Dlaczego bilans dziecka jest ważny? Kiedy go wykonać?

Profilaktyczne badania dziecka (obejmujące m. in. badania poziomu jego rozwoju fizycznego i psychoruchowego) są niezbędne do oceny stanu zdrowia  i wykrycia nieprawidłowości w rozwoju. Bilans dziecka – kiedy należy go przeprowadzić?

Bilans dziecka – co to jest?

Bilans dziecka (inaczej – bilans zdrowia dziecka) to cykliczne, bezpłatne badania zdrowia wykonywane u osób od momentu narodzin aż do ukończenia 19. roku życia. W Polsce badania te funkcjonują od 1976 roku, przeprowadza je pediatra lub (u starszych dzieci) lekarz rodzinny przy współpracy z pielęgniarką. Dzięki nim specjalista ma możliwość ocenić, czy dziecko rozwija się prawidłowo, a w razie konieczności podjąć właściwe procedury, mające na celu poprawę jego sytuacji zdrowotnej. Pamiętajmy – badania profilaktyczne są niezwykle ważnym, skutecznym i tanim sposobem dbania o zdrowie.

Bilans dziecka – w jakim wieku należy go przeprowadzić?

Choć bilans dziecka nie jest procedurą obowiązkową, to Ministerstwo Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia zdecydowanie zaleca jego cykliczne przeprowadzanie na różnych etapach życia:

• bilans noworodka (tzw. bilans zero, przeprowadzany zaraz po urodzeniu),
• bilans niemowlaka (1-4. tydzień),
• bilans niemowlaka  (2-6. miesiąc),
• bilans niemowlaka (9. miesiąc),
• bilans pierwszego roku (12. miesiąc),
• bilans dwulatka,
• bilans czterolatka,
• bilans pięciolatka,
• bilans dziecka przed rozpoczęciem nauki w szkole,
• bilans dziecka w wieku 9-10. lat,
• bilans dziecka w wieku 13-14. lat,
• bilans w wieku 16-17. lat,
• bilans przeprowadzany do ukończenia 19. roku życia.

Bilans dziecka – przygotowania

Każdy bilans zdrowia przebiega inaczej, w zależności od wieku dziecka. Wizyta u lekarza rozpoczyna się przeprowadzeniem wywiadu z opiekunem/opiekunami i (w przypadku starszych dzieci) z pociechą. W dalszej kolejności specjalista zawsze mierzy i waży dziecko, a wyniki nanosi na tzw. siatki centylowe, które pozwalają określić, czy wzrost i waga młodego człowieka są proporcjonalne do wieku.

Następnie (w zależności od wieku dziecka) lekarz dokonuje innych badań przedmiotowych, sprawdza między innymi jego postawę ciała, ciśnienie tętnicze oraz upewnia się, że badany nie cierpi na zaburzenia psychiczne/psychosomatyczne. Wyniki zapisywane są w dokumentacji medycznej oraz książeczce zdrowia dziecka – dzięki temu na następnej wizycie lekarz może porównać, jakie zmiany w rozwoju pacjenta nastąpiły od momentu ostatniego badania.

Bilans noworodka – „bilans zero”

Tzw. bilans zero przeprowadza się u dziecka tuż po narodzinach – maluch poddawany jest badaniu jeszcze w szpitalu. Specjalista sprawdza jego wzrost, wagę, dokonuje pomiaru obwodu głowy. Obserwuje również zabarwienie skóry noworodka, bada akcję serca oraz oddech. Sprawdza również jego odruchy oraz napięcie mięśni. Szczególną uwagę skupia na zachowaniu dziecka oraz budowie jego ciała – dużą uwagę przywiązuje do stawów biodrowych pod kątem wykluczenia dysplazji.

W tym czasie wykonywane są badania przesiewowe w kierunku takich nieprawidłowości jak: wada słuchu, mukowiscydoza, fenyloketonuria czy wrodzona niedoczynność tarczycy (hipotyreoza). Warto wiedzieć, że bilans noworodka ma na celu ustalenie, czy dziecko nie urodziło się z chorobą wrodzoną oraz czy tuż po porodzie nie pojawiły się czynniki, które mogą zakłócić dalszy, prawidłowy rozwój malucha.

Bilans małego dziecka

Kolejne bilanse (wykonywane do czasu rozpoczęcia nauki w szkole) wyglądają bardzo podobnie. Przeprowadza się je od pierwszego do czwartego tygodnia życia, następnie w okolicach od drugiego do szóstego miesiąca, po ukończeniu dziewiątego miesiąca oraz po ukończeniu pierwszego roku, dwóch, czterech oraz pięciu lat życia. Są one niezwykle istotne, ponieważ lekarz jest w stanie wykryć wiele nieprawidłowości na wczesnym etapie rozwoju, a tym samym zwiększyć szanse na ich skuteczne leczenie. Podczas badań specjalista skupia się na ocenie stanu zdrowia dziecka, jego rozwoju psychoruchowym oraz fizycznym.

Podczas wizyty lekarz sprawdza, czy u młodego człowieka zostały przeprowadzone wszystkie obowiązkowe szczepienia ochronne. Przegląda dostępną dokumentację medyczną, pyta o przebyte urazy oraz choroby. Specjalista sprawdza wzrost, wagę, uzębienie malucha oraz (u chłopców) obecność jąder w mosznie. Lekarz bada ciśnienie tętnicze, wzrok oraz słuch malucha. U młodszych dzieci przeprowadza badanie przedmiotowe w kierunku wykrywania wrodzonej dysplazji stawów. U starszych ocenia postawę ciała, ogląda kończyny dolne pod kątem wykrycia nieprawidłowości, takich jak np. płaskostopie.

W zależności od wieku dziecka ocenia stopień rozwoju ruchowego (podnoszenie główki, siadanie, raczkowanie, chodzenie), u nieco starszych sprawdza rozwój mowy (gaworzenie, wypowiadanie prostych słów, mówienie pełnymi zdaniami).

Bilans dziecka przed rozpoczęciem nauki w szkole

Zanim dziecko wejdzie na ścieżkę edukacyjną i rozpocznie naukę w szkole, powinno zostać poddane kolejnym badaniom. Mają one na celu określenie stopnia jego rozwoju (umysłowego, fizycznego oraz społeczno-emocjonalnego) pod kątem wymagań szkolnych, a w razie pojawienia się problemów – rozpoczęcie rehabilitacji oraz zajęć wyrównawczych.

Kontrola zdrowia w tym wieku wygląda podobnie jak wcześniejsze bilanse;  sprawdzany jest wzrost, waga dziecka, jego wzrok, uzębienie, mowa, słuch, ciśnienie tętnicze oraz postawa ciała. Dodatkowo specjalista ocenia:

• narządy płciowe u chłopców pod kątem stulejki oraz wnętrostwa,
• lateralizację dziecka – aby mieć pewność co do dominacji prawego lub lewego oka, ucha, ręki, nogi podczas wykonywania czynności i odbierania bodźców.

Badanie kończy się podsumowaniem, w którym lekarz określa zdrowotną dojrzałość szkolną dziecka i kwalifikuje je do grupy na zajęciach wychowania fizycznego.

Bilans starszego dziecka i nastolatków

Bilans w wieku 9-10. lat przebiega podobnie jak wcześniejsze, z wyłączeniem badania narządów płciowych oraz lateralizacji. U nastolatków lekarz może dodatkowo zlecić badanie tarczycy, ocenia stopień dojrzałości płciowej dziecka. Z uwagi na duże skoki wzrostu w tym czasie, specjalista zwraca szczególną uwagę na postawę ciała. Badanie uczniów szkół średnich pozwala na ocenę ich zdolności do dalszego kształcenia się lub wykonywania określonego zawodu. Podczas rozmowy lekarz rozmawia z młodym człowiekiem na tematy dotyczące przyszłego rodzicielstwa, zdrowego stylu życia (w tym odżywiania i aktywności fizycznej) oraz destrukcyjnego wpływu używek.

Zobacz nasze pakiety dla dzieci:

e-Pakiet dla maluchów (dla dzieci powyżej 3 roku życia – 9 badań)

e-Pakiet dla dzieci (dla dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych – 6 badań)

e-Pakiet sportowy dla dzieci (dla dzieci uprawiających sport – 3 badania)

e-Pakiet wysyłkowy – pasożyty układu pokarmowego

Źródła:

1. Serwis Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia, Zaprowadź dziecko na bilans zdrowia, online: https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/zaprowadz-dziecko-na-bilans-zdrowia, dostęp: 21.09.2023.
2. Mnich Robert, Prawie wszystko o badaniach bilansowych dziecka, online: https://nfz-katowice.pl/index.php/o-nas/nasza-strona/item/111157-strona-slaskiego-ow-w-gazecie-wyborczej-wydanie-z-dnia-11-pazdziernika-2013-roku-prawie-wszystko-o-badaniach-bilansowych-dziecka-111157, dostęp: 21.09.2023.
3. Oblacińska Anna, Jodkowska Maria, Bilans zdrowia dwulatka, online: https://forumpediatrii.pl/artykul/bilans-zdrowia-dwulatka, dostęp: 23.09.2023.