Mononukleoza - co to za choroba? Objawy i badania
Mononukleoza – co to za choroba i co ją wywołuje? Mononukleoza zakaźna jest chorobą, za której rozwój odpowiada wirus Epsteina-Barr (EBV, Epsteina-Barr virus), należący do rodziny wirusów Herpes (ludzki herpeswirus 4, HHV-4). Przyjmuje się, że około 90 % populacji na świecie jest nosicielem tego wirusa. Wirus Epsteina-Barr wnika do komórek nabłonka gardła i dzięki zakażeniu limfocytów B, rozprzestrzenia się po całym organizmie.
Mononukleoza zakaźna – jak można zarazić?
Do zakażenia dochodzi zwykle w wieku przedszkolnym. Wówczas infekcja zazwyczaj przebiega bezobjawowo. Z pełnoobjawowym obrazem choroby mamy do czynienia zazwyczaj u osób w wieku 14-25 lat. Sporadycznie drogami zakażenia są kontakt płciowy, transfuzja krwi czy przeszczep narządu. Najczęściej natomiast choroba przenoszona jest przez ślinę, co sprawia, że zwana jest ,,chorobą pocałunków”. Do zakażenia może dojść także poprzez picie z tej samej szklanki czy dzielenie się kanapką. Źródłem zakażenia mogą być osoby, u których nie ujawniają się objawy kliniczne – zarówno kilka dni przed pojawieniem się symptomów jak i nawet pół roku po ich ustąpieniu. Po zakażeniu pierwotnym, wirus okresowo wydalany jest wraz ze śliną przez całe życie.
Mononukleoza – objawy
Podczas kilkutygodniowego okresu wylęgania choroby, mogą pojawiać się niespecyficzne objawy tj. złe samopoczucie, brak apetytu, bóle mięśniowo-stawowe, uczucie dreszczy. Następnie dochodzi do ostrej infekcji z klasyczną triadą objawów, która obejmuje gorączkę (nawet do 40°C), zapalenie gardła z zajęciem migdałków oraz powiększenie węzłów chłonnych. Węzły mogą osiągać spore rozmiary i są tkliwe. U dorosłych i młodzieży, najczęściej dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych szyjnych tylnich, przednich oraz podżuchwowych. U dzieci, zwykle występuje uogólnione powiększenie węzłów chłonnych. Towarzyszyć może im osłabienie, trudności w przełykaniu i mówieniu, bóle stawowo-mięśniowe, ból głowy, gardła i brzucha, nudności i wymioty oraz różnego rodzaju wysypka skórna. Ponadto podczas badania lekarz stwierdzić może powiększenie wątroby i śledziony. Ostra faza choroby zwykle trwa przez 7-21 dni.
Jak jeszcze może objawiać się mononukleoza? Wysypka o charakterze plamistogrudkowym, swędząca i odropodobna pojawia się typowo w ciągu 7- 10 dni od omyłkowego podania antybiotyku. (Mononukleozy nie leczy się wprawdzie antybiotykami, ale obraz choroby może bardzo przypominać bakteryjne infekcje np. anginę paciorkowcową).
Trudności w diagnostyce mononukleozy
Rozpoznanie mononukleozy sprawia ciągle wiele trudności. Występujące objawy podobne są do tych, które pojawiają się podczas anginy paciorkowcowej czy wirusowego zapalenia gardła. Niekiedy potrzebne jest różnicowanie zakażenia EBV z zakażeniem wirusami CMV, HIV, i HHV-6, wirusem różyczki, adenowirusami oraz Toxoplasmą gondii czy reakcjami polekowymi. Dodatkowo zakażenie wirusem Ebsteina-Barr u dorosłych może przebiegać w sposób nietypowy. Często do rozpoznania mononukleozy dochodzi dopiero po stwierdzeniu nieskuteczności antybiotykoterapii. Wczesne rozpoznanie natomiast umożliwia szybkie podjęcie właściwego leczenia i uniknięcie powikłań.
Mononukleoza – jak ją rozpoznać? Czyli laboratoryjne badania diagnostyczne przydatne w diagnostyce mononukleozy
Morfologia krwi z rozmazem manualnym
Badanie pełnej morfologii krwi obwodowej pozwala na wykazanie wzrostu odsetka leukocytów i limfocytów, do którego dochodzi już w pierwszych tygodniach od zakażenia. Zaobserwować można też niewielkie zmniejszenie odsetka neutrofilów oraz płytek krwi. Ważne jest by badanie uzupełnić o rozmaz manualny, ponieważ badanie mikroskopowe pozwala na potwierdzenie podwyższenia odsetka limfocytów oraz obecności limfocytów atypowych (tzw. mononuklearów).
Badania biochemiczne
Wykazanie wzrostu stężenia białka C-reaktywnego (CRP), białka ostrej fazy, wskazuje na ostry stan zapalny wywołany przez rozwijające się zakażenie. Identyfikacja zmian wskaźników czynności wątroby w ostrej fazie choroby pozwala na rozpoznanie rozwijającego się w mononukleozie stanu zapalnego wątroby mogącego doprowadzić do żółtaczki. Pomiary dotyczą: dehydrogenazy mleczanowej (LDH) oraz tzw. prób wątrobowych, w tym aminotransferazy alaninowej (ALAT), aminotransferazy asparaginianowej (AspAT), gamma-glutamylotransferazy (GGT), fosfatazy alkalicznej (ALP). W przebiegu mononukleozy szczególnie charakterystyczny jest wzrost ALAT i AspAT. Niekiedy pojawić się może łagodne podwyższenie bilirubiny i ALP.
Nieswoiste badanie serologiczne
Badania te opierają się na oznaczeniu pojawiających się w mononukleozie nieswoistych przeciwciał heterofilnych. Prawidłowa interpretacja badania wymaga odniesienia do zmian zaobserwowanych w morfologii krwi. U dzieci poniżej 12 lat, nieswoiste przeciwciała heterofilne mogą nie występować.
Swoiste badania serologiczne
Swoiste badania serologiczne polegają na identyfikacji przeciwciał skierowanych przeciwko elementom wirusa: przeciwciał przeciwko antygenom otoczki (anty-VCa), antygenom wczesnym (anty-EA), antygenom jądrowym (anty-EBNA). Wykrycie wymienionych przeciwciał w klasie IgM lub IgG pozwala na rozróżnienie ostrej lub przewlekłej fazy zakażenia. Swoistym markerem świeżej infekcji są przeciwciała anty-VCa w klasie IgM. Przeciwciała anty-VCa w klasie IgG świadczą natomiast o niedawno przebytym zakażeniu EBV i i nie przydają się do wykrywania ostrej fazy zakażenia. Serologiczna diagnostyka mononukleozy zakaźnej wykorzystuje metody immunoenzymatyczne (ELISA) oraz metodę immunofluorescencji (IIF) uważanej za złoty standard. Pamiętaj, by nie interpretować poziomu przeciwciał „na własną rękę” (niektóre z nich utrzymują się bowiem przez całe życie), a zawsze konsultować swój wynik z lekarzem.
Metody molekularne
Coraz większe znaczenie w diagnostyce mononukleozy mają metody molekularne, które pozwalają na wykrycie materiału genetycznego wirusa (DNA EBV). Są szczególnie przydatne w grupie zakażonych osób z upośledzonymi funkcjami układu odpornościowego które nie wytwarzają swoistych dla wirusa przeciwciał w stężeniach normalnie sygnalizujących przebieg choroby.
mgr Justyna Kata-Bury
sieć laboratoriów medycznych DIAGNOSTYKA
Piśmiennictwo:
- Leś K, Przybylski M, Łazińska B. Diagnostyka laboratoryjna mononukleozy zakaźnej u chorych leczonych ambulatoryjnie. Postępy Nauk Medycznych 2015; t. XXVIII, nr 4B.
- Rajewski P, Rajewski P, Waleśkiewicz-Ogórek K. Mononukleoza zakaźna – opis przypadku. Forum Medycyny Rodzinnej 2015; tom 9, nr 4, 344–347.
- Wrembel JM, Jarmoliński T. Mononukleoza zakaźna u dzieci – doświadczenia własne. Postępy Nauk Medycznych 2016; XXIX(6): 391-396.
- Ołdak E. Mononukleoza zakaźna. Pediatria po Dyplomie 2012; 16(6):15-21.
- Kozłowska M, Pawłowska B. Ocena statusu immunologicznego w zakażeniach EBV. Diagnosta laboratoryjny 2018; Nr 4 (53).
