Choroby osób starszych - poznaj najczęstsze przypadłości

Choroby wieku podeszłego, choroby osób starszych to jak sama nazwa wskazuje grupa schorzeń, których ryzyko występowania wzrasta wraz z upływającym czasem i postępującym starzeniem się organizmu. W tekście uwzględniono opis najczęściej diagnozowanych jednostek chorobowych u seniorów wraz z przyczynami i towarzyszącymi im objawami klinicznymi.

Starzenie się, czyli zużywanie się organizmu

Proces starzenia to nic innego jak zużywanie się organizmu i stopniowe pogarszanie wydolności poszczególnych układów i narządów.  Osoby starsze dostrzegają wraz z wiekiem pogorszenie słuchu, wzroku, utratę siły mięśniowej czy też zwiększoną częstotliwość zapadania na infekcje. Niestety spora ilość dolegliwości nie musi dawać objawów, a niezdiagnozowana prowadzi do postępujących, negatywnych zmian w organizmie i wielu powikłań. Z tego też powodu grupa seniorów powinna częściej niż inni podlegać profilaktycznym badaniom kontrolnym – nie tylko laboratoryjnym, ale także pomiarom ciśnienia tętniczego krwi, stopnia odżywienia, czy też badaniu gęstości kości.

Sprawdź: e-Pakiet badania dla seniora

Choroby układu sercowo-naczyniowego

Choroby układu sercowo-naczyniowego to jedne z najczęściej diagnozowanych chorób wieku starczego. Należą do nich: miażdżyca, nadciśnienie, zakrzepica, ale także groźne i nagłe incydenty obarczone wysokim ryzykiem zgonu, np. zawał serca czy udar mózgu. Jedną z najczęstszych przyczyn chorób sercowo-naczyniowych jest tworzenie się w tętnicach płytek miażdżycowych, które zaburzając przepływ w naczyniach krwionośnych prowadzą do niedokrwienia, niedotlenienia i upośledzenia pracy wielu narządów. Elementem składowym blaszek miażdżycowych jest tzw. „zły cholesterol”, czyli cholesterol LDL. W związku z powyższym dieta dla osób starszych, czasem również farmakoterapia, powinna być ukierunkowana na utrzymanie w ryzach tzw. „złego” cholesterolu, a prawidłowe wyniki poszczególnych parametrów lipidogramu znacznie obniżą ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.

W przypadku chorób sercowo-naczyniowych to nadciśnienie jest schorzeniem, które bardzo długo może pozostawać niezdiagnozowane, ze względu na niespecyficzne i często bagatelizowane przez pacjentów objawy – m.in. ból głowy, szum w uszach i zaczerwienienie twarzy. Szacuje się, że nawet 30% osób z nadciśnieniem tętniczym nie jest świadomych swojej choroby. Tymczasem nadciśnienie tętnicze, ze względu na rozwijające się w organizmie powikłania, nazywane jest cichym i skutecznym zabójcą, który może skrócić czas życia nawet o 20 lat. Z tego też powodu, osoby starsze powinny regularnie monitorować ciśnienie w gabinecie lekarskim podczas wizyt kontrolnych, ale także np. w wyposażonych w ciśnieniomierze aptekach. Dostępne są również proste w obsłudze automatyczne ciśnieniomierze do samodzielnego pomiaru ciśnienia w zaciszu domowym.

Choroby układu ruchu

Choroby układu mięśniowo-szkieletowego to bardzo częsty problem osób starszych zgłaszany w gabinetach lekarskich wielu specjalności. Choroby te mogą wynikać z osłabienia struktur kostnych, wiązać się z uszkodzeniem lub przeciążeniem stawów, ale także być konsekwencją zwyrodnień, które powstały w wyniku fizycznej pracy, ale także doznanych w przeciągu całego życia urazów. Jedną z najczęściej diagnozowanych chorób osób starszych, dotyczącą układu ruchu jest osteoporoza.

Osteoporoza to choroba cechująca się zmniejszoną gęstością kości i zwiększonym ryzykiem przypadkowych złamań. Najczęściej jest przypadłością kobiet po 50 roku życia, co nie oznacza, że nie jest diagnozowana u mężczyzn. Kość osteoporotyczna wygląda jakby „usiana” była dziurami, przez co ma zdecydowanie niższą wytrzymałość mechaniczną. Konsekwencją zachodzących w kościach patologicznych zmian są przypadkowe złamania, do których dochodzi nawet w trakcie codziennych, niewymagających wysiłku czynności. Osteoporoza jest chorobą, która bardzo długi czas pozostaje bezobjawowa. Pierwszym objawem osteoporozy jest złamanie, do którego dochodzi nawet spontanicznie i bez upadku. Badaniem pozwalającym na wczesne zdiagnozowanie osteoporozy jest densytometria (badanie przypominające prześwietlenie RTG). Profilaktycznie powinna być wykonywana co dwa lata – u kobiet po 50 roku życia, a u mężczyzn po 60 roku życia.

Choroby osób starszych związane z dysfunkcją w obrębie układu ruchu to również często diagnozowana choroba zwyrodnieniowa stawów, reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) ale także zaburzenia w obrębie struktur okołostawowych.

Choroby układu nerwowego

Najczęstsze choroby osób starszych obejmujące struktury układu nerwowego to demencja, choroba Alzheimera i choroba Parkinsona.

Demencja jest ogólnym terminem obejmującym zaburzenia pamięci i funkcji poznawczych (np. zdolność uczenia się, czytania ze zrozumieniem i komunikowania), uwzględniającym także w swoim zakresie chorobę Alzheimera. W obu przypadkach pojawiają się utrata pamięci, problemy z wypowiadaniem się, trudności w odnajdywaniu się w przestrzeni oraz zmiany osobowości. Konkretnie w przypadku choroby Alzheimera możliwe jest wskazanie przyczyny zaburzenia, czyli nagromadzenie się destrukcyjnych białek w mózgu – beta-amyloidu i białka tau. Kiedy niemożliwe jest wskazanie bezpośredniej przyczyny choroby, określa się ją wówczas jako demencja.

Choroba Parkinsona jest związana z obniżoną produkcją neuroprzekaźnika w mózgu, nazywanego dopaminą. W wyniku zmniejszenia stężenia dopaminy pojawiają się charakterystyczne dla choroby objawy – mimowolne drżenia poszczególnych części ciała, mięśnie stają się sztywne, mniej elastyczne, ruchy chorego ulegają spowolnieniu, stają się „niezgrabne”, zaburzona jest również mimika twarzy. Chorobie Parkinsona może towarzyszyć ból, związany z dużym napięciem mięśniowym.

Poza wymienionymi jednostkami chorobowymi, w gabinetach lekarskich często diagnozuje się wśród osób starszych problemy z bezsennością, ale także stany obniżonego nastroju, związane z depresją.

Cukrzyca

W odniesieniu do chorób starszych ludzi nie sposób pominąć cukrzycy typu 2. Jest ona konsekwencją nieprawidłowej, zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę, czyli tak zwanej insulinooporności. Jest to stan wynikający bezpośrednio z nadwagi lub też otyłości i permanentnego dostarczania do organizmu zbyt dużych, przekraczających zapotrzebowanie dawek kalorii – czyli przejadania się. W wynikach badań laboratoryjnych występuje przewlekle podniesione stężenie glukozy we krwi.

Wśród niepokojących objawów cukrzycy wymienia się nadmierne oddawanie moczu (organizm próbuje pozbyć się nadmiaru glukozy), bardzo nasilone pragnienie (próba rozcieńczenia glukozy), wzmożony apetyt nie powodujący przybierania na wadze, a wręcz obserwowana jest utrata masy ciała, senność i osłabienie. Podwyższony poziom glukozy we krwi utrudnia również gojenie ran i zwiększa predyspozycję do zakażeń np. układu moczowego. Objawy cukrzycy typu 2 przez bardzo długi okres mogą być niedostrzegalne przez pacjenta, a czas od momentu wystąpienia objawów do diagnozy może wynosić nawet kilka lat, w trakcie których choroba doprowadzi do wielu groźnych powikłań, w tym pogorszenia lub utraty wzroku, upośledzenia funkcji nerek, pogorszenia sprawności układu nerwowego. W celu wczesnego wykrycia cukrzycy typu 2 Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca profilaktyczne oznaczanie poziomu glukozy raz na trzy lata u osób zdrowych >45 roku życia oraz raz na rok w przypadku stwierdzanej u pacjenta nadwagi, nadciśnienia czy rozpoznanej cukrzycy wśród najbliższych.

Choroby nowotworowe

Nowotwory złośliwe stanowią drugą pod względem przyczyn zgonów w Polsce, zaraz po chorobach układu sercowo–naczyniowego. Zachorowania uzależnione są od wieku. W przypadku osób po 60 roku życia rozpoznaje się odpowiednio 60% wszystkich diagnozowanych nowotworów złośliwych u kobiet i 70% u mężczyzn. U kobiet najczęściej diagnozuje się raka piersi, płuca i jelita grubego, u mężczyzn – raka płuca, raka prostaty i raka jelita grubego.

• W przypadku profilaktyki nowotworu piersi najważniejsza jest regularnie wykonywana mammografia oraz samobadanie piersi.
• W profilaktyce i we wstępnej diagnostyce raka płuca istotną rolę spełnia prześwietlenie płuc (RTG).
• Profilaktykę i rozpoznanie raka prostaty może ułatwiać okresowe oznaczanie stężenia markera PSA oraz badanie urologiczne.
• W przypadku raka jelita grubego, badaniem przesiewowym jest oznaczenie krwi utajonej w kale oraz kolonoskopia.

Ogólnodostępne programy profilaktyczne pozwalają na diagnostykę nowotworów na wczesnym etapie zaawansowania, zwiększając szansę na całkowite wyleczenie i powrót do zdrowia.

Choroby układu moczowego

Częstą przypadłością osób starszych jest przewlekła choroba nerek. Charakteryzuje się stopniowym pogarszaniem funkcji nerek z powolnym, obserwowanym w przeciągu miesięcy lub lat spadkiem współczynnika filtracji kłębuszkowej eGFR, wzrostem stężenia kreatyniny we krwi oraz szeregiem objawów klinicznych. Rozwija się wskutek chorób toczących się bezpośrednio w nerkach (np. kłębuszkowe zapalenie nerek), ale może być również skutkiem innych chorób np. cukrzycy, szpiczaka mnogiego, ale także otyłości. Przewlekła choroba nerek jest ogromnym problemem zarówno światowej jak i polskiej opieki zdrowotnej. Szacuje się, że tylko w Polsce choruje 4 mln ludzi, głównie są nimi osoby w podeszłym wieku. Na przewlekłą chorobę nerek wskazuje wiele objawów, w tym anemia, nadmierna męczliwość, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia neurologiczne (zaburzenia snu, neuropatia obwodowa i czuciowa, mimowolne ruchy kończyn), zaburzenia gospodarki wapniowo – fosforanowej (osteoporoza, łamliwość kości) oraz zmniejszona odporność. Ze względu na zaniechanie badań profilaktycznych, przewlekła choroba nerek rozpoznawana jest zwykle na bardzo zaawansowanym etapie.

Z dużym dyskomfortem dla osób starszych wiąże się problem nietrzymania moczu. Jest to niekontrolowane i mimowolne, niezależne od świadomości oddawanie moczu, stanowiące istotny problem utrudniający codzienne funkcjonowanie i obniżający komfort życia. Za czynnik predysponujący do wystąpienia nietrzymania moczu uważa się podeszły wiek, nadwagę i otyłość, menopauzę, zaparcia, choroby metaboliczne – cukrzycę oraz choroby neurologiczne – np. chorobę Parkinsona. Ryzyko zachorowania zwiększać może palenie papierosów i nawracające zakażenia układu moczowego.

Choroby osób starszych – jakie jeszcze?

Powyższa lista chorób nie wyczerpuje problemów wieku podeszłego. Proces starzenia dotyczy także przewodu pokarmowego. Wiąże się on ze spadkiem aktywności enzymów i hormonów żołądkowo – jelitowych biorących udział w trawieniu pokarmu. W związku z powyższym u niektórych seniorów wraz z wiekiem może pojawić się np. nietolerancja laktozy, która objawia się występowaniem dyskomfortu w jamie brzusznej po spożyciu produktów mlecznych. Często zgłaszaną przez seniorów dolegliwością jest także utrata apetytu, która wymaga szczegółowego wywiadu i odpowiedniego diagnozowania. Nie da się ukryć, że seniorzy, przede wszystkim ze względu na zwiększone ryzyko występowania wymienionych dolegliwości wynikających z procesu starzenia się organizmu wymagają większej uwagi i zaopiekowania niż młodsza grupa osób. Ta uwaga powinna przekładać się szczególnie na profilaktykę wymienionych chorób, zwiększanie świadomości seniorów na temat ich zdrowia, ale także zwiększenie dostępu do diagnostyki chorób wieku podeszłego.

Autor: Dr n.med. Beata Skowron