Zespół HELLP – co oznacza dla ciężarnej i dziecka?

Ciąża to niezwykły czas w życiu każdej kobiety, ale niestety niesie ze sobą również pewne zagrożenia. Jednym z nich jest zespół HELLP, który może wystąpić w późniejszym etapie ciąży i stanowi poważne wyzwanie dla zdrowia zarówno kobiety, jak i jej nienarodzonego dziecka. Dowiedz się więcej na temat zespołu HELLP.

Czym jest zespół HELLP?

Zespół HELLP to złożone schorzenie, które charakteryzuje się trzema głównymi objawami: 

• hemolizą (rozpadem czerwonych krwinek – niedokrwistością hemolityczną, ang. Hemolytic anemia),
• podwyższonymi parametrami wątrobowymi (ang. Elevated Liver enzymes),
• małopłytkowością (ang. Low Platelet count). 

Chociaż jest on często postrzegany jako poważne powikłanie stanu przedrzucawkowego, wciąż trwają dyskusje, czy stanowi on odrębną jednostkę chorobową. Niezależnie od tego, zespół HELLP jest uznawany za jedno z najbardziej niebezpiecznych powikłań, z którymi może spotkać się kobieta w ciąży.

📌 Zobacz także: O czym świadczy niski poziom płytek krwi? Jak się objawia? Jak zwiększyć liczbę trombocytów?

Przyczyny i czynniki ryzyka zespołu HELLP

Przyczyny wystąpienia zespołu HELLP nie są do końca poznane, ale wiąże się on z nieprawidłową implantacją łożyska, jego niedokrwieniem i uwalnianiem czynników uszkadzających śródbłonek naczyń krwionośnych. W efekcie dochodzi do ograniczonego przepływu krwi przez wątrobę, co prowadzi do jej niedotlenienia, a także do powstawania ognisk zawałów i obszarów krwawień w jej miąższu.

Najczęstszymi czynnikami ryzyka zespołu HELLP są:

• przebyta choroba w poprzedniej ciąży (ryzyko nawrotu wynosi 3–27%),
• nadciśnienie tętnicze,
• białkomocz w ciąży,
• wielorództwo,
• wiek powyżej 25 lat.

Zespół HELLP – objawy

Początkowo pacjentki z zespołem HELLP zgłaszają ból w nadbrzuszu lub w prawym podżebrzu, pogorszone samopoczucie, nudności i wymioty. Dość często pojawiają się również bóle głowy czy zaburzenia widzenia. Objawy te mogą nasilać się stopniowo, chociaż zdarza się również, że przebieg choroby jest gwałtowny i piorunujący.

Kryteria laboratoryjne rozpoznania zespołu HELLP obejmują:

• hemolizę – aktywność dehydrogenazy mleczanowej LDH ≥ 600 IU/l, zmniejszenie stężenia hemoglobiny;
• wzrost aktywności enzymów wątrobowych – AST ≥ 70 IU/l;
• spadek liczby płytek (PLT) < 100 000/mm3.

Małopłytkowość jest uznawana za dobry wykładnik zaawansowania choroby i odpowiedzi organizmu chorej na zastosowane leczenie.

Diagnostyka zespołu HELLP

Prawidłowe rozpoznanie zespołu HELLP ma kluczowe znaczenie, dlatego w przypadku wystąpienia niepokojących objawów należy niezwłocznie wykonać szereg badań.

• Wywiad lekarski – lekarz pyta o objawy, takie jak ból w nadbrzuszu lub w prawej górnej części brzucha, nudności i wymioty, ból głowy, zmęczenie lub ogólne złe samopoczucie, objawy związane ze stanem przedrzucawkowym, takie jak obrzęki, wysokie ciśnienie krwi, zmiany widzenia.

• Badanie fizykalne – ocena ciśnienia krwi (wysokie ciśnienie krwi może sugerować stan przedrzucawkowy lub zespół HELLP), ocena obrzęków, badanie brzucha pod kątem bólu w prawym górnym kwadrancie, kontrola ciśnienia krwi.

• Badania laboratoryjne:
  • hemoliza: rozmaz krwi (wykrycie fragmentacji erytrocytów), LDH (podwyższony poziom dehydrogenazy mleczanowej), bilirubina całkowita (podwyższony poziom);
  • podwyższone enzymy wątrobowe AST (aminotransferaza asparaginianowa) i ALT (aminotransferaza alaninowa), fosfataza alkaliczna (ALP) może być podwyższona,
  • niska liczba płytek krwi w morfologii,
  • inne badania laboratoryjne – podwyższony D-dimer, obniżony fibrynogen, ocena poziomu kreatyniny i mocznika, badanie Inhibina A.

• Badania obrazowe – USG wątroby w celu oceny stanu wątroby, USG płodu dla oceny dobrostanu płodu, wielkości płodu, ilości płynu owodniowego.

W celu wykluczenia innych możliwych przyczyn dolegliwości, takich jak kolka żółciowa, zalecane jest również wykonanie badania obrazowego jamy brzusznej, najczęściej USG.

Powikłania zespołu HELLP

Zespół HELLP niesie szereg poważnych powikłań zarówno dla matki, jak i dla dziecka. U matki mogą wystąpić:

• zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC),
• rzucawka ciążowa,
• przedwczesne oddzielenie łożyska,
• ostra niewydolność nerek,
• obrzęk płuc lub mózgu,
• podtorebkowy krwiak wątroby,
• pęknięcie wątroby,
• krwawienie śródmózgowe,
• przedwczesny poród,
• w skrajnych przypadkach zgon.

U płodu natomiast możliwe są:

• zahamowanie wewnątrzmacicznego wzrastania,
• niewydolność oddechowa noworodka,
• krwawienie śródmózgowe,
• zgon wewnątrzmaciczny.

Profilaktyka zespołu HELLP

Zespół HELLP jest poważnym powikłaniem, na szczęście w niektórych przypadkach można podjąć działania profilaktyczne, aby zminimalizować ryzyko jego wystąpienia. Ogromne znaczenie ma regularna kontrola lekarska, szczególnie u kobiet z czynnikami ryzyka. Zadaniem personelu medycznego jest:

• wnikliwa obserwacja pacjentki pod kątem objawów zespołu HELLP;
• zlecenie odpowiednich badań diagnostycznych w celu potwierdzenia rozpoznania;
• podjęcie natychmiastowych działań leczniczych, w tym rozwiązanie ciąży, jeśli jest to konieczne;
• edukacja pacjentki i jej rodziny na temat zagrożeń związanych z zespołem HELLP oraz konieczności wczesnego zgłaszania niepokojących objawów.

Istotną rolę w jego zapobieganiu i wczesnym rozpoznaniu odgrywa sama cieżarna. Do jej zadań należy:

• regularne uczestniczenie w badaniach kontrolnych,
• uważne obserwowanie swojego samopoczucia i zgłaszanie lekarzowi jakichkolwiek niepokojących objawów,
• ścisłe stosowanie się do zaleceń personelu medycznego,
• edukacja na temat zespołu HELLP i czynników ryzyka jego wystąpienia,
• aktywne uczestniczenie w procesie leczenia i podejmowanie świadomych decyzji.

Rokowanie i dalsze postępowanie

Rokowanie w przypadku zespołu HELLP zależy od wielu czynników, takich jak: stopień zaawansowania choroby, szybkość podjęcia właściwego leczenia oraz ogólny stan zdrowia pacjentki. Wczesne rozpoznanie i natychmiastowe działanie medyczne znacząco zwiększają szanse na przeżycie matki i dziecka.

Po przebytym zespole HELLP kobieta powinna pozostawać pod stałą kontrolą lekarską, gdyż istnieje wysokie ryzyko nawrotu schorzenia w kolejnej ciąży. Dlatego też planowanie kolejnej ciąży powinno odbywać się w ścisłej współpracy z lekarzem prowadzącym.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska