Anuria (bezmocz) – jakie są jej przyczyny i jakie badania należy wykonać?

Bezmocz w nomenklaturze medycznej określany jest jako anuria. To stan charakteryzujący się znacznym ograniczeniem ilością wydalanego w czasie doby moczu. To objaw alarmujący, którego nie powinno się bagatelizować. Jest niebezpiecznym dla zdrowia i życia stanem patologicznym. Świadczy on bowiem o poważnych zaburzeniach w obrębie dróg moczowych lub nerek. Leczenie bezmoczu ma charakter przyczynowy.

Bezmocz stwierdza się wówczas, gdy pacjent wydala mniej niż 100 ml moczu na dobę. Nie należy go mylić ze skąpomoczem, czyli tzw. oligurią. Wówczas dobowa ilość wydalanego moczu wynosi mniej niż 400–500 ml u osób dorosłych. Sprawdź, jakie mogą być przyczyny bezmoczu. Dowiedz się, w jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie tej przypadłości oraz na czym polega jej leczenie.

Bezmocz – przyczyny powstania

Przyczyny bezmoczu w zależności od ich charakteru zostały podzielone na przednerkowe, zależne od nerek (nerkowe)  i pozanerkowe. Poniżej przedstawiono najważniejsze informacje na ich temat.

Przednerkowe przyczyny bezmoczu

Jedną z przednerkowych przyczyn anurii jest odwodnienie. Wśród częstszych powodów nadmiernej utraty wody wymienia się uporczywe wymioty, biegunki, zlewne poty. O odwodnieniu mówi się wówczas, gdy zawartość wody w organizmie spada poniżej wartości niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania. Do bezmoczu doprowadzić mogą również choroby serca, w najcięższym przypadku prowadząc do wstrząsu kardiogennego. Za powstanie tej patologii odpowiada niedostateczne dotlenienie i odżywienie tkanek z powodu zaburzonego transportu krwi po organizmie w związku z niedostateczną pracą mięśnia sercowego. Do powstania wstrząsu kardiogennego doprowadzają zazwyczaj zaburzenia w pracy lewej komory jako konsekwencja zawału serca. Inne, rzadziej występujące przyczyny tego stanu to tamponada serca, tętniak rozwarstwiający aorty, niedomykalność mitralna i tzw. zawał serca. Przednerkowe przyczyny bezmoczu to również znaczna utrata krwi lub zaburzenia jej krzepliwości. Inne możliwe przyczyny to: sepsa, reakcja na podanie środków kontrastujących, zaburzenia napięcia naczyń nerkowych lub ich niedrożność (wywołana przez stan zapalny, tętniaka, zakrzep, zator bądź blaszkę miażdżycową).

Nerkowe przyczyny bezmoczu

Kolejną grupą przyczyn bezmoczu są przyczyny nerkowe. Wśród nich specjaliści wymieniają m.in.:

• zatrucie lekami (np. antybiotykami, lekami przeciwzapalnymi, przeciwnowotworowymi, przeciwbólowymi) lub substancjami toksycznymi;
• transfuzję niezgodnej grupy krwi;
• rzucawkę – napad drgawek toniczno-klonicznych lub śpiączki u ciężarnej bądź położnicy, u której uprzednio stwierdzono nadciśnienie tętnicze;
• choroby układowe nerki (np. twardzina układowa);
• odrzucenie przeszczepionej nerki;
• sarkoidozę;
• zespół hemolityczno-mocznicowy i zakrzepową plamicę małopłytkową;
• stan zapalny w obrębie kłębuszków nerkowych;
• zapalenie nerek o charakterze cewkowo-śródmiąższowym;
• choroby odmiedniczkowe nerek.

Za jedną z częstszych przyczyn bezmoczu uważa się ostre uszkodzenie nerek. Kolejną z bardziej rozpowszechnionych przyczyn anurii jest przewlekła choroba nerek, za powstanie której odpowiadają zwłaszcza wielotorbielowatość nerek, nefropatia cukrzycowa, nefropatia nadciśnieniowa.

Pozanerkowe przyczyny bezmoczu

Za pozanerkowe czynniki predysponujące do rozwoju bezmoczu uważa się:

• schistosomatozę – chorobę pasożytniczą, rzadko występującą w Polsce. Towarzyszy jej szereg objawów, w tym m.in. biegunka, gorączka, ból brzucha, krwiomocz, zapalenie pęcherza i cewki moczowej;
• nowotwory  nerek;
• nowotwory  w jamie brzusznej;
• kamienie nerkowe;
• choroby cewki moczowej (ciało obce, uraz, złóg),
• pęcherz neurogenny (zaburzenia w oddawaniu moczu spowodowane przez choroby neurologiczne);
• przerost prostaty i raka prostaty;
• zrosty pooperacyjne.

Bezmocz u dzieci – przyczyny

O bezmoczu u pacjentów pediatrycznych mówi się wówczas, gdy dobowe wydalanie moczu wynosi poniżej 1 ml/kg/h u niemowląt i 0,5 ml/kg/h u starszych dzieci [2]. Anurii towarzyszą często: podwyższona temperatura ciała, płaczliwość, ból brzucha, niepokój. Dziecko, u którego wystąpiło zatrzymanie moczu, wymaga pilnej konsultacji lekarskiej. Najczęstsze przyczyny tego stanu to:

• zakażenie i stany zapalne układu moczowego,
• zmiany w obrębie zewnętrznych narządów płciowych i stany zapalne,
• zaburzenia funkcji pęcherza moczowego uniemożliwiające opróżnianie,
• guzy uciskające pęcherz moczowy,
• ciała obce w pęcherzu lub cewce moczowej,
• przyczyny psychogenne.

W jaki sposób rozpoznaje się bezmocz?

Rozpoznanie bezmoczu, jak każdej innej przypadłości, rozpoczyna się od szczegółowo przeprowadzonego badania podmiotowego, czyli wywiadu z pacjentem. Kolejne jest badanie przedmiotowe – ocena objawów bezmoczu. Lekarz zleca badanie biochemiczne i mikroskopowe moczu. W przypadku trudności z uzyskaniem materiału do badań od pacjenta konieczne będzie pobranie go metodą cewnikowania. Wykonywane są badania krwi – morfologia, ocena stężenia potasu, sodu, wapnia, chlorków, fosforanów nieorganicznych, jonów wodorowęglanowych, jonów wodorowych, kreatyniny, kwasu moczowego. Sprawdza się także współczynnik przesączania kłębuszkowego – GFR. W ramach diagnostyki anurii przeprowadza się również: RTG klatki piersiowej i jamy brzusznej, USG nerek i innych narządów jamy brzusznej, badanie EKG, badanie gruczołu krokowego i odbytnicy u mężczyzn, badanie ginekologiczne – u kobiet. W razie niepewności diagnostycznej zlecane są dodatkowe badania, w tym wysoce specjalistyczne metody obrazowania medycznego.

Bezmocz – leczenie

Leczenie bezmoczu to konieczność. Aby zapobiec trwałemu uszkodzeniu układu wydalniczego, ważne jest szybkie ustalenie prawidłowego rozpoznania i wdrożenie leczenia. Postępowanie terapeutyczne zależy od przyczyny powstania anurii. W zależności od stanu, pacjent może być leczony farmakologicznie lub zabiegowo. W ciężkich sytuacjach konieczne okazać się może wykonanie dializy zewnątrzustrojowej, a w skrajnych przypadkach nawet przeszczep nerki. Nie podjęcie terapii na czas wiąże się z ryzykiem zatrucia organizmu produktami przemiany materii, które nie mogą zostać usunięte przez układ wydalniczy.

Bez względu na podjęty rodzaj leczenia w czasie terapii należy:

• kontrolować wydalanie moczu,
• prowadzić bilans płynów,
• dokonywać pomiarów masy ciała,
• kontrolować stężenie wapnia, potasu, sodu, kreatyniny i mocznika we krwi
• dostosowywać dawki leków do stopnia niewydolności nerek,
• dostosować poziom białka i węglowodanów w diecie do stopnia uszkodzenia czynności nerek.

Bibliografia

1. F. Kokot, A. Bilikiewicz, Diagnostyka różnicowa objawów chorobowych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, s. 471–474.
2. S. Klahr, S.B. Miller, Acute oliguria, „The New England Journal of Medicine” 1998, t. 10, nr 338, s. 671–675.
3. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika 2018, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.