Niedokrwistość chorób przewlekłych – czym jest i jak ją rozpoznać?

Niedokrwistość chorób przewlekłych (ang. Anemia of Chronic Disease, ACD), inaczej anemia wtórna do choroby przewlekłej, to specyficzny rodzaj anemii, który pojawia się jako konsekwencja przewlekłych procesów zapalnych w organizmie. Występuje w przebiegu takich schorzeń, jak choroby autoimmunologiczne, infekcje, nowotwory czy przewlekła niewydolność nerek. Jest to jedna z najczęściej diagnozowanych postaci niedokrwistości na świecie, zaraz po anemii z niedoboru żelaza.

Niedokrwistość chorób przewlekłych i jej miejsce w historii medycyny

Pierwsze wzmianki o związku niedokrwistości z przewlekłymi stanami zapalnymi pojawiły się w literaturze medycznej już w XIX wieku. W 1860 roku niemiecki lekarz Rudolf Virchow zwrócił uwagę na to, że stan zapalny może wpływać na produkcję czerwonych krwinek. Dopiero w drugiej połowie XX wieku zaczęto rozumieć mechanizmy tego procesu, w tym kluczową rolę hepcydyny – białka regulującego metabolizm żelaza. Profesor William Ganz, jeden z pionierów badań nad ACD napisał: „Niedokrwistość chorób przewlekłych to nie tylko objaw, ale także ważny wskaźnik stanu zapalnego organizmu”.

Co to jest niedokrwistość chorób przewlekłych?

Niedokrwistość chorób przewlekłych to wieloczynnikowe zaburzenie, które charakteryzuje się zmniejszoną liczbą czerwonych krwinek (erytrocytów) i obniżonym stężeniem barwnika transportującego tlen – hemoglobiny. Z czasem może prowadzić do ograniczonej zdolności transportu tlenu w organizmie, co objawia się zmęczeniem, osłabieniem czy dusznością.

W początkowym stadium erytrocyty są normocytarne (mają normalną wielkość), ale z czasem mogą stawać się mikrocytarne (mniejsze niż zwykle), co dodatkowo komplikuje diagnostykę.

Anemia wtórna – przyczyny

Mechanizmy patofizjologiczne niedokrwistości chorób przewlekłych

Trzy główne mechanizmy odpowiedzialne za rozwój niedokrwistości w przebiegu chorób przewlekłych to:

1. Skrócone przeżycie erytrocytów. Czerwone krwinki są szybciej niszczone, co może wynikać z działania makrofagów aktywowanych przez stan zapalny.
2. Zmniejszona produkcja erytropoetyny (EPO). Cytokiny zapalne, takie jak interleukina-6 (IL-6) czy TNF-alfa, obniżają produkcję tego hormonu, który jest niezbędny do tworzenia erytrocytów w szpiku.
3. Zaburzony metabolizm żelaza: W wyniku wzrostu poziomu hepcydyny dochodzi do sekwestracji żelaza w makrofagach i zmniejszenia jego dostępności dla syntezy hemoglobiny.

📌 Sprawdź: Morfologia krwi – co oznaczają wyniki.

Niedokrwistość wtórna – objawy i diagnostyka

Niedokrwistość wtórna, znana również jako niedokrwistość chorób przewlekłych, często przebiega bezobjawowo lub z łagodnymi symptomami, przypominającymi symptomy choroby podstawowej, np. nowotworu, reumatoidalnego zapalenia stawów czy infekcji. Gdy objawy się pojawiają, mogą obejmować:

• Zmęczenie i osłabienie: uczucie wyczerpania, które utrudnia codzienne funkcjonowanie.
• Bladość skóry: zauważalna bladość, szczególnie na twarzy.
• Duszność: trudności z oddychaniem, zwłaszcza podczas wysiłku fizycznego.
• Zawroty głowy: uczucie niestabilności lub omdlenia.
• Bóle głowy: nawracające lub uporczywe bóle głowy.
• Nadmierną potliwość: pocenie się bez wyraźnej przyczyny.

Warto zauważyć, że objawy te mogą być subtelne i często są przypisywane innym schorzeniom lub ogólnemu zmęczeniu. Dlatego ważne jest, aby w przypadku ich wystąpienia skonsultować się z lekarzem w celu dokładnej diagnozy i odpowiedniego leczenia.

Jakie badania laboratoryjne wykonać w diagnostyce niedokrwistości chorób przewlekłych? 

Rozpoznanie niedokrwistości chorób przewlekłych wymaga przeprowadzenia szeregu badań laboratoryjnych:

• Morfologia krwi – wykazuje zmniejszoną liczbę erytrocytów, niskie stężenie hemoglobiny i normocytarną lub mikrocytarną niedokrwistość.
• Poziom żelaza i ferrytyny w surowicy – stężenie żelaza i transferyny jest niskie, ale ferrytyna, jako białko ostrej fazy, może być podwyższona.
• Liczba retikulocytów – niska liczba retikulocytów wskazuje na ograniczoną odpowiedź szpiku na niedokrwistość.
• Markery stanu zapalnego – wysokie wartości OB i CRP potwierdzają obecność przewlekłego stanu zapalnego.
• Rozpuszczalny receptor transferyny (sTfR) – pomaga różnicować niedokrwistość chorób przewlekłych od niedokrwistości z niedoboru żelaza. Oznaczenie stężenia rozpuszczalnego receptora transferyny (sTfR) w surowicy krwi jest kluczowe w diagnostyce niedoborów żelaza oraz w różnicowaniu niedokrwistości z niedoboru żelaza od niedokrwistości spowodowanej chorobami przewlekłymi. Stężenie sTfR odzwierciedla zapotrzebowanie komórek na żelazo i nie jest zależne od stanu zapalnego, chorób nowotworowych czy chorób wątroby. Dzięki temu badanie to pozwala precyzyjnie odróżnić niedokrwistość z niedoboru żelaza od niedokrwistości towarzyszącej chorobom przewlekłym, co jest istotne dla wdrożenia odpowiedniego leczenia. W niedokrwistości chorób przewlekłych stężenie sTfR zazwyczaj jest prawidłowe, może być podwyższone, jeżeli dodatkowo anemii wywołanej chorobą przewlekłą równocześnie towarzyszy niedobór żelaza. 

Jakie choroby mogą prowadzić do niedokrwistości chorób przewlekłych?

Niedokrwistość chorób przewlekłych występuje w przebiegu wielu przewlekłych schorzeń, takich jak:

• Choroby autoimmunologiczne – reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy.
• Nowotwory – zwłaszcza te związane z przewlekłym stanem zapalnym, jak rak płuc czy jelita grubego.
• Przewlekła niewydolność nerek – zmniejszona produkcja erytropoetyny.
• Przewlekłe infekcje – gruźlica, HIV.
• Choroby serca – niewydolność serca.

Niedokrwistość chorób przewlekłych – leczenie

Głównym celem leczenia niedokrwistości chorób przewlekłych jest terapia choroby podstawowej, która wywołuje stan zapalny. W przypadku niedokrwistości mogą być stosowane następujące metody:

• Suplementacja żelaza: Zalecana w sytuacji współistniejącego niedoboru żelaza. U pacjentów bez niedoboru żelaza podawanie żelaza nie przynosi korzyści.
• Rekombinowana erytropoetyna (EPO): Stosowana u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek, niedokrwistością spowodowaną chemioterapią lub przed planowaną operacją.
• Transfuzje krwi: Zalecane tylko w ciężkich przypadkach.
• Leczenie stanu zapalnego: Terapia biologiczna, np. inhibitory TNF-alfa, może pomóc w zmniejszeniu stanu zapalnego i poprawie erytropoezy.

📌 Zobacz także: OB − odczyn wskazujący na stan zapalny w organizmie. Kiedy go badać?

Niedokrwistość chorób przewlekłych – powikłania

Nieleczona niedokrwistość chorób przewlekłych może prowadzić do:

• Pogorszenia tolerancji wysiłku.
• Zwiększonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.
• Gorszego rokowania w przypadku chorób przewlekłych, takich jak nowotwory czy niewydolność serca.

Niedokrwistość chorób przewlekłych to poważne schorzenie, które wskazuje na obecność przewlekłego stanu zapalnego w organizmie. Wczesna diagnoza i leczenie choroby podstawowej są kluczowe, aby zapobiec powikłaniom i poprawić jakość życia pacjenta.

Lek. med. Katarzyna Lizak