Uderzenia gorąca - poznaj możliwe przyczyny. To nie tylko menopauza!

Napady gorąca (wybuchy gorąca) dotykają częściej dojrzałych kobiet i są powszechnie kojarzone z menopauzą, ale mogą pojawiać się w każdym wieku, również u mężczyzn. Powodowane są różnymi czynnikami związanymi ze stylem życia lub schorzeniami. Uderzenia gorąca to uczucie nagłego, intensywnego gorąca w górnej części ciała, najczęściej w okolicach głowy i szyi, trwające od 30 sekund do kilku minut lub dłużej. Jakie są przyczyny uderzeń gorąca i jakim schorzeniom mogą towarzyszyć?

Uderzenia gorąca – jak wyglądają?

Podczas uderzenia gorąca mogą pojawić się następujące dolegliwości:

• nagłe uczucie gorąca rozchodzące się po klatce piersiowej, szyi i twarzy;
• zaczerwieniony wygląd na twarzy lub szyi również w postaci plam;
• szybkie bicie serca, kołatanie serca;
• pocenie się;
• uczucie chłodu, gdy ustępuje uderzenie gorąca;
• uczucie niepokoju;
• zawroty głowy.

Fale gorąca występują, gdy „wewnętrzny termostat” ciała wyczuje, że w organizmie jest za ciepło. Rozpoczyna się wtedy łańcuch zdarzeń, w których serce bije szybciej, a gruczoły potowe zaczynają wydzielać pot, aby schłodzić ciało. Naczynia krwionośne znajdujące się blisko powierzchni skóry rozszerzają się, aby uwolnić ciepło i doprowadzić do ochłodzenia ciała. Temperatura mierzona termometrem podczas uderzenia gorąca może być podniesiona.

Częstotliwość i intensywność uderzeń gorąca są różne. Pojedynczy epizod trwający minutę lub dwie, nie obciąża zbytnio komfortu pacjentów, jednak uderzenia gorąca kilkanaście razy dziennie stanowią uciążliwy problem. Uderzenia gorąca w nocy mogą obudzić ze snu i powodować trudności w zasypianiu. Objawy takie mogą utrzymywać się przez dłuższy czas, nawet kilka lat, ale jeśli są właściwie zdiagnozowane, można je zmniejszyć lub całkowicie wyeliminować.

Uderzenia gorąca – przyczyny

• Menopauza

Menopauza jest pierwszą rzeczą, która przychodzi nam do głowy, gdy mówimy o uderzeniach gorąca. Okres menopauzy związany jest z niestabilnością hormonalną u kobiet, w głównej mierze dochodzi do obniżenia stężenia hormonu – estrogenu. Zmiany te wyzwalają nagłe uderzenia gorąca i poty, czasem zawroty głowy i ogólne rozdrażnienie. Wiele kobiet definiuje te objawy jako łagodne i nie podejmuje żadnych działań zmniejszających odczuwane dolegliwości, jednak w przypadku odczuwalnego pogorszenia jakości życia można zwrócić się do lekarza jak również próbować złagodzić je naturalnymi metodami.

Zobacz: e-Pakiet badań menopauza

• Nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy to choroba ogólnoustrojowa, która występuje wtedy, gdy organizm wytwarza zbyt dużo hormonów tarczycy. Wzrost tych konkretnych hormonów wpływa na przyspieszenie metabolizmu jak i wzrost ciśnienia krwi, co może powodować objawy takie jak uderzenia gorąca, obfite poty, uczucie przegrzania. W celu potwierdzenia lub wykluczenia choroby tarczycy należy zrobić badania z krwi takie jak TSH oraz FT4.

• Nadciśnienie tętnicze

Nadciśnienie tętnicze i inne problemy związane z układem krążenia także sprzyjają wypiekom na twarzy i przegrzewaniu się organizmu. Uderzenia gorąca oraz nadciśnienie tętnicze bardzo często współistnieją ze sobą to znaczy, że uderzenie gorąca z innej przyczyny (niż nadciśnienie) może wywołać wzrost ciśnienia krwi oraz samo nadciśnienie tętnicze może objawiać się między innymi uderzeniami ciepła. Prócz tego objawu pojawiają się również kołatania serca, duszności czy zawroty głowy. U kobiet starszych oraz kobiet w trakcie menopauzy, może prowadzić do omyłkowego rozpoznania objawów jako fali gorąca wynikającej z niedoboru hormonów, a nie epizodu wysokiego ciśnienia, które może skończyć się groźnym dla zdrowia powikłaniem, tj. zawałem sera, wylewem czy udarem. Dlatego bardzo ważne jest, aby w tym okresie nie bagatelizować objawów, regularnie mierzyć ciśnienie krwi i wspomagać się farmakoterapią (jeśli jest wskazana). Monitorowanie ciśnienia krwi jest szczególnie ważne, gdy występują uderzenia gorąca po 60 roku życia.

• Zaburzenia neurologiczne

Uderzenia gorąca i związane z nimi objawy mogą być również wynikiem pewnych zaburzeń neurologicznych, które wpływają na mózg, nerwy i rdzeń kręgowy. Czasami te stany mogą zakłócać autonomiczny układ nerwowy, który pomaga kontrolować temperaturę ciała. Na przykład niektóre osoby, u których zdiagnozowano migrenę, mogą odczuwać uczucie gorąca i pocenia się podczas tzw. napadu migreny. Inne zaburzenia neurologiczne, takie jak choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane i niektóre rodzaje guzów mózgu, również mogą wywoływać objawy, takie jak nadmierne pocenie się, uczucie przegrzania, nagłe zmiany temperatury ciała oraz zaczerwienienie na twarzy lub zaczerwienienie skóry.

• Lęk, stres, nerwice

Zaburzenia lękowe mogą mieć wiele różnych objawów, wśród nich wymienia się uderzenia gorąca, przyspieszone bicie serca i zwiększone pocenie się. Objawy te pojawiają się na przykład podczas ataku paniki. Wynikają z tego, że organizm uwalnia hormony stresu (adrenalina, noradrenalina, kortyzol) podczas sytuacji postrzeganej jako „walka lub ucieczka”, co zwiększa krążenie i przepływ krwi do mięśni oraz wywołuje nieprzyjemne uczucie gorąca. Temu konkretnemu objawowi towarzyszyć może również, kłucie w klatce piersiowej, duszności czy zawroty głowy i wtedy często objawy te wstępnie przypisywane są zawałowi lub udarowi serca. Jednak istnieją techniki pozwalające na opanowanie ataku jak również zniwelowanie fali gorąca.

Uderzenia gorąca mogą być częścią normalnej reakcji emocjonalnej organizmu na określone sytuacje stresowe. Dość często zdarza się, że czujemy nagły przypływ gorąca lub zaczerwienienie na twarzy w chwili skrajnego gniewu, podniecenia lub zażenowania. Emocje te angażują układ nerwowy prowadząc do rozszerzenia naczyń krwionośnych, wydzielania potu, wzrostu temperatury ciała i przyspieszenia tętna.

• Farmakoterapia

Uderzenia gorąca mogą być skutkiem ubocznym wielu lekówprzepisywanychna receptę lub też dostępnych w aptece bez recepty, w tym opioidów, leków przeciwdepresyjnych, leków na osteoporozę, rozszerzających naczynia krwionośne oraz sterydów. Leki te wpływają na poziom niektórych substancji chemicznych w organizmie, co z kolei wpływa na regulację temperatury ciała, równowagę hormonalną i mechanizmy związane z wydzielaniem potu. Gdy skutki uboczne stosowanych leków są uciążliwe, należy konsultować te sytuacje z lekarzem i ewentualnie zmodyfikować dawkę lub zmienić lek.

• Dieta

Dieta może również być winowajcą uderzeń gorąca. Alkohol zawiera substancje chemiczne, które mogą powodować rozszerzenie naczyń krwionośnych i w konsekwencji wywoływać uczucie nagłego gorąca i zaczerwienienia skóry.  Pikantne potrawy i przyprawy takie jak ostra papryka, pieprz cayenne i chili w proszku, dzięki aktywnemu związkowi kapsaicyny pobudza i może prowokować uderzenia gorąca. Kofeina może nieznacznie zwiększyć częstość akcji serca i może wpływać na regulację rozszerzania naczyń krwionośnych w organizmie. Większość ludzi ma normalną wrażliwość na kofeinę i może spożywać do 400 mg dziennie bez niepożądanych skutków ubocznych. Jednak przedawkowanie kofeiny może wywoływać uciążliwe skutki uboczne.

• Nadwaga

Nadwaga czy otyłość predysponują do pojawienia się wielu dolegliwości, jak również fal gorąca. Otyłe osoby częściej zgłaszają uderzenia gorąca niż osoby szczupłe i jest to w rzeczywistości zgodne z modelem termoregulacji, w którym tłuszcz działa jak izolator i hamuje rozpraszanie ciepła, zwiększając w ten sposób prawdopodobieństwo kumulowania się gorąca wewnątrz organizmu. Kobiety otyłe mają o prawie 60% większe ryzyko wystąpienia częstych lub ciężkich objawów związanych z układem sercowo-naczyniowym, jak nadciśnienie tętnicze w porównaniu z kobietami o normalnej wadze. Właściwie zbilansowana dieta i redukcja masy ciała, obniża lub całkowicie eliminuje większość dolegliwości związane z układem sercowo-naczyniowym.

Uderzenia gorąca u mężczyzn – przyczyny

Przyczyny uderzeń gorąca są takie same dla mężczyzn i kobiet. Nagłe uczucie ciepła, zaczerwienienie czy nocne pocenie również mogą wynikach z niedoboru hormonów u mężczyzn. Ciężki niedobór testosteronu występuje w okresie andropauzy (męska menopauza) oraz w terapii w przypadku raka prostaty. Do innych objawów towarzyszących dochodzą zaburzenia erekcji, spadek libido czy też zmiany nastroju. Uderzenia gorąca występują nawet u 75% chorych w trakcie hormonalnej terapii raka prostaty. Ponadto w pozostałych przypadkach fale gorąca u mężczyzn wynikają ze schorzeń takich jak otyłość, nadciśnienie tętnicze czy też nadużywania alkoholu czy palenie papierosów.

Jak sobie pomóc, gdy uderzenia gorąca są bardzo dokuczliwe?

Jak przedstawiono wyżej objaw w postaci nagłych przepływów ciepła mogą wynikać z różnych przyczyn. Dlatego przed samodzielną diagnozą warto wykonać, kilka prostych badań, które pozwolą ocenić zdrowie ogólne. Należą do nich:

• morfologia,
• badanie ogólne moczu,
• glukoza,
• TSH,
• poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi.

Chociaż nie ma „lekarstwa” na uderzenia gorąca, istnieją pewne sposoby na złagodzenie dyskomfortu, który powodują i ograniczenie ich nasilenia. Leczenie będzie się różnić w zależności od przyczyny.

• hormonalna terapia zastępcza (HTZ),
• wyrównanie ciśnienia farmakoterapią,
• unormowanie pracy tarczycy farmakoterapią,
• farmakoterapia w przypadku zaburzeń lękowych, nerwic,
• naturalne środki lecznicze w menopauzie (estrogeny roślinne, zioła),
• aktywność fizyczna, taka jak joga lub medytacja,
• obniżenie temperatury w pomieszczeniu podczas snu,
• noszenie bawełnianych ubrań i używanie bawełnianej pościeli,
• unikanie pikantnych potraw,
• ograniczenie ilości wypijanego alkoholu,
• ograniczenie gorących napojów i kofeiny,
• zaprzestanie palenia,
•  unikanie pokarmów o wysokiej zawartości tłuszczu i cukru,
• zbilansowana dieta,
• codzienne spacery, pływanie, jazda na rowerze,
• akupunktura.

Autor: Dr n.med. Iwona Chromik

Bibliografia:

1. Menopausal Hot Flashes: A Concise Review, Bansal R., Aggarwal N., J Midlife Health, 10 (1):6-13, 2019.
2. Powikłania ogólnoustrojowe leczenia hormonalnego chorych na raka gruczołu krokowego i raka piersi. Beata Jagielska, Grażyna Poniatowska, Konrad Tałasiewicz, Tomasz Demkow, Paweł Wiechno. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Onkologicznego Nowotwory 2017;2(3):256-264.
3. Change in body mass index, weight, and hot flashes: a longitudinal analysis from the midlife women’s health study. Gallicchio L, Miller SR, Kiefer J, Greene T, Zacur HA, Flaws JA J Womens Health (Larchmt). 2014 Mar;23(3):231-7.
4. The correlation between blood pressure and hot flashes in menopausal women. Sadeghi M, Khalili M, Pourmoghaddas M, Talaei M. ARYA Atheroscler. 2012 Spring;8(1):32-5.
5. Hot flashes: a review of pathophysiology and treatment modalities. Morrow PK, Mattair DN, Hortobagyi GN. Oncologist. 2011;16(11):1658–1664.
6. Pathophysiology and management of hot flashes. Dalal S, Zhukovsky DS. J Support Oncol. 2006 Jul-Aug;4(7):315-20, 325.
7. New therapeutic approaches for hot flashes in women. Stearns V, Loprinzi CL. J Support Oncol. 2003 May-Jun;1(1):11-21.