Zajady - skąd się biorą? Poznaj przyczyny i sposoby leczenia

Zajady to dość powszechne schorzenie prowadzące do bolesnych pęknięć i ran skóry w kącikach ust. Zajady są niekiedy mylone z opryszczką, jednak w przeciwieństwie do niej, nie są zaraźliwe. Zmiany w kącikach ust, nazywane potocznie zajadami to zapalenie błony śluzowej jamy ustnej. Zajady charakteryzują się pojawieniem się bolesnych, płytkich owrzodzeń błony śluzowej jamy ustnej i skóry jednego lub obu kącików ust z powstawaniem pęknięć skóry i strupów.

Zajady w kącikach ust – objawy

Zapalenie błony śluzowej kącika ust może dawać następujące objawy:

• ból,
• krwawienie,
• pęcherze,
• pękanie,
• maceracja (jaśniejsza skóra, uszkodzona przez działanie wilgoci),
• zaczerwienienie,
• obrzęk.

Objawy zajadów trwają od kilku dni do kilku tygodni i mogą powodować dyskomfort podczas jedzenia, picia lub mówienia. Zazwyczaj zajady goją się same, ale w niektórych przypadkach może być konieczne leczenie przeciwbólowe lub miejscowe środki przeciwbakteryjne.

Zajady – różnicowanie z innymi schorzeniami

Pęknięte kąciki ust to nie zawsze zajady. Wiele schorzeń może powodować owrzodzenia warg lub jamy ustnej, w tym:

• opryszka,
• osutka kiłowa,
• liszaj płaski jamy ustnej,
• liszajec,
• atopowe zapalenie skóry,
• łojotokowe zapalenie skóry,
• alergiczne kontaktowe zapalenie skóry,
• leukoplakia (rogowacenie białe- zmiana przednowotworowa jamy ustnej).

Zajady – przyczyny

Jest wiele czynników, które mogą powodować powstawanie zajadów na ustach. Kącik ust jest miejscem styku skóry twarzy i błony śluzowej jamy ustnej, które musi wytrzymać siły rozciągające i naprężenia związane z ruchem ust. To może być przyczyna większej podatności na uszkodzenia. Gromadząca się ślina powoduje podrażnienie skóry. Przesuszona i podrażniona skóra może prowadzić do pękania kącików ust. Bakterie lub grzyby przedostają się do pęknięć wywołując stan zapalny. Większość infekcji powodowanych jest przez drożdże Candida albicans, gronkowce lub paciorkowce.

Zajady – od czego powstają? Oto przyczyny:

• niedopasowana proteza,
• ślinienie się podczas snu,
• infekcje w jamie ustnej np. pleśniawki,
• nieprawidłowy zgryz,
• ssanie kciuka lub smoczka,
• noszenie maski na twarzy,
• utrata napięcia skóry spowodowana starzeniem się, paleniem lub szybką utratą wagi,
• zespół Downa: 25% pacjentów z zespołem Downa ma powiększony i wysunięty język, co prowadzi do ślinienia się i zajadów,
• zmiany hormonalne: niektóre kobiety doświadczają cyklicznych nawrotów zajadów w trakcie menstruacji, co sugeruje wpływ czynników hormonalnych,
• niedobory immunologiczne: np. spowodowane infekcją wirusem HIV, przewlekłym stosowaniem sterydów (wziewnych lub doustnych), nowotworami krwi.
• choroby przewlekłe np. cukrzyca, nieswoiste zapalenia jelit np. choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• stres,
• niedożywienie i niedobory witamin.

Zajady a brak witamin

Przyczyną zajadów mogą być niedobory żywieniowe. Są one mniej powszechne w krajach rozwiniętych, ale występują w populacjach podatnych, np. wśród:

• osób starszych,
• chorych na celiakię,
• chorych psychiatrycznych,
• chorych na przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka,
• chorych na nieswoiste zapalenia jelit
• chorych na przewlekłe zapalenie trzustki,
• chorych na niedokrwistość złośliwą,
• ludzi o niskim statusie społeczno-ekonomicznym,
• wegan,
• chorych po operacjach bariatrycznych i resekcji jelita.

Zajady – jaka witamina jest potrzebna, żeby do nich nie dochodziło?

Do dobrej kondycji kącików ust niezbędne są:

• witaminy z grupy B (zwłaszcza kobalamina, kwas foliowy, ryboflawina),
• pierwiastki śladowe (cynk),
• żelazo,
• odpowiednia zawartość białka w diecie.

Zajady – diagnostyka

Rozpoznanie zapalenia błony śluzowej jamy ustnej jest często oparte jedynie na charakterystycznych objawach. Badania laboratoryjne wykonuje się zwykle dopiero po niepowodzeniu leczenia. Najczęstszą przyczyną zajadów jest infekcja, więc jako pierwsze zlecane są badania na obecność Candida i posiew bakterii.

Jeśli połączenie antybiotyk/antymykotyk nie przyniesie poprawy w ciągu 2-3 tygodni, zalecane jest wykluczenie niedoboru żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego oraz badanie stężenia glukozy we krwi.

Zajady – leczenie

Oto sposoby jak szybko wyleczyć zajady:

• antybiotyki: doustne lub miejscowe (na skórę),
• leczenie ortodontyczne i protetyczne,
• zmiany w diecie: wybór pokarmów bogatych w białko, żelazo i witaminy z grupy B pomoże rozwiązać problemy spowodowane brakiem składników odżywczych,
• maści lub kremy ze składnikiem przeciwgrzybiczym lub sterydem,
• balsam do ust lub wazelina nawilżą i ochronią usta.

Jak mogę zapobiegać zajadom?

Ryzyko rozwoju zajadów można zminimalizować poprzez:

• unikanie kontaktu z alergenami i substancjami drażniącymi,
• przestrzeganie zdrowej diety,
• dbanie o prawidłowe nawodnienie organizmu,
• utrzymywanie nawilżenia ust przez stosowanie pomadek ochronnych,
• niepalenie,
• nieoblizywanie ust,
• nieużywanie przeterminowanych kosmetyków.

Jeżeli zajady są wynikiem wysuszania śluzówki jamy ustnej, poza zwiększeniem ilości przyjmowanych płynów, istnieją dodatkowe kroki, które można wykonać, aby zmniejszyć ryzyko zajadów. Możesz:

• żuć gumę bez cukru,
• ssać twarde cukierki lub pastylki,
• używać nawilżacza powietrza w domu.

Domowe sposoby na zajady

Oto kilka domowych sposobów, które mogą pomóc złagodzić objawy zajadów:

• gencjana (fiolet goryczki) – roztwór gencjany jest dostępny bez recepty w aptece i jeśli nie przeszkadza Ci fioletowe zabarwienie możesz używać go do odkażania skóry,
• zimne okłady zmniejszą ból i obrzęk,
• miód i cynamon: mieszanka ta ma właściwości przeciwbakteryjne i przyspiesza gojenie się ran,
• aloes: sok z aloesu ma działanie łagodzące i nawilżające, nałóż sok ze świeżo uciętego aloesu na zajady kilka razy dziennie,
• oliwa z oliwek: ma właściwości regeneracyjne wobec naskórka, natłuszcza oraz łagodzi podrażnienia,
• napary z ziół: rumianek, lawenda lub szałwia, mają działanie łagodzące i antyseptyczne – przygotuj napar, przestudź i płucz nim usta oraz nasącz czysty gazik i przecieraj uszkodzoną skórę kilka razy dziennie,
• unikaj pikantnych potraw, żeby nie podrażniać skóry.

Pamiętaj, że te domowe sposoby mogą łagodzić objawy zajadów, ale nie zastąpią wizyty u lekarza, jeśli problemy z zajadami utrzymują się ponad 3 tygodnie. Jeśli masz nawracające lub bardzo bolesne zajady skonsultuj się z lekarzem, aby uzyskać profesjonalną opiekę i diagnozę.

Autor: Dr n.med. Justyna Chlebowska-Tuz

Bibliografia:

1. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21470-angular-cheilitis
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK536929/
3. https://www.webmd.com/oral-health/angular-cheilitis
4. https://bestpractice.bmj.com/topics/en-us/619