stanowi ok. 60% wszystkich białek. Odgrywa ona rolę w zachowaniu prawidłowego ciśnienia onkotycznego, czyli ciśnienia w obrębie krwi w naczyniach krwionośnych. Spadek tego ciśnienia, np. poprzez uszkodzenie wątroby może prowadzić do obrzęków. Nieprawidłowe parametry albuminy obserwowane są również w chorobach nerek tj. zespół nerczycowy czy jelitowych jak enteropatie z utratą białka.
• Lipidogram – zrównoważony poziom cholesterolu jest ważny dla utrzymania dobrego stanu zdrowia. Wątroba jest niedocenianą częścią tego wysiłku. Ważną funkcją wątroby jest regulacja (przetwarzanie, metabolizm) cholesterolu w organizmie. Cząsteczki przenoszące cholesterol w całym ciele zwane są lipoproteinami. Dwa ważne typy lipoprotein to: o dużej gęstości HDL (HDL ang. High-density lipoprotein) tzw. „dobre” i lipoproteiny o małej gęstości LDL (LDL ang. Low-density lipoprotein) tzw. „złe”. Zbyt wysoki poziom cholesterolu i frakcji LDL niesie ze sobą bardzo poważne konsekwencje zdrowotne tj. miażdżyca, zawał serca, ale również stłuszczenie wątroby, a w konsekwencji poważniejszy stany takie jak zwłóknienie i niewydolność.

Specjalistyczne badania wątroby

Badania infekcyjne wątroby to grupa badań specjalistycznych wykonywanych z krwi, które sprawdzają obecność wirusowego zapalenia wątroby w czasie teraźniejszym lub w przeszłości. Badaniami można również ustalać tzw. miano, czyli poziom przeciwciał wytworzonych po szczepieniu. Do grupy głównych wirusów powodujących wirusowe zapalenie wątroby zaliczamy:

Typ wirusa	Nazwa badania	Oznaczenie
WZW A	HAV przeciwciała	oznaczenie przeciwciał całkowitych w  klasach IgG i IgM,  specyficznych dla antygenów wirusa typu A;

WZW B	HBs antygen	jakościowe oznaczenie antygenu powierzchniowego wirusa zapalenia wątroby typu B (HBsAg) w surowicy krwi, przydatne w rozpoznawaniu ostrej i przewlekłej infekcji HBV;
	HBs przeciwciała	oznaczenie stężenia przeciwciał anty-HBs specyficznych dla powierzchniowego antygenu wirusa zapalenia wątroby typu B (HBV) w surowicy krwi
	HBc przeciwciała całkowite	jakościowe oznaczenie w surowicy krwi przeciwciał anty-HBc całkowitych, wykorzystywane jest w diagnostyce zapalenia wątroby typu B (WZW B)

WZW C	HCV przeciwciała	jakościowe oznaczenie przeciwciał anty-HCV w surowicy krwi, przydatne w diagnostyce wirusowego zapalenia wątroby typu C (WZW C);
	HCV RNA met. real time RT- PCR, jakościowo	jakościowe oznaczenie kwasu rybonukleinowego (RNA) wirusa zapalenie wątroby typu C (HCV) w krwi, stosowane dla identyfikacji aktywnego zakażenia HCV oraz dla określenia powodzenia terapii lekami antywirusowymi;

Dodatkowymi badaniami rozszerzającymi diagnostykę wątroby, które mogą zostać zlecone przez lekarza są:

• Fibrotest lub Fibromax – poszerzona diagnostyka laboratoryjna wątroby, będąca alternatywą dla biopsji wątroby;
• USG lub tomografia komputerowa;
• Biopsja wątroby, czyli pobranie tkanki w celu określenia stopnia zaawansowania choroby wątroby;
• FibroScan – specjalistyczne badanie ultrasonograficzne, czasami stosowane zamiast biopsji, w celu określenia stopnia stłuszczenia oraz zwłóknienia wątroby.

Co może wykryć badanie wątroby z krwi?

Wymienione wyżej badania, które możemy wykonać udając się do laboratorium, mogą pomóc w wykryciu oznak jej uszkodzenia. Do najczęstszych nieprawidłowości i chorób wątroby diagnozowanych na podstawie badań laboratoryjnych należą:

• zapalenie wątroby, najczęściej wirusowe;
• żółtaczka;
• stłuszczenie wątroby alkoholowe i niealkoholowe;
• choroba pęcherzyka żółciowego, kamica pęcherzyka;
• uszkodzenie toksyczne wątroby;
• hemochromatoza (gromadzenie żelaza);
• stany autoimmunologiczne;
• marskość wątroby;
• rak wątroby.

W aptekach są również dostępne testy na wątrobę, które można wykonać w domu. Należy jednak pamiętać, że mają one ograniczoną czułość oraz specyficzność i ich wynik zawsze powinien być potwierdzany badaniem wykonywanym w laboratorium. Na podstawowe badania wątroby nie wymagane jest skierowanie od lekarza, należy być tylko na czczo.

Autor: Dr n.med. Iwona Chromik

Bibliografia:

1. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Solnica B, Dembińska – Kieć A, Naskalski JW. Urban & Partner Wrocław 2022.
2. Liver Function Tests and their Interpretation. Thapa and Anuj Walia. Indian J Pediatr 2007; 74 (7).
3. A review on laboratory liver function tests. Gowda S, Desai PB, Hull VV, Math AAK, Vernekar SN, Kulkarni SS. Pan Afr Med J. 2009; 3: 17.