Nadczynność tarczycy – dieta wspierające leczenie

Dieta przy nadczynności tarczycy stanowi istotną część postępowania leczniczego. Prawidłowo skonstruowany jadłospis pozwala na poprawę samopoczucia pacjenta i zmniejszenie dolegliwości odczuwanych objawów.

Nadczynność tarczycy – co to za choroba?

Choroby tarczycy, w tym jej nadczynność, stanowią ważny problem zdrowotny. Według szacunków 7-9% osób do 60. roku życia i 10-12% osób po 60. roku życia cierpi z powodu schorzeń tego narządu. Częściej chorują kobiety.

Nadczynność tarczycy to stan nadmiernego stężenia hormonów związanych z tarczycą, będącego skutkiem zwiększonej syntezy hormonów, zaburzeń metabolizmu, nieprawidłowej czynności receptorów dla hormonów lub przedawkowania hormonów w trakcie leczenia.

Przyczyny nadczynności tarczycy

Do przyczyn nadczynności tarczycy należy:

• Choroba Gravesa-Basedowa – choroba autoimmunologiczna, objawiająca się, m.in.   powiększeniem tarczycy i  wytrzeszczem gałek ocznych. Organizm produkuje autoprzeciwciała przeciwko receptorowi TSH na komórkach tarczycy, które pobudzają tarczycę do ciągłego wydzielania hormonów (T3,  trójjodotyroniny i T4, tyroksyny).wole guzowate nadczynne (toksyczne) –  powstające guzki tarczycy produkują w nadmiarze hormony, w sposób niezależny od przysadki i wydzielanego przez nią hormonu TSH, prowadząc w ten sposób do nadczynności tarczycy.
• Podostre zapalenie tarczycy – choroba de Quervaina, schorzenie o podłożu prawdopodobnie wirusowym, poprzedzane zakażeniem dróg oddechowych; początkowym objawem jest bolesny obrzęk tarczycy, ból promieniujący do uszu, żuchwy, którym towarzyszy gorączka, ogólnie złe samopoczucie i bóle mięśni.
• Nadmierne wydzielanie TSH przez guz przysadki – guz wydziela w nadmiernej ilości TSH pobudzający tarczycę do produkcji hormonów T3 i T4. 
• Nadmierna podaż jodu lub hormonów tarczycy.
• Zróżnicowany rak tarczycy – może przypominać guzki niezłośliwe, objawia się powiększonymi węzłami chłonnymi szyi, zmianą barwy głosu lub chrypką.

Nadczynność tarczycy pociąga za sobą szereg uciążliwych objawów:

• przyspieszenie pracy serca, zaburzenia rytmu serca;
• zmniejszenie masy ciała;
• zwiększenie poziomu glukozy, cholesterolu we krwi;
• nadpobudliwość nerwowa, trudności w koncentracji, bezsenność;
• osłabienie mięśniowe, drżenia mięśniowe;
• biegunki;
• wzmożona potliwość, uczycie gorąca;
• wypadanie włosów, pękanie paznokci.

Podstawą rozpoznania są badania obrazowe, laboratoryjne czy biopsja aspiracyjna. W leczeniu stosowane są środki farmakologiczne, niekiedy leczenie operacyjne czy leczenie radioizotopami.

Co jeść przy nadczynności tarczycy?

Dieta przy chorej tarczycy, konkretnie dieta na nadczynność tarczycy jest uzupełnieniem leczenia. Może zmniejszyć odczuwanie objawów choroby, poprawić reakcję na wdrożone leczenie czy poprawić samopoczucie. Dlatego powinna być odpowiednio zbilansowana, z uwzględnieniem składników pokarmowych ważnych dla prawidłowej pracy tarczycy. Podstawowe zasady dietetyczne przy nadczynności tarczycy to ograniczenie ilości jodu, zwiększenie kaloryczności posiłków i zwiększenie ilości białka w diecie, a także uwzględnianie substancji obniżających poziom jodu, czyli tzw. wolotwórczych.

Jod a nadczynność tarczycy

Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do syntezy hormonów tarczycy. Jego nadmiar może przyczyniać się do rozwoju nadczynności tarczycy lub autoimmunologicznego zapalenia tarczycy.

Wskazane jest więc ograniczenie produktów bogatych w jod, takich jak ryby morskie, wodorosty, algi morskie, a także soli jodowanej.

Obniżenie ilości soli w posiłkach jest także korzystne dla obniżenia ciśnienia, które w nadczynności tarczycy może być podwyższone.

Należy pamiętać o suplementach diety zawierających jod, których przyjmowanie może mieć niekorzystny wpływ na pracę tarczycy, a nawet zniwelować działanie leków przeciwtarczycowych.

Wymogi dietetyczne istotne dla osób z nadczynnością tarczycy

• Nadczynność tarczycy – czego nie jeść? 

Związki hamujące czynność tarczycy zwane goitrogenami, mają działanie wolotwórcze, które jest niekorzystne u osób z niedoczynnością tarczycy. Jednak przy nadczynności mogą okazać się pomocne jako substancje obniżające poziom jodu w organizmie. Szczególnie obficie występują w warzywach z grupy krzyżowych, do których należą: kapusta, brukselka, brokuł, jarmuż, kalafior, rzepa, kalarepa. Działanie goitrogenne występuje w warzywach surowych. Gotowanie obniża poziom tych substancji.

• Zwiększona wartość energetyczna posiłków

Ponieważ nadczynność tarczycy powoduje nasilenie metabolizmu, osoby z nadczynnością skarżą się na nadmierną utratę masy ciała, co może prowadzić do niedoboru składników odżywczych. Przyspieszone tempo metabolizmu pociąga za sobą zwiększone zapotrzebowanie energetyczne. Ważne jest, aby zwiększyć kaloryczność posiłków o 15-25%, a w przypadku znacznej nadczynności nawet o 50-80%. Im bardziej niewyrównana nadczynność, tym większy powinna być podaż kalorii. Zapobiegnie to powstaniu niedożywienia, a w konsekwencji wyniszczenia organizmu. Posiłki powinny zawierać składniki bogatoenergetyczne, najlepiej produkty pochodzenia roślinnego, jak awokado, orzechy, suszone owoce, nasiona, oleje.

W momencie wyrównania hormonalnego konieczny jest powrót do diety normokalorycznej, aby uniknąć przyrostu masy ciała. Tłuszcze w diecie powinno stanowić 20-35%, a węglowodany 50-70% wartości energetycznej posiłków.

• Zwiększenie ilości białka

Białko powinno stanowić 12-15% wartości energetycznej diety, jego ilość powinna być zwiększona przy nasilonym metabolizmie i niedoborach żywieniowych.

Białko zapobiega niedożywieniu przy nasilonym metabolizmie, dlatego zalecane jest zwiększenie jego ilości ze źródeł łatwo przyswajalnych i lekkostrawnych, jak mięso drobiowe, jaja, produkty mleczne, nasiona strączkowe. Produkty mleczne są dozwolone, jeśli pacjent toleruje laktozę.

• Dieta bogata w selen

Jest pierwiastkiem niezbędnym dla prawidłowej funkcji tarczycy, a szczególnie dla syntezy hormonów. Wykazano, że jego prawidłowy poziom działa korzystnie zarówno w przypadku nadczynności jak i niedoczynności. Naturalnymi źródłami selenu są: mięso, podroby, mleko i jego przetwory, pieczywo, nasiona roślin strączkowych czy grzyby.

• Dieta bogata w antyoksydanty

Wskazana jest dieta bogata w antyoksydanty, które mają działanie przeciwzapalne, wspierające nasz odpornościowy: witamina C, E, A, beta-karoten. Występują w warzywach, owocach, olejach roślinnych (owocach dzikiej róży, wiśniach, kiwi, morelach, mango; papryce, pietruszce, pomidorach, szpinaku), a witamina E w orzechach i migdałach.

• Dieta bogata w wapń i witaminę D

Nadczynność tarczycy jest stanem sprzyjającym powstaniu osteoporozy, zwłaszcza stan zwany tyreotoksykozą, polegający na nadmiernym stężeniu hormonów tarczycy. Dochodzi wtedy do przyśpieszonego obrotu kostnego, którego zaburzenia mogą prowadzić do osteoporozy. Wapń i witamina D są niezbędne w procesie budowy kości, dlatego tak ważne jest dostarczenie odpowiedniej ich ilości z pożywieniem, lub po konsultacji z lekarzem, z suplementami. Oznaczenie poziomu witaminy D i stężenia wapnia we krwi będzie pomocne przy ustaleniu stopnia niedoboru i określeniu dawki suplementacji. Naturalnym źródłem wapnia jest nabiał, orzechy, nasiona, ryby, rośliny strączkowe. Natomiast witamina D jest obecna w rybach morskich, mleku i produktach mlecznych, żółtku jaja.

Warto również pamiętać o konieczności ekspozycji na promienie słoneczne przez cały rok, które pobudza syntezę endogennej witaminy D w naszej skórze.

Należy mieć na uwadze, że suplementacja mikroelementów i witamin niesie ze sobą ryzyko przedawkowania, które może być równie groźne jak niedobór. Dlatego zawsze należy suplementację konsultować z lekarzem, który weryfikuje jego konieczność, ustala dawkowanie i określa ewentualne interakcje z przyjmowanymi lekami na tarczycę.

• Dieta bogata w magnez

Działa korzystnie na układ nerwowy, poprawia nastrój, wpływa korzystnie na sen, pomaga zmniejszać lęk, korzystnie wpływa na stan kości, a przede wszystkim redukuje stan zapalny. Istnieją badania dowodzące korzystnego wpływu magnezu na funkcje tarczycy, warto więc zadbać o produkty bogate w ten mikroelement: gorzką czekoladę, rośliny strączkowe, nasiona, pieczywo z pełnego przemiału, orzechy, zielone części roślin.

• Dieta bogata w kwasy Omega-3

Zalecane ze względu na swoje działanie przeciwzapalne. Ich naturalnym źródłem są oleje roślinne, awokado, siemię lniane (nasiona lniane), orzechy.

• Ograniczenie kofeiny 

Kawa i inne produkty zwierające kofeinę (np. napoje energetyczne) nie są zalecane ze względu na możliwość nasilania niekorzystnego wpływu na objawy nadczynności: nadpobudliwość, problemy z koncentracją czy zaburzenia snu.

Dieta tarczycowa w nadczynności a dieta bezglutenowa

Choroba autoimmunologiczna mogąca leżeć u podstaw nadczynności tarczycy zwiększa ryzyko wystąpienia innych chorób autoimmunizacyjnych, w tym celiakii. Stosowanie diety bezglutenowej ma sens tylko w przypadku jej zdiagnozowania. 

W przypadku dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego istotne jest zastosowanie ogólnych zasad diety lekkostrawnej i zrównoważonej; należy unikać potraw smażonych, grillowanych. Zamiast tego stosować gotowanie na parze lub duszenie.

W przypadku biegunki, oprócz diety lekkostrawnej, zalecane są produkty z niską zawartością błonnika, bogate w skrobię: biały ryż, makaron, gotowane ziemniaki, a także wdrożenie do jadłospisu sucharów, gotowanej marchewki, bananów. Wskazane jest wyeliminowanie surowych warzyw i owoców, soków owocowych, kawy, herbaty i nabiału.

Warto też unikać potraw wzdymających jak groch czy bób oraz produktów wysokoprzetworzonych, tłuszczów trans i alkoholu.

Prawidłowo dobrana dieta przy chorej tarczycy powinna uwzględniać specyfikę tej jednostki chorobowej, preferencje chorego oraz jego tolerancję różnych grup pokarmów. Pozwala skutecznie wspierać proces leczenia, pomaga ograniczać nieprzyjemne dolegliwości, a także wspierać pacjenta w walce z chorobą i poprawiać jego samoocenę. Warto skorzystać z usług wykwalifikowanego dietetyka, który ułoży odpowiedni jadłospis, uwzględniający wytyczne i zalecenia lekarza.

Mgr Renata Grzelik