Wynik DHEA-S podwyższony – co oznacza? Jak go obniżyć?

Poziom androgenów nadnerczowych wzrasta w okresie dojrzewania, osiągając szczytowe wartości między 25. a 30. rokiem życia. Z wiekiem produkcja tych hormonów stopniowo maleje, osiągając poziom wynoszący jedynie 20% wartości obserwowanej u osób w trzeciej dekadzie życia.  W niektórych przypadkach poziom siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEA-S) we krwi może być znacząco podwyższony, co często związane jest z występowaniem zaburzeń endokrynologicznych lub chorób nadnerczy. Zrozumienie funkcji hormonów produkowanych przez ten gruczoł oraz czynników prowadzących do ich niewłaściwego stężenia we krwi odgrywa kluczową rolę w diagnostyce i terapii wielu schorzeń endokrynologicznych. Czym dokładnie jest DHEA-S? Czy podwyższone stężenie tego hormonu powinno budzić niepokój? W jaki sposób można obniżyć jego poziom?

DHEA-S – co to jest?

Warstwa siateczkowata nadnerczy to struktura odpowiedzialna za syntezę androgenów, w tym dehydroepiandrosteronu (DHEA) oraz jego siarczanowej pochodnej – DHEA-S (siarczanu dehydroepiandrosteronu), która stanowi dominującą i bardziej stabilną metabolicznie formę krążącą we krwi. Poza DHEA i DHEA-S, warstwa siateczkowata produkuje również androstendion oraz niewielkie ilości testosteronu, które odgrywają istotną rolę w regulacji procesów metabolicznych oraz kształtowaniu cech płciowych.

Biosynteza tych hormonów jest kontrolowana głównie przez adrenokortykotropinę (ACTH) – hormon przysadki mózgowej, stymulujący nadnercza do produkcji steroidów. Chociaż wydzielanie ACTH podlega rytmowi dobowemu, osiągając najwyższe stężenia w godzinach porannych i stopniowo obniżając się w ciągu dnia, poziom DHEA-S wykazuje względną stabilność, bez wyraźnych fluktuacji w ciągu doby. Na syntezę androgenów nadnerczowych może również wpływać prolaktyna, choć jej oddziaływanie w tym zakresie jest mniej znaczące w porównaniu do ACTH.

DHEA-S pełni kluczową funkcję jako prekursor innych hormonów steroidowych, w tym estrogenów i testosteronu. Jego stężenie stanowi istotny wskaźnik funkcji nadnerczy i może dostarczać cennych informacji diagnostycznych w ocenie stanu gospodarki hormonalnej organizmu. Zrozumienie mechanizmów regulujących produkcję DHEA-S ma zasadnicze znaczenie w opracowaniu skutecznych strategii terapeutycznych w przypadku schorzeń związanych z dysfunkcją nadnerczy.

DHEA-S – badanie laboratoryjne

Ze względu na krótki okres półtrwania DHEA we krwi oraz znaczną zmienność dobową jego stężenia, oznaczanie tego hormonu w surowicy nie jest zalecane w praktyce klinicznej. Zdecydowana większość DHEA (około 99%) ulega przekształceniu do DHEA-S, który charakteryzuje się dłuższym okresem półtrwania oraz mniejszymi wahaniami dobowymi. W związku z tym DHEA-S jest uznawany za bardziej wiarygodny i stabilny parametr oceny czynności nadnerczy niż DHEA. 

Badanie stężenia DHEA-S jest wykorzystywane głównie w diagnostyce zaburzeń funkcji nadnerczy oraz w ocenie przyczyn hiperandrogenizmu. Oznaczenie to jest szczególnie przydatne w przypadku podejrzenia chorób takich jak: wrodzony przerost nadnerczy (WPN), zespół Cushinga, guzy nadnerczy czy zespół policystycznych jajników (PCOS). Ponadto, ocena stężenia DHEA-S może być pomocna w zróżnicowaniu hiperandrogenemii nadnerczowej z jajnikową.

Zmiany w stężeniu DHEA-S nie pozwalają na jednoznaczne rozpoznanie konkretnej jednostki chorobowej, lecz stanowią jedynie ważną wskazówkę diagnostyczną. Podwyższony poziom DHEA-S wymaga dalszej diagnostyki, w tym badań obrazowych (np. tomografii komputerowej nadnerczy) oraz wykonania dodatkowych oznaczeń laboratoryjnych, takich jak: kortyzolu, ACTH, testosteronu, itp. W przypadku podejrzenia guzów nadnerczy lub jajników konieczna może być konsultacja chirurgiczna lub onkologiczna.

DHEA-S podwyższony – przyczyny

Zwiększone stężenie DHEA-S może wynikać zarówno z przyczyn fizjologicznych, jak i patologicznych. Do głównych czynników prowadzących do zwiększenia stężenia DHEA-S można zaliczyć:

• Guzy kory nadnerczy: rak kory nadnerczy wytwarzający androgeny;
• Wrodzony przerost kory nadnerczy (WPN): czynnościowa nadczynność kory nadnerczy;
• Zaburzenia w nadnerczowej syntezie steroidów;
• Zespół nadnerczowo-płciowy;
• Zespół policystycznych jajników (PCOS);
• Guzy jajników wydzielające androgeny;
• Przewlekły stres;
• Hiperprolaktynemię;
• Leki wpływające na układ endokrynologiczny.

DHEA-S podwyższony – objawy

Podwyższone stężenie DHEA-S może prowadzić do występowania różnorodnych objawów klinicznych, związanych głównie z nadmiarem androgenów (hiperandrogenizmem) oraz zaburzeniami równowagi hormonalnej. Oznaczenie poziomu DHEA-S jest zalecane w przypadku wystąpienia niepokojących symptomów, takich jak:

• Hirsutyzm – nadmierne owłosienie typu męskiego u kobiet, zlokalizowane najczęściej na twarzy (wąsik, broda), klatce piersiowej, brzuchu oraz plecach;
• Trądzik – uporczywe zmiany skórne oporne na standardowe leczenie dermatologiczne;
• Łysienie androgenowe – przerzedzenie włosów w okolicy czołowej i skroniowej u kobiet, przypominające wzorzec łysienia męskiego;
• Zaburzenia miesiączkowania – nieregularne cykle menstruacyjne, brak miesiączki lub skąpe krwawienia;
• Problemy z płodnością – zaburzona równowaga hormonalna może zakłócać owulację, implantację zarodka i utrzymanie ciąży;
• Przerost narządów płciowych – zmiany w strukturach narządów płciowych występujące głównie u kobiet, np.: powiększenie łechtaczki lub zmniejszenie warg sromowych;
• Przedwczesne dojrzewanie – u dzieci może wystąpić przedwczesne pojawienie się owłosienia łonowego, trądziku lub przyspieszonego wzrostu;
• Przyrost masy ciała – szczególnie otyłość brzuszna powiązana z zaburzeniami metabolicznymi;
• Zespół metaboliczny – współwystępowanie otyłości, wysokiego ciśnienia krwi, zaburzeń lipidowych (np. wysokiego cholesterolu LDL) oraz insulinooporności;
• Wahania nastroju – agresja, drażliwość, depresja oraz stany lękowe;
• Spadek libido – pomimo podwyższonego poziomu androgenów, niektóre osoby mogą doświadczać zmniejszonego popędu seksualnego.

DHEA-S podwyższony u dziecka

Podwyższone stężenie DHEA-S w pierwszym tygodniu życia noworodka jest zjawiskiem fizjologicznym, wynikającym z adaptacji do życia pozamacicznego. Jednak utrzymujący się podwyższony poziom tego hormonu może wskazywać na występowanie zaburzeń funkcji nadnerczy lub przedwczesne dojrzewanie.

Ponieważ DHEA-S jest produkowany głównie przez nadnercza, jego nadmiar często sugeruje nieprawidłowości w pracy tego gruczołu. Najczęstszą przyczyną jest występowanie wrodzonego przerostu nadnerczy (WPN), spowodowanego defektem enzymatycznym (np. niedoborem 21-hydroksylazy), który prowadzi do nadmiernej syntezy androgenów. Innymi możliwymi przyczynami mogą być:

• Guzy nadnerczy – zarówno łagodne, jak i złośliwe;
• Zespół Cushinga – nadmierna produkcja kortyzolu;
• Przedwczesne dojrzewanie nadnerczowe – wczesna aktywacja produkcji androgenów;
• Idiopatyczna nadprodukcja androgenów – bez wyraźnej przyczyny organicznej.

DHEA-S podwyższony – objawy u dziecka

Objawy wskazujące na podwyższone stężenie DHEA-S u dziecka obejmują: 

• Przyspieszony wzrost i rozwój kostny – szybsze dojrzewanie szkieletu w stosunku do wieku;
• Przedwczesne owłosienie łonowe lub pachowe – pojawienie się włosów przed 8. rokiem życia u dziewczynek i przed 9. rokiem życia u chłopców;
• Trądzik przed okresem dojrzewania – zmiany skórne typowe dla wieku młodzieńczego;
• Powiększenie narządów płciowych – u chłopców może wystąpić powiększenie prącia, a u dziewczynek – przerost łechtaczki;
• Zaburzenia proporcji ciała – na przykład nadmierna masa mięśniowa, otyłość brzuszna lub przyspieszony rozwój fizyczny w stosunku do wieku chronologicznego.

W przypadku stwierdzenia podwyższonego poziomu DHEA-S u dziecka, konieczna jest konsultacja z endokrynologiem dziecięcym. Lekarz może zlecić wykonanie dodatkowych badań w celu ustalenia przyczyny zaburzenia.

DHEA-S podwyższony – leczenie 

Leczenie podwyższonego stężenia DHEA-S zależy od przyczyny leżącej u podstawy tego zaburzenia. Kluczowe znaczenie w tym przypadku ma dokładna diagnostyka, obejmująca badania hormonalne, takie jak oznaczenie poziomu testosteronu, kortyzolu, ACTH, 17-OH progesteronu oraz androstendionu. Dodatkowo, w zależności od podejrzewanej przyczyny, konieczne mogą być badania obrazowe, a także ocena funkcji jajników u kobiet. Pacjenci z podwyższonym DHEA-S wymagają regularnego monitorowania poziomu hormonów oraz oceny skuteczności leczenia. W przypadku chorób przewlekłych (np. WPN lub PCOS) konieczna jest długoterminowa opieka endokrynologiczna, aby zapobiec powikłaniom, takim jak: niepłodność, osteoporoza czy zaburzenia metaboliczne.

Jak obniżyć DHEA-S?

Skuteczne obniżenie poziomu DHEA-S wymaga indywidualnego podejścia do pacjenta, uwzględniającego przyczynę zaburzenia. W zależności od źródła problemu, terapia może obejmować leczenie farmakologiczne lub interwencję chirurgiczną. Kluczowe jest postawienie dokładnej diagnozy, która pozwoli na wdrożenie celowanego leczenia. W niektórych przypadkach, szczególnie przy łagodnych zaburzeniach, modyfikacja stylu życia może wspomóc obniżenie poziomu DHEA-S, a zalecenia dotyczą konieczności redukcji stresu, wprowadzenia zbilansowanej diety oraz regularnej aktywności fizycznej.

Mgr Karolina Hejnar