Torbiel na jajniku - objawy, przyczyny oraz zalecenia

Redakcja Diagnostyki

24 kwietnia 2023

Przeczytasz w 12 minut

Udostępnij

Spis treści:

Torbiel na jajniku – czym jest?
Torbiel na jajniku – rodzaje
Torbiele związane z cyklem menstruacyjnym
Torbiele patologiczne
Jak szybko rośnie torbiel na jajniku?
Torbiele jajnika – przyczyny
Torbiele jajnika – objawy
Torbiel na jajniku – kiedy jest groźna?
Metody leczenia torbieli jajnika
Torbiel jajnika – czego nie wolno robić?
Objawy wchłaniania się torbieli jajnika

Torbiele na jajnikach należą do najczęstszych zmian w obrębie narządów rodnych kobiet niezależnie od ich wieku. Stwierdzenie obecności torbieli może budzić niepokój pacjentki, chociaż najczęściej zmiany są łagodne i nie wymagają leczenia. Przeczytaj o przyczynach powstawania torbieli, możliwych objawach i metodach leczenia.

Torbiel na jajniku – czym jest?

Torbiel, inaczej cysta na jajniku, to pęcherzyk wypełniony płynem, który rozwija się wewnątrz lub rzadziej na powierzchni jajnika. Torbiele to bardzo różnorodna grupa zmian: mogą mieć rozmaite rozmiary i kształty, występować pojedynczo lub mnogo, a ich obecność może być związana z różnymi czynnikami. W większości przypadków są zmianami łagodnymi, czyli nienowotworowymi i nie powodują żadnych objawów. Statystyki wskazują, że torbiele jajnika dotyczą od 8 do 18% kobiet, choć dane te mogą być znacząco niedoszacowane przez niską wykrywalność zmian bezobjawowych. Chociaż torbiele mogą się rozwinąć niezależnie od wieku pacjentki, częściej borykają się z nimi kobiety w wieku rozrodczym (miesiączkujące).

Torbiel na jajniku – rodzaje

Możemy rozróżnić dwa główne typy torbieli jajnika:

torbiele związane z cyklem menstruacyjnym i funkcją pełnioną przez jajniki
torbiele patologiczne

Torbiele związane z funkcją pełnioną przez jajniki są bardzo częste i nie są wywołane stanem chorobowym. Zwykle wchłaniają się samoistnie w przeciągu 2-3 cykli miesięcznych. Do tego typu cyst zaliczamy torbiel prostą i torbiel ciałka żółtego.

Torbiele związane z cyklem menstruacyjnym

Torbiel prosta, zwana torbielą czynnościową lub pęcherzykową – powstaje, gdy dominujący w danym cyklu menstruacyjnym pęcherzyk jajnikowy nie pęka po osiągnięciu około 2 cm wielkości i nie wypuszcza komórki jajowej gotowej do zapłodnienia. Zamiast tego rośnie osiągając najczęściej około 4 cm. Wzrost cysty zostaje zwykle przerwany w kolejnym cyklu miesięcznym.

Torbiel ciałka żółtego – powstaje wskutek nieprawidłowego zanikania ciałka żółtego. Pęcherzyk Graafa to komórka jajowa (oocyt) otoczona komórkami odżywczymi. Po jajeczkowaniu, czyli uwolnieniu oocytu do światła jajowodu, pęcherzyk Graafa przekształca się w ciałko żółte, a komórki warstwy ziarnistej pęcherzyka wytwarzają progesteron przygotowujący błonę śluzową macicy do przyjęcia zarodka. Jeśli dojdzie do zagnieżdżenia w macicy zapłodnionego jajeczka – to ciałko żółte przekształca się w ciałko ciążowe syntetyzujące jeszcze więcej progesteronu niezbędnego do utrzymania rozwijającej się ciąży. Gdy nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko powinno zaniknąć. Jeśli proces ten zostanie zaburzony, w ciałku żółtym gromadzi się płyn i powstaje torbiel.

Torbiel krwotoczna, powstaje, gdy pękający podczas owulacji pęcherzyk uszkadza znajdujące się obok naczynie krwionośne, a krew wypełnia wnętrze pękniętego pęcherzyka. Torbiel krwotoczna zwykle wchłania się samoistnie.

Torbiele patologiczne

Torbiele patologiczne nie są związane z funkcją jaką pełnią jajniki i wymagają obserwacji i poszerzonej diagnostyki. Do takich torbieli zaliczane są:

torbiele endometrialne,
torbiele dermoidalne, zwane też skórzastymi,
torbiele powstające w przebiegu zespołu policystycznych jajników (PCOS – ang. polycystic ovary syndrome),
torbielakogruczolaki,
torbiele nowotworowe.

Torbiele endometrialne tworzą się w przebiegu endometriozy, choroby, w której fragmenty błony śluzowej macicy wszczepiają się w tkanki jajników, jajowodów oraz jamy otrzewnej. Cysty endometrialne jajnika mogą być określane jako torbiele czekoladowe, ponieważ wypełnia je treść o charakterystycznym ciemnobrązowym kolorze, pochodząca ze złuszczających się komórek błony śluzowej i krwi.

Torbiele dermoidalne (skórzaste) są łagodnym typem nowotworu jajnika – potworniaka dojrzałego (teratoma) wywodzącego się z wielopotencjalnych komórek zarodkowych jajnika. Cysty mogą zawierać włosy, gruczoły łojowe, gruczoły potowe, a niekiedy także zęby i paznokcie. Większość z nich jest wykrywana przypadkowo u młodych pacjentek. Zmiany rosną powoli, ale mogą osiągać duże rozmiary.

Torbiele wykrywane w przebiegu PCOS w badaniu USG dają obraz licznych pęcherzyków (minimum 20) o niewielkich rozmiarach (kilkumilimetrowe torbiele). Jajnik jest powiększony, a pacjentka zmaga się z zaburzeniami hormonalnymi:

podwyższonym stężeniem androgenów (męskich hormonów płciowych) we krwi mogącym skutkować nadmiernym owłosieniem, trądzikiem, łysieniem typu męskiego,
zaburzeniami owulacji i miesiączkowania,
hiperinsulinizmem i insulinoopornością, które mogą prowadzić do rozwoju cukrzycy.

Torbielakogruczolaki śluzowe lub surowicze to łagodne zmiany nowotworowe o pochodzeniu nabłonkowym. Różnicowanie turbielakogruczolaków od zmian złośliwych obejmuje badania obrazowe, histopatologię oraz oznaczenia markerów CA125 i HE4 we krwi z jednoczesnym statystycznym wyliczeniem z tych parametrów wskaźnika ROMA (ang. risk of ovarian malignancy algorithm). ROMA to algorytm oceniający ryzyko obecności raka jajnika, czyli prawdopodobieństwa, że wykryta torbiel ma charakter złośliwy.

Cysty nowotworowe mogą pojawić się w raku jajnika (nowotwór z komórek nabłonkowych), nowotworach germinalnych (guz z komórek rozrodczych) i gonadalnych (wydzielających hormony) oraz w przypadku przerzutów innych nowotworów do jajnika (głównie pochodzących z układu pokarmowego). Nowotworowe zmiany złośliwe zwykle jednak przybierają postać mas komórek tworzących lity guz, rzadziej uwidaczniają się jako cysty wypełnione płynem.

Jak szybko rośnie torbiel na jajniku?

Tempo wzrostu torbieli różni się w zależności od typu zmiany. Torbiele czynnościowe, związane z owulacją, mogą znacznie powiększyć się podczas jednego cyklu i następnie szybko się wchłonąć

Torbiele jajnika – przyczyny

Wiele czynników może zwiększać ryzyko wystąpienia torbieli, w tym:

okres rozrodczy- znaczna część torbieli powstaje w przebiegu cyklu menstruacyjnego,
zaburzenia hormonalne – w tym PCOS,
endometrioza, czyli rozrost błony śluzowej macicy (endometrium) poza jamę macicy,
przebyte zapalenie narządów miednicy mniejszej, dawniej nazywane zapaleniem przydatków.

Torbiele jajnika – objawy

W większości przypadków torbiele jajników nie powodują żadnych objawów i są wykrywane przypadkowo podczas badań lekarskich. Jednak czasem, szczególnie jeśli torbiel osiąga duże rozmiary, mogą wystąpić następujące objawy związane z naciskiem na sąsiednie tkanki lub narządy:

ból brzucha lub miednicy o różnym natężeniu,
wzdęcia i dyskomfort w jamie brzusznej,
ból podczas współżycia,
uczucie parcia na pęcherz moczowy.

Niektóre torbiele jajników mogą zaburzać gospodarkę hormonalną, co prowadzi do:

wzrostu masy ciała,
nadmiernego owłosienia,
niepłodności.

Inne objawy związane z cystami jajników to:

obfite i nieregularne krwawienia menstruacyjne,
krwawienia międzymiesiączkowe.

Torbiel na jajniku – kiedy jest groźna?

Pomoc medyczna może być potrzebna pilnie, jeśli doświadczasz:

silnego, nagłego bólu brzucha lub podbrzusza,
bólowi towarzyszą wymioty,
bólowi towarzyszy gorączka,
zasłabłaś,
twój oddech jest przyspieszony, a skóra zimna i lepka.

Wymienione symptomy mogą być spowodowane groźnymi dla zdrowia i życia powikłaniami torbieli jajnika m.in. pęknięciem cysty do jamy otrzewnej, skrętem szypuły torbieli, która może skutkować martwicą jajnika lub przebiciem torbieli do pęcherza moczowego.

Metody leczenia torbieli jajnika

Leczenie zależy od wielkości i rodzaju torbieli, jak również od wieku pacjentki i jej planów prokreacyjnych. W przypadku niewielkich torbieli, które nie powodują objawów, często zaleca się regularne obserwacje ultrasonograficzne, aby monitorować ich rozwój.

W przypadku większych, powodujących ból torbieli, mogą być stosowane różne metody leczenia, takie jak:

antykoncepcja hormonalna, która przez zahamowanie owulacji pomaga zmniejszyć rozmiar torbieli,
laparoskopia – procedura chirurgiczna o minimalnej inwazyjności, podczas której kamera oraz niewielkie instrumenty chirurgiczne wprowadzane są przez nacięcia w brzuchu długości około 1 cm,
laparotomia – to bardziej inwazyjna procedura chirurgiczna polegająca na otwarciu jamy brzusznej.

W przypadku podejrzenia zmian nowotworowych leczenie jest planowane przez onkologa lub ginekologa onkologa.

Torbiel jajnika – czego nie wolno robić?

Niewielkie torbiele czynnościowe, które nie powodują dolegliwości, nie niosą ze sobą żadnych ograniczeń. Kobiety u których wykryto dużą torbiel powinny unikać wysiłku fizycznego i prowadzić oszczędzający tryb życia, aby zmniejszyć ryzyko pęknięcia cysty lub skrętu jajnika.

Wiele kontrowersji dotyczy doniesień mówiących o szkodliwym wpływie spożywania soi i produktów sojowych na kobiety borykające się z torbielami jajnika. Soja jest bogata w fitoestrogeny. Są to estrogeny roślinne, które mogą zmieniać aktywność receptorów estrogenowych człowieka. Najnowsze badania jednoznacznie wskazują pozytywny wpływ fitoestrogenów zawartych w soi, na kobiety mające zespół policystycznych jajników. Korzyści płynące z jedzenia produktów sojowych takich jak tofu, napoje, jogurty, kotlety czy tempeh polegają na redukcji poziomu:

testosteronu,
insuliny,
cholesterolu LDL,
białek stanu zapalnego,
stresu oksydacyjnego.

Dieta zalecana w PCOS, gdzie dużym problemem są zaburzenia metaboliczne i rozwój insulinooporności, wyklucza spożycie:

produktów o wysokim indeksie glikemicznym (białe pieczywo, ryż),
produktów bogatych w nasycone kwasy tłuszczone (masło, olej kokosowy, olej palmowy, sery, czerwone mięso),
żywności wysokoprzetworzonej,
żywności typu fast-food,
gotowych produktów cukierniczych,
nektarów,
słodzonych napojów.

Objawy wchłaniania się torbieli jajnika

Torbiele często nie wywołują żadnych objawów i ich wchłanianie również może nie wiązać się z żadnymi dolegliwościami. Jeżeli torbiele jajnika wywołały zaburzenia miesiączkowania to objawem ich wchłonięcia może być powrót regularnych cykli menstruacyjnych.

Autor: Dr n.med. Justyna Chlebowska-Tuz

Bibliografia: