Cukrzyca typu 2 - objawy, przyczyny, leczenie

Cukrzyca typu 2 jest najczęściej diagnozowanym typem cukrzycy. Choroba ta stanowi poważny problem w zakresie zdrowia publicznego na całym świecie. Może rozwijać się powoli i początkowo nie dawać żadnych objawów. Stąd tak ważne jest wykonywanie badań profilaktycznych, które na wczesnym etapie pozwolą wykryć nieprawidłowe stężenia glukozy we krwi. Z tego artykułu dowiesz się, jakie są przyczyny i czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2, jakie są objawy oraz jak przebiega proces diagnostyki i leczenia.

Co to jest cukrzyca typu drugiego?

Cukrzyca typu 2, określana wcześniej jako cukrzyca insulinoniezależna, jest najczęściej występującym typem cukrzycy. Szacuje się, że stanowi 90-95% przypadków zachorowań na cukrzycę ogółem. Dotyka przede wszystkim osoby dorosłe, zwykle po 30 roku życia. U aż 80% pacjentów skojarzona jest z otyłością. Zaliczana jest do chorób metabolicznych i chorób cywilizacyjnych, stanowiąc powszechny problem społeczny. W jej przebiegu dochodzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi, czyli stanu nazywanego inaczej hiperglikemią. Cukrzyca typu drugiego może manifestować się w postaci różnych objawów, a nieleczona prowadzić do powikłań, które mogą pogarszać jakość życia oraz przyczyniać się do skrócenia czasu przeżycia chorych.

Cukrzyca typu 2 – przyczyny

Czynnikami odpowiedzialnymi za rozwój cukrzycy typu 2 są czynniki genetyczne oraz środowiskowe, a wśród nich wspomniana otyłość, zwłaszcza otyłość brzuszna. W cukrzycy typu 2 dochodzi do zaburzenia prawidłowej sekrecji insuliny przez komórki β trzustki, z towarzyszącą temu insulinoopornością, czyli nieprawidłową odpowiedzią tkanek na insulinę. 

Czynnikami ryzyka predysponującymi do wystąpienia cukrzycy typu 2 są:

• otyłość lub nadwaga (BMI ≥ 25 kg/m2 i/lub obwód w talii wynoszący u kobiet ≥ 80 cm, a u mężczyzn 94 cm),
• cukrzyca występująca w najbliższej rodzinie,
• przebyta cukrzyca ciążowa,
• stwierdzony w poprzednim badaniu stan przedcukrzycowy,
• urodzenie dziecka o masie ciała > 4000 g,
• mała aktywność fizyczna,
• nadciśnienie tętnicze,
• dyslipidemia (HDL < 40 mg/dl i/lub trójglicerydy > 150 mg/dl),
• choroba układu sercowo-naczyniowego,
• zespół policystycznych jajników.

Cukrzyca typu 2 – objawy

Objawy cukrzycy typu 2 zazwyczaj pojawiają się dopiero, gdy dochodzi do znacznego wzrostu stężeń glukozy we krwi. Początkowo choroba może przebiegać bezobjawowo.

W cukrzycy typu 2 objawami charakterystycznymi są:

• wielomocz (poliuria),
• infekcje i stan zapalny narządów moczowo-płciowych,
• wzmożone pragnienie (polidypsja),
• złe samopoczucie, osłabienie, zmęczenie, senność,
• suchość skóry, zmniejszenie jej elastyczności, pękanie skóry, świąd, zmiany ropne na skórze,
• trudności w gojeniu się ran.

Cukrzyca typu drugiego – powikłania

Powikłania cukrzycy mają charakter ostry lub przewlekły. Wszystkie mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, a powikłania ostre mogą stanowić zagrożenie życia pacjenta.

Powikłania ostre:

• Kwasica i śpiączka ketonowa

Może wystąpić jako powikłanie we wszystkich typach cukrzycy. Powstaje w następstwie względnego lub bezwzględnego niedoboru insuliny, który prowadzi do znacznego wytwarzania glukozy w wątrobie i nasilonego rozkładu tłuszczów. Acetylo-CoA, który powstaje z kwasów tłuszczowych, stanowi źródło powstających w wątrobie ciał ketonowych. Ciała ketonowe w przebiegu kwasicy pojawiają się we krwi i w moczu pacjenta. Kwasica ketonowa to stan, który może doprowadzić do wstrząsu i śpiączki.

Objawy to m.in.: objawy typowe dla cukrzycy, a także zaburzenia świadomości, zawroty głowy, wymioty, ból brzucha, niedociśnienie, tachykardia, oddech Kussmaula, zapach acetonu z ust.

• Stan hiperglikemiczno-hipermolalny

W cukrzycy typu 2 może rozwinąć się w wyniku późnego rozpoznania choroby lub nieodpowiedniego leczenia. Przebiega ze znacznym odwodnieniem organizmu, wywołany przez diurezę osmotyczną. Dotyczy głównie osób w starszym wieku chorych na cukrzycę typu 2.

Objawy to: zaburzenia świadomości, tachykardia, oddech płytki i przyspieszony, cechy odwodnienia, obniżenie ciśnienia tętniczego, zaczerwieniona twarz.

• Hipoglikemia polekowa

Kolejnym powikłaniem ostrym może być hipoglikemia, którą rozpoznaje się, jeśli stężenie glukozy we krwi ulega obniżeniu poniżej 70 mg/dl. Może do niej dojść w sytuacji, gdy pacjent przyjmie zbyt dużą dawkę leku obniżającego poziom glukozy we krwi. Znaczące obniżenie poziomu glukozy we krwi stanowi zagrożenie życia. Hipoglikemia polekowa występuje znacznie rzadziej u chorych na cukrzycę typu 2 niż cukrzycę typu 1.

Objawami hipoglikemii są: uczucie niepokoju, nerwowość, problemy z koncentracją, kołatanie serca, drżenia mięśniowe, zawroty głowy, ból głowy, nudności, pocenie się, uczucie głodu.

• Kwasica mleczanowa

Kwasica mleczanowa jest ciężkim powikłaniem cukrzycy, o wysokiej śmiertelności, jednak występuje rzadko. Jednym z kryteriów diagnostycznych kwasicy mleczanowej jest stężenie mleczanów powyżej 5 mmol/l. Występuje kwasica mleczanowa typu A, która jest skutkiem niedotlenienia tkankowego, a także kwasica mleczanowa typu B, która spowodowana jest innymi przyczynami aniżeli niedotlenienie.

Powikłania przewlekłe:

• Mikroangiopatie – dochodzi do zmian w obrębie naczyń krwionośnych włosowatych, a także drobnych żył i tętniczek:
  • retinopatia- dochodzi do uszkodzeń w obrębie naczyń krwionośnych siatkówki oka, prowadząc nawet do utraty wzroku,
  • nefropatia- patologiczne zmiany związane są m.in. z pogrubieniem błony podstawnej kłębuszków, stwardnieniem tętniczek i tętnic nerkowych, tworzeniem guzków typu Kimmelstiela-Wilsona, odmiedniczkowym zapaleniem nerek,
  • neuropatia- uszkodzenie nerwów.
• Makroangiopatie – uszkodzenia dużych naczyń krwionośnych, głównie poprzez zachodzący proces miażdżycowy. Powikłania makroangiopatyczne cukrzycy to najczęściej:
  • zawał mięśnia sercowego,
  • choroba niedokrwienną serca,
  • udar mózgu,
  • miażdżyca,
  • niedokrwienie kończyn dolnych,
  • choroby naczyń obwodowych- zespół stopy cukrzycowej (doprowadza do niego niewydolność naczyniowa, neuropatia, a także zakażenia, które mogą prowadzić do zgorzeli).

Cukrzyca typu 2 – diagnostyka, rozpoznanie

Cukrzyca może zostać zdiagnozowana na podstawie wyników badań laboratoryjnych. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego dotyczące postępowania u osób z cukrzycą, mówią o następujących zasadach rozpoznawania zaburzeń tolerancji glukozy:

1. Jeśli występują objawy charakterystyczne dla cukrzycy należy wykonać oznaczenie glikemii przygodnej. Wartość ≥200 mg/dl stanowi podstawę do rozpoznania cukrzycy.

2. W przypadku braku objawów lub jeśli objawy występują a glikemia przygodna wynosi <200 mg/dl, aby rozpoznać cukrzycę należy wykonać następujące badania:

– dwukrotne oznaczenie stężenia glukozy na czczo (pobranie krwi wykonane w godzinach porannych, każde innego dnia), podstawą rozpoznania cukrzycy są dwa wyniki o wartościach ≥126 mg/dl;

– doustny test obciążenia glukozą (OGTT), wykonuje się, jeśli występuje uzasadnione podejrzenie nieprawidłowej tolerancji glukozy lub cukrzycy, a także któraś z poniższych sytuacji:

• wynik jednokrotnego lub dwukrotnego pomiaru glukozy na czczo zawiera się w przedziale 100-125 mg/dl,
• glikemia na czczo wynosi <100 mg/dl,
• poziom hemoglobiny glikowanej wynosi 5,7-6,4%.

Wartość glikemii w 120. minucie OGTT wynosząca ≥200 mg/dl stanowi podstawę rozpoznania cukrzycy; jednorazowe oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1C) – cukrzyca jest rozpoznawana jeśli uzyskana zostanie wartość ≥6,5%.

W celu wczesnej diagnostyki zarówno stanów przedcukrzycowych, jak i samej cukrzycy typu 2 zalecane jest wykonywanie badań profilaktycznych. Badanie stężenia glukozy w osoczu krwi powinno być wykonywane u każdej osoby po 45. roku życia, przynajmniej raz na 3 lata. U osób obarczonych czynnikami ryzyka, o których mogłaś/eś przeczytać na początku tego tekstu, badanie poziomu glukozy niezależnie od wieku należy wykonywać raz w roku.

Inne badania laboratoryjne, które znajdują zastosowanie przy podejrzeniach zaburzeń gospodarki węglowodanowej:

• wskaźnik insulinooporności HOMA-IR (wyznaczany na podstawie oznaczenia stężenia insuliny i glukozy na czczo),
• insulina (pomiar stężenia na czczo),
• insulina po obciążeniu glukozą (badanie może być wykonywane równolegle z testem OGTT; przydatne w diagnostyce insulinooporności).

Cukrzyca typu 2 – leczenie

Leczenie cukrzycy typu 2, będącej chorobą przewlekłą wymaga dobrej współpracy ze specjalistą diabetologiem i powinna uwzględniać również schorzenia współistniejące, takie jak nadciśnienie, dyslipidemia, czy nadpłytkowość. Zmiana stylu życia (wdrożenie aktywności fizycznej), nawyków żywieniowych oraz stosowanie odpowiednich terapii farmakologicznych mają na celu przede wszystkim ograniczenie ryzyka wystąpienia powikłań cukrzycy, charakterystycznych dla wieloletniego przebiegu choroby. Obecnie na rynku dostępnych jest wiele leków przeciwcukrzycowych. Mają one różny mechanizm działania, a ich odpowiedni, indywidualny dobór przez lekarza specjalistę jest istotnym elementem leczenia cukrzycy typu drugiego.

W cukrzycy typu 2 leczenie obejmuje stosowanie następujących leków:

• Metformina – jest zazwyczaj lekiem pierwszego wyboru u pacjentów z cukrzycą typu drugiego.  Efektem jej działania jest zmniejszenie uwalniania glukozy przez wątrobę, a także poprawa wrażliwości tkanek narządów na insulinę. Dodatkowym korzystnym efektem jest obniżanie stężenia cholesterolu LDL i trójglicerydów, połączone ze wzrostem stężenia ochronnego cholesterolu HDL. Metformina może wywoływać dolegliwości żołądkowo-jelitowe u niektórych pacjentów.
• Pochodne sulfonylomocznika– zwiększają wydzielanie insuliny przez trzustkę, co pozwala na przywrócenie prawidłowej odpowiedzi tkanek i narządów na ten hormon. Przyjmowanie tych leków wiąże się z ryzykiem wystąpienia hipoglikemii, ważne jest więc dokładne stosowanie się do zaleceń lekarza. 
• Agoniści receptora GLP-1– zwiększają uwalnianie insuliny przez trzustkę w zależności od stopnia nasilenia hiperglikemii. Mogą powodować również zmniejszenie apetytu, co sprzyja utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Wykazują również ochronny wpływ na układ krążenia oraz lipidogram pacjenta. Terapii tymi lekami mogą towarzyszyć dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
• Inhibitory DPP-4 – mają działanie podobne do agonistów receptora GLP-1, nie hamują jednak łaknienia. Cechuje je również słabsza zdolność do obniżania glikemii, jednak ich przyjmowanie wiąże się z relatywnie rzadkim występowaniem objawów niepożądanych.
• Agonista receptora PPAR-gamma (głównie pioglitazon) powoduje zwiększenie wrażliwości na insulinę w narządach obwodowych. Zwiększa również stężenie cholesterolu HDL, obniżając równocześnie stężenie trójglicerydów we krwi. Lek może powodować zatrzymanie płynów, objawiające się w postaci obrzęków, wpływać na zwiększenie masy ciała oraz zwiększać ryzyko złamań kości długich, zwłaszcza u kobiet. Oceny korzyści i ryzyka ze stosowania leku dokonuje lekarz.
• Inhibitory SGLT-2– to nowoczesne leki, które hamują zwrotne wchłanianie glukozy do krwi w nerkach. W wyniku ich działania, wraz z moczem wydalane są duże ilości glukozy, przez co obniża się jej stężenie we krwi. Ich działanie jest niezależne od stopnia insulinooporności u pacjenta.  Mogą one dodatkowo w pewnym stopniu obniżać ciśnienie krwi, zwiększać stężenie cholesterolu HDL oraz działać ochronnie na układ sercowo-naczyniowy. Terapia pozostaje dość kosztowna i nie jest objęta refundacją u wszystkich grup pacjentów. Inhibitory SGLT-2 mogą sprzyjać infekcjom zewnętrznych narządów płciowych oraz odwodnieniu, zwłaszcza u osób starszych.
• Insulina– w przypadku braku zadowalającej odpowiedzi na leczenie farmakologiczne i nasilania cukrzycy typu drugiego, lekarz może dodatkowo włączyć do terapii różne analogi insuliny, w oparciu o specjalistyczne rekomendacje i schematy leczenia.

Jak pozbyć się cukrzycy typu 2?

Poza leczeniem farmakologicznym zaleconym przez lekarza, istotną rolę w wyrównaniu stężeń glukozy we krwi i ustabilizowaniu choroby odgrywa dieta oraz wysiłek fizyczny. Dokładne zalecenia dietetyczne oraz te, dotyczące aktywności ruchowej powinny być konsultowane ze specjalistami (lekarzami, dietetykami) i dobierane indywidualnie. Dodatkowo chorzy na cukrzycę powinni unikać palenia tytoniu, spożywania alkoholu, stresu, a z kolei zadbać o prawidłową higienę snu.

Celem wymienionych działań jest redukcja masy ciała, kontrola wielkości spożywanych porcji posiłków oraz kontrola ilości spożywanych węglowodanów. Prawidłowe nawyki mają duże znaczenie w poprawie ogólnego stanu zdrowia.

W wybranych przypadkach, jeśli nie dochodzi do odpowiedniej redukcji masy ciała, może być rozważana kwalifikacja do leczenia bariatrycznego, czyli chirurgicznego leczenia otyłości.

Nierozłączną częścią leczenia cukrzycy jest samokontrola glikemii za pomocą glukometru, która pozwala na jej bieżące monitorowanie przez pacjenta. Natomiast metodą służącą do retrospektywnej oceny glikemii są wykonywane w laboratoriach oznaczenia hemoglobiny glikowanej.

Zaangażowanie pacjenta w realizację zaleceń lekarskich, znacząco przyczynia się do uzyskiwania oczekiwanych efektów terapeutycznych.

Autor: Mgr Aleksandra Wasilów

Bibliografia:

1. Araszkiewicz A., i in., Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2023 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.

2. Zahorska-Markiewicz B., Małecka-Tendera E. (red.), Patofizjologia kliniczna, Elsevier Urban&Partner, 2014.

3. Solnica B. (red.), Diagnostyka Laboratoryjna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2014.

4. Fowler M.J., Mikro- i makronaczyniowe powikłania cukrzycy, Diabetologia po Dyplomie, Tom 8 Nr 4, 2011.