Progesteron w ciąży – jaka jest norma?

Progesteron to hormon kluczowy dla prawidłowej pracy układu płciowego kobiety. Bierze szczególnie istotny udział w przebiegu procesów takich jak ciąża, menstruacja, a także menopauza. Wiele czynników, zależnych od stylu życia czy problemów zdrowotnych może powodować obniżenie stężenia progesteronu w naszym organizmie. Zbyt niski poziom progesteronu w trakcie starania się o dziecko czy w ciąży jest dość częstym problemem, z którym borykają się kobiety, zgłaszające się do ginekologa. Jaka jest norma progesteronu u ciężarnych i jakie są sygnały, mogące potencjalnie wskazywać na niedobór progesteronu? Dowiesz się tego z niniejszego artykułu.

Czym jest progesteron?

Progesteron jest hormonem płciowym, powstającym z cholesterolu pod wpływem stymulacji niektórych gruczołów przez hormony przysadki mózgowej: hormon luteinizujący (LH) i folikulotropowy (FSH). Progesteron jest wytwarzany przede wszystkim przez tzw. ciałko żółte – tymczasowy gruczoł, powstający w organizmie kobiety z pękniętego pęcherzyka jajnikowego po owulacji. Po zapłodnieniu główną rolę w dalszej produkcji tego hormonu pełni łożysko. Pewne ilości progesteronu mogą być wytwarzane również przez nadnercza, a u mężczyzn – przez jądra. Uwolniony przez gruczoły hormon wiąże się we krwi z białkami osocza: albuminą i transkortyną. 

Rola progesteronu w ciąży

Najważniejszą funkcją progesteronu jest przygotowanie błony śluzowej macicy (endometrium) na przyjęcie i zagnieżdżenie (implantację) zapłodnionej komórki jajowej, a następnie utrzymanie ciąży. W okolicach 14-18 tygodnia ciąży, łożysko staje się głównym źródłem hormonu. W przypadku, gdy komórka jajowa nie zostaje zapłodniona w trakcie cyklu, ciałko żółte ulega zanikowi, a obniżający się poziom progesteronu prowadzi do złuszczania się warstwy endometrium. Charakterystycznym objawem tego procesu są krwawienia miesiączkowe. 

Progesteron pełni także wiele innych funkcji w trakcie ciąży i po narodzeniu dziecka:

• Powoduje pogrubienie warstwy nabłonka wewnątrz pochwy i zagęszczenie śluzu szyjki macicy, co uniemożliwia ruch plemników i ponowne zapłodnienie;
• Hamuje proces owulacji;
• Zmniejsza aktywność układu odpornościowego matki, co redukuje ryzyko uszkodzenia płodu przez jej leukocyty i odrzucenia ciąży;
• Zmniejsza kurczliwość mięśni gładkich macicy, obniżając ich podatność na działanie oksytocyny i ograniczając ryzyko przedwczesnego porodu;
• Spadek poziomu progesteronu w ostatnich tygodniach ciąży może być jedną z oznak zbliżającego się porodu;
• Wpływa na laktację u kobiety, hamując ją w trakcie ciąży. Po porodzie, obniżenie stężenia progesteronu we krwi jest jednym z czynników, umożliwiającym produkcję mleka przez gruczoły piersiowe;
• Wytwarzany w późniejszych tygodniach ciąży przez łożysko jest wykorzystywany przez płód do wytwarzania niezbędnych do życia hormonów nadnerczy, gdyż gruczoły płodu nie są jeszcze wystarczająco rozwinięte.

Progesteron pełni też wiele innych funkcji, które nie zostały dotąd w pełni wyjaśnione. Wpływa na elastyczność skóry i gęstość kości, reguluje procesy zapalne w organizmie, wpływa na krzepnięcie krwi, a także jest odpowiedzialny za podwyższenie temperatury ciała kobiety w trakcie owulacji. Może także przeciwdziałać procesom nowotworowym w obrębie macicy, ograniczając działanie estrogenu. Utrzymywanie prawidłowych stężeń progesteronu może mieć znaczenie w utrzymaniu nastroju i dobrego samopoczucia.

Przyczyny niskiego progesteronu

Za niskie stężenie progesteronu we krwi odpowiadać mogą liczne czynniki. Część z nich jest niezależna od nas, jednak w niektórych przypadkach możemy podjąć działania, które pomogą organizmowi w utrzymaniu prawidłowego poziomu hormonu. Najważniejszymi z przyczyn niskiego progesteronu są:

• Niedoczynność tarczycy: niedobór hormonów tarczycy, takich jak T3 i T4 i/lub ich wolnych postaci (fT3 i fT4) zmniejsza uwalnianie progesteronu przez ciałko żółte; 
• Podwyższone stężenie prolaktyny we krwi (hiperprolaktynemia), powodowane takimi czynnikami jak niektóre leki, gruczolak przysadki czy zaburzenie rytmu dobowego, wywołane na przykład pracą zmianową;
• Niskie stężenie cholesterolu we krwi. Cholesterol jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka, uczestnicząc w wytwarzaniu hormonów steroidowych, w tym progesteronu;
• Otyłość przyczyniająca się do obniżenia wytwarzania progesteronu;
• Problemy z owulacją, takie jak cykle bezowulacyjne, czy zespół policystycznych jajników (PCOS) – jedna z najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet.  Brak owulacji jest równoznaczny z brakiem wytwarzania ciałek żółtych;
• Zwiększony poziom kortyzolu, zwanego „hormonem stresu” może zakłócać cykl miesiączkowy i powodować nieregularne owulacje, skutkujące niedoborem progesteronu;
• Menopauza: zatrzymanie cykli owulacyjnych jest równoznaczne z brakiem wytwarzania ciałka żółtego i zmniejszeniem aktywności jajników, co pozbawia organizm dużej części dostępnego progesteronu, a co za tym idzie, utratą korzyści z jego prozdrowotnych właściwości. 

Niski progesteron w ciąży – objawy

Niski progesteron a zajście w ciążę? Czy jest możliwe? Z powodu roli, jaką progesteron pełni w implantacji zarodka i w dalszym rozwoju ciąży, jego niskie stężenia u kobiet starających się o dziecko jak i u ciężarnych mogą wiązać się z pewnymi komplikacjami. Jeśli u kobiety w przeszłości występowały niedobory progesteronu lub cierpi ona na choroby mogące potencjalnie wywoływać jego niedobór, stężenie progesteronu powinno być regularnie sprawdzane w trakcie ciąży i konsultowane z lekarzem.

Niski poziom progesteronu przed i w czasie trwania ciąży może powodować takie objawy, jak:

• Niemożność zagnieżdżenia zapłodnionej komórki jajowej w nieodpowiednio przygotowanym do jej przyjęcia endometrium;
• Ciążę ektopową, czyli stan, w którym zapłodniona komórka jajowa ulega zagnieżdżeniu w innym miejscu, niż jama macicy: najczęściej w jajowodzie (około 90% przypadków), rzadziej w jajniku, jamie brzusznej, lub szyjce macicy. Ciąże ektopowe dotyczą około 2% wszystkich ciąż, a niedobór progesteronu jest jednym z wielu sprzyjających im czynników. Rozwijający się w nieprawidłowym miejscu zarodek może spowodować pęknięcie jajowodu i intensywne krwawienie. Ciąża ektopowa wymaga pilnej interwencji lekarskiej i nierzadko jest stanem zagrożenia życia kobiety. W każdym jej przypadku stosuje się odpowiednie leki lub zabieg chirurgiczny celem jej przerwania;
• Poronienie – czyli nieprzewidywalną utratę ciąży do 20. tygodnia jej trwania. Jest ono nierzadko przeżyciem traumatycznym dla matki i jej partnera. Mimo że wiele kobiet w przypadku poronienia obwinia się za jego wystąpienie, zdecydowana większość spontanicznych poronień odbywa się całkowicie niezależnie od ciężarnej, a ich przyczyną jest zatrzymanie rozwoju płodu. Istnieje szerokie spektrum czynników, mogących spowodować poronienie, a niedobór progesteronu w ciąży jest jedynie jednym z nich; 
• Poród przedwczesny, czyli następujący przed 37. tygodniem ciąży. Niskie stężenie progesteronu może sprzyjać powstawaniu przedwczesnych skurczy mięśni macicy i uruchomieniu akcji porodowej. Tak jak w przypadku wcześniej wspomnianych sytuacji, niekiedy nie jest możliwe ustalenie przyczyny przedwczesnego porodu, gdyż czynniki odpowiadające za jego wystąpienie są liczne i nie w pełni poznane.

Progesteron w ciąży – norma

Poziomy progesteronu ulegają zmianom wraz z przebiegiem poszczególnych faz cyklu menstruacyjnego. Stężenie rośnie po owulacji, a stan ten utrzymuje się w przypadku zajścia w ciążę. Jeśli obawiasz się, że stężenie progesteronu może być u Ciebie za niskie, skonsultuj się z lekarzem, uwzględniając moment cyklu menstruacyjnego czy wiek ciąży. 

Stężenie progesteronu oznaczane jest w próbce surowicy krwi. Trend zmian w kolejnych trymestrach ciąży ilustrują zakresy przytoczone poniżej (Abbott, Alinity I, metoda CMIA). 

• I trymestr: 11,0-44,3 ng/ml
• II trymestr: 25,4-83,3 ng/ml
• III trymestr: 58,7-214 ng/ml

Normy stężenia progesteronu w poszczególnych fazach cyklu miesiączkowego u kobiet niebędących w ciąży wg to:

• Faza folikularna: 0,1-0,3 ng/ml
• Faza lutealna: 1,2-15,9 ng/ml
• Po menopauzie: 0,1-0,2 ng/ml

Należy pamiętać, iż jako wspomniano, podane wartości mogą w niewielki sposób różnić się, zależnie od metody czy sprzętu, wykorzystywanych przez dane laboratorium. Samo badanie progesteronu nie wskazuje na ciążę – w tym celu wykonuje się badanie stężenia gonadotropiny kosmówkowej (β-HCG). Wszystkie wyniki badań laboratoryjnych należy konsultować z lekarzem, który dokonuje ich interpretacji w oparciu o stan rozpoznany stan kliniczny i wyniki innych badań. 

Jak podnieść poziom progesteronu? Leczenie i dieta

W przypadku stwierdzenia niskiego poziomu progesteronu, lekarz może przepisać syntetyczną postać hormonu, najczęściej w postaci tabletek, żeli dopochwowych czy zastrzyków. Pozwala to na uzupełnienie niedoborów hormonu. U kobiet w okresie menopauzy, celem łagodzenia jej objawów związanych z niedoborem progesteronu, lekarz może zalecić hormonalną terapię zastępczą (HTZ), wyrównującą poziom progesteronu w organizmie.

Uzupełniając dietę o pełnowartościowe produkty, bogate w witaminy, minerały i błonnik, czy stosując odpowiednie leki i suplementy możemy wspomagać wytwarzanie progesteronu w organizmie. Wszelkie tego typu działania warto jednak konsultować z lekarzem, zwłaszcza w przypadku kobiet ciężarnych. Witamina C, E, B6, magnez czy cynk, zawarte w warzywach, owocach, orzechach, produktach pełnoziarnistych czy rybach, mogą nam pomóc uzupełnić poziom progesteronu.  

Mgr Aleksandra Wasilów