Nadwaga u dzieci - przyczyny i skutki. Jak leczyć dziecięcą otyłość?

W połowie 2022 roku Światowa Organizacja Zdrowia WHO (World Health Organization) przedstawiła raport dotyczący nadwagi oraz otyłości. Niestety podane dane nie są optymistyczne: w Europie z problemami nadmiernych kilogramów boryka się już prawie 60% osób dorosłych oraz co trzecie dziecko (29% chłopców oraz 27% dziewcząt). Jakie są przyczyny i skutki nadwagi oraz otyłości u dzieci?

Kłopoty z utrzymaniem prawidłowej masy ciała u dzieci i młodzieży to ogromny problem zdrowotny, z którymi mierzy się współczesna medycyna.  Otyłość to schorzenie cywilizacyjne, które dotyczy coraz większej liczby młodych osób. Ta niezwykle groźna choroba jest niestety często bagatelizowana przez rodziców, którzy twierdzą, że pulchne dziecko to dziecko zdrowe. Prawda jest jednak całkiem inna. Młody człowiek cierpiący na nadwagę lub otyłość wymaga specjalistycznej pomocy, ponieważ zagrożony jest poważnymi powikłaniami zdrowotnymi.

Nadwaga a otyłość u dzieci

Percentyle (zwane inaczej centylami) to wskaźnik opracowany z myślą o dzieciach i młodzieży do lat 20. Lekarze posługują się nim w celu oszacowania, czy masa dziecka jest prawidłowa, uwzględniając przy tym jego płeć oraz wiek.

Według WHO z nadwagą mamy do czynienia, kiedy wskaźnik BMI jest równy lub większy od 85. centyla, ale nie osiąga wartości równej 95. centyli. Wskaźnik równy lub powyżej 95. percentyli oznacza, że dziecko jest otyłe.

Nadwaga u dzieci – przyczyny

Jaka jest główna przyczyna nadwagi i otyłości u dzieci? Odpowiedź jest prosta: nierównowaga energetyczna pomiędzy kaloriami, które młoda osoba dostarcza organizmowi wraz z pożywieniem, a kaloriami, które jej organizm zużywa. Niestety nasze pociechy jedzą coraz więcej produktów zawierających dużą ilość cukru oraz niezdrowych tłuszczów (chipsy, batony, dania typu fast-food), a za mało się ruszają. Taki styl życia to prosta droga najpierw do nadwagi, a w konsekwencji do otyłości.

Czy nadwaga u dzieci może być wywołana czynnikami genetycznymi? Faktycznie, od nich w pewnym stopniu zależy tempo przemiany materii czy proces magazynowania oraz rozkładu tkanki tłuszczowej. Jednak takie predyspozycje wcale nie muszą prowadzić do problemu nadmiarowych kilogramów. Prawidłowa dieta oraz ruch często wystarczą, by zachować optymalną masę ciała.

Problemy z nadwagą i otyłością mogą również wynikać z rozmaitych schorzeń, takich jak np. zespoły aberracji chromosomowych, nadczynność kory nadnerczy, niedoczynność tarczycy, rozmaite choroby metaboliczne, niedobór hormonu wzrostu. Bywa, że dodatkowe kilogramy pojawiają się w związku z zażywaniem przez dziecko niektórych leków.

Bez względu na to, jaka jest przyczyna nadwagi lub otyłości u dziecka, to pacjent powinien być pod stałą opieką lekarza. Specjalista z pewnością zleci wykonanie szeregu badań, niezwykle pomocnych w diagnostyce przyczyn problemu. Należą do nich między innymi: lipidogram, określenie poziomu hormonów tarczycy, hormonów nadnerczy, glukozy oraz insuliny na czczo.

Nadwaga u dzieci – odpowiedzialni są rodzice

Jak podaje Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, w naszym kraju problem z nadmiarowymi kilogramami dotyczy około 10% dzieci do 3. roku życia, 20% dzieci w okresie wczesnoszkolnym oraz aż 22% młodzieży do 15. roku życia.

Najczęściej za problemy z nieprawidłową masą ciała u dzieci odpowiedzialni są ich rodzice, którzy często nieświadomie przekarmiają maluchy praktycznie od narodzin. Noworodkom i niemowlętom spożywającym mleko modyfikowane niezwykle łatwo jest dostarczyć o wiele więcej kalorii, niż jest im faktycznie potrzebne. Pojawiające się kolejne fałdki oraz „oponki” cieszą i dają złudne wrażenie, że dziecko jest żywione w prawidłowy sposób.

Często dzieci już od małego nabierają błędnych nawyków żywieniowych, które powodują nadwagę. Oto główne „grzechy” rodziców:

• Przekarmianie oraz ciągłe podsuwanie dziecku coś do przekąszenia w obawie, że jest głodne. To błąd, ponieważ liczba posiłków powinna być ściśle określona. Podjadanie pomiędzy nimi prowadzi do problemów z utrzymaniem prawidłowej masy ciała.

• Proponowanie słodkiego deseru po obiedzie. Na podwieczorek rodzice często serwują dzieciom batonik lub ciastko. Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem jest owoc.

• Spożywanie dużej liczby słonych, wysokokalorycznych przekąsek: chipsów ziemniaczanych, słonych orzeszków, paluszków, krakersów itp. Tego typu produkty są nie tylko tuczące, ale również niezdrowe. Zamiast nich, warto zaproponować chipsy z jabłek czy marchewki – można je kupić lub samemu przygotować w domu.

• Serwowanie obiadów, w którym dominują potrawy smażone. Lepszą opcją jest duszenie lub gotowanie na parze. Niestety dzieci szybko przyzwyczajają się do potraw smażonych, trudno je potem zmusić do spożywania tych, przygotowywanych zgodnie z zasadami zdrowego żywienia.

• Dawanie w prezencie słodyczy. Najłatwiej dziecku wręczyć kilka czekolad, paczkę cukierków lub słodkich żelków na urodziny. Czy nie lepszym pomysłem jest zakup piłki, dzięki której pociecha trochę się porusza?

• Przyzwyczajanie dziecka do słodkich napojów. Często już noworodki pojone są wodą z glukozą, a nieco starsze dzieci słodkimi nektarami, herbatkami, sokami i napojami. W takiej sytuacji nie chcą pić wody mineralnej, która po prostu im nie smakuje.

• Kupowanie maluchowi owocowych jogurtów. Czy jednak na pewno są one zdrowe? Warto spojrzeć na ich skład i dowiedzieć się, ile w nich jest cukru. O wiele lepszym pomysłem jest zakup jogurtu naturalnego i podawanie go dziecku ze świeżymi owocami sezonowymi.

• Przyzwolenie na mało aktywny tryb życia. Często rodzice nie mają kontroli nad tym, jak długo dziecko przebywa przed telewizorem, komputerem czy ekranem telefonu komórkowego. Niestety zwykle dzieje się to kosztem czasu, który mogłoby ono spędzić aktywnie. Bywa, że opiekunowie pod byle pretekstem zwalniają dzieci z zajęć wychowania fizycznego. To błąd, ponieważ ruch jest kluczowy dla zachowania prawidłowej masy ciała.

Nie wszyscy wiedzą, że za nadwagę u dzieci mogą być odpowiedzialne ich matki już na etapie ciąży. Jeśli przyszła mama jest otyła, to ryzyko pojawienia się u niej cukrzycy ciążowej wzrasta. W takiej sytuacji dzieci zwykle rodzą się większe i w przyszłości są bardziej narażone na problemy z nadmierną masą ciała.

Nadwaga u dzieci – leczenie

Leczenie nadwagi i otyłości u dzieci nie jest proste. To trudny proces, wymagający odpowiedniego podejścia, konsekwencji i wiedzy. Dlatego jeśli chcemy pomóc naszej latorośli osiągnąć prawidłową masę ciała, powinniśmy się zwrócić o pomoc do dietetyka dziecięcego, który ułoży prawidłowy jadłospis. To ważne, ponieważ młodemu organizmowi trzeba dostarczać składników niezbędnych do jego rozwoju. Dziecku nie można drastycznie ograniczać jedzenia i doprowadzać do deficytu energetycznego – ważne, aby jego dieta była zbilansowana, zdrowa i odpowiednio kaloryczna. Specjalista doradzi również, w jaki sposób wspierać dziecko w procesie odchudzania, co jest niezmiernie istotną kwestią.

Jeśli za problemy z dodatkowymi kilogramami odpowiadają dolegliwości zdrowotne, dziecko potrzebuje (oprócz porady dietetyka) pomocy lekarza specjalisty: endokrynologa, gastrologa czy diabetologa. Jeśli nie chce współpracować, być może konieczna jest konsultacja z psychologiem.

Nadwaga u dzieci a aktywność fizyczna

Aby wesprzeć dziecko w osiągnięciu prawidłowej masy ciała, niezbędna jest aktywność fizyczna. Nie chodzi o to, aby od razu zapisywać pociechę na zajęcia grupowe, które będą ją stresować i podczas których nie nadąży za rówieśnikami. Na początek mogą to być rodzinne spacery, wycieczki rowerowe czy wspólne wyjście na basen. Aktywność fizyczna ma sprawiać przyjemność, a nie wywoływać irytację.

Skutki nadwagi u dzieci

Niestety rodzice nie zawsze zastanawiają się nad konsekwencjami dodatkowych kilogramów u swoich podopiecznych. Jakie są skutki nadwagi u dzieci? Czy otyłość jest groźna dla ich zdrowia? Lekarze odpowiadają jednomyślnie: nadmierna masa ciała wiąże się z ryzykiem pojawienia się poważnych komplikacji, które rzutują również na kondycję organizmu w dorosłym wieku.

Nadwaga u dzieci sprzyja rozwojowi wielu groźnych chorób, do których należą między innymi cukrzyca typu drugiego oraz schorzenia układu sercowo-naczyniowego. Dzieci borykające się z nadmierną masą ciała są narażone na niektóre choroby nowotworowe, bezdech senny, zaburzenia hormonalne i metaboliczne. Ich kościec oraz stawy są bardziej podatne na kontuzje oraz zwyrodnienia. Nie zapominajmy również o tym, że nadwaga i otyłość wpływa również na kontakty z rówieśnikami. Dzieci często mają problem z samoakceptacją i narażone są na przykre komentarze ze strony kolegów i koleżanek.

Dodatkowe kilogramy u najmłodszych zwiększają ryzyko problemów z masą ciała w wieku późniejszym. To nieprawda, że z otyłości się wyrasta – otyłe dziecko prawdopodobnie będzie miało ten sam problem w życiu dorosłym, o ile nic z tym nie zrobimy. Dlatego należy bacznie obserwować i kontrolować to, co jedzą pociechy. Warto zadbać o to, by ich dieta była oparta na zasadach zdrowego żywienia. Trzeba zachęcać do aktywnego trybu życia – codzienna dawka ruchu pomoże utrzymać prawidłową masę ciała i wpłynie pozytywnie na ogólną kondycję młodego organizmu.

Bibliografia

1. World Health Organization, WHO European Regional Obesity Report 2022, 02.05.2022, online: https://www.who.int/europe/publications/i/item/9789289057738, dostęp: 17.11.2022.
2. Wykowski Jacek, Otyłość i nadwaga u dzieci: ekspert o mitach i szkodliwych nawykach,19.10.2022, oline: https://pulsmedycyny.pl/otylosc-i-nadwaga-u-dzieci-ekspert-o-mitach-i-szkodliwych-nawykach-1130920, dostęp:17.11.2022.
3. Taraczewska Anna, Nadwaga i otyłość wśród dzieci i młodzieży, online: https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/nadwaga-i-otylosc-wsrod-dzieci-i-mlodziezy, dostęp: 18.11.2022.
4. Najwyższa izba Kontroli, Otyłość i nadwaga u dzieci – coraz większy problem, coraz mniej skuteczne działania, 16.12.2021, online: https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/otylosc-i-nadwaga-u-dzieci-coraz-wiekszy-problem-coraz-mniej-skuteczne-dzialania.html, dostęp: 17.11.2022.