Ketony w moczu w ciąży – co mogą oznaczać?

Ciąża to wyjątkowy czas w życiu kobiety, wymagający szczególnej troski o zdrowie. Regularne badania, w tym analiza moczu, są jednym z podstawowych elementów monitorowania stanu zdrowia przyszłej mamy i rozwijającego się dziecka.

Jednym z parametrów ocenianych w badaniach moczu są ketony, które są związkami chemicznymi, powstającymi w organizmie podczas rozkładu tłuszczów, gdy brakuje glukozy – głównego źródła energii. Są naturalnym elementem metabolizmu, ale ich nadmiar, zwłaszcza w ciąży, może stanowić sygnał ostrzegawczy, wymagający wyjaśnienia i monitorowania.

Obecność ketonów w moczu u ciężarnych (tzw. ketonuria) może wynikać z różnych przyczyn – od niegroźnych przejściowych zaburzeń diety po poważniejsze stany, takie jak cukrzyca ciążowa czy odwodnienie spowodowane nadmiernymi wymiotami. 

Ketony w moczu w ciąży – przyczyny

Obecność ketonów w moczu ciężarnych nie zawsze oznacza stan patologiczny – może być wynikiem przejściowych zaburzeń, takich jak niedostateczne spożycie kalorii, intensywny wysiłek fizyczny czy post. Jednak podwyższony poziom ketonów może także wskazywać również na poważniejsze problemy zdrowotne. Do najczęstszych przyczyn pojawienia się ketonów w organizmie i moczu zaliczamy:

• Cukrzyca ciążowa (ang. GDM, gestational diabetes mellitus); związana z niewystarczającą produkcją insuliny lub obniżoną wrażliwością komórek na nią, co sprawia, że glukoza nie może być wykorzystywana jako podstawowe źródło energii, w zamian spalane są tłuszcze;

• Niedostateczna podaż kalorii lub głodówka, niedożywienie, celowe ograniczenie kalorii (np. w wyniku diety odchudzającej) lub długie przerwy między posiłkami mogą „zmuszać” organizm do spalania tłuszczów, zamiast glukozy. U kobiet w ciąży, mdłości i wymioty, ograniczają ilości spożywanego jedzenia.

• Nadmierne wymioty w ciąży (hiperemesis gravidarum); to ciężka postać mdłości i wymiotów, która prowadzi do odwodnienia, niedoborów składników odżywczych i w konsekwencji do ketonurii. W takich przypadkach organizm przechodzi w tryb ketozy, próbując zapewnić energię mimo ograniczeń w spożyciu pokarmu.

• Dieta ketogeniczna lub niskowęglowodanowa; dieta ketogeniczna nie jest rekomendowana dla kobiet w ciąży. Należy pamiętać, że produkty zbożowe również dostarczają niezbędnych witamin szczególnie z grupy B, kwasu foliowego, magnezu, ale również błonnika. Czas ciąży nie powinien być czasem eksperymentów, a dieta kobiety ciężarnej powinna być różnorodna i zbilansowana.

• Infekcje i stres metaboliczny; wszelkie infekcje, gorączka, a nawet silny stres mogą prowadzić do zwiększonego zapotrzebowania na energię i nasilać procesy kataboliczne w organizmie. U ciężarnych może to skutkować przejściowym wzrostem poziomu ketonów w moczu.

• Odwodnienie; niewystarczające nawodnienie organizmu, wynikające z wymiotów, biegunki lub po prostu zbyt małego spożycia płynów, również może prowadzić do koncentracji ketonów w moczu.

Ketony w moczu w ciąży – objawy

Ketony w moczu u ciężarnych kobiet często nie powodują wyraźnych objawów, zwłaszcza w początkowych stadiach zaburzeń, dlatego ich obecność bardzo często wykrywana jest przypadkowo podczas rutynowych badań profilaktycznych. Niemniej jednak, gdy poziom ketonów wzrasta, mogą pojawić się pewne symptomy, które warto zauważyć. 

Ketony w moczu w ciąży – diagnostyka

Badanie ogólne moczu (BOM) jest standardowym elementem badań w ciąży, wykonywanym regularnie podczas wizyt kontrolnych. Obejmuje analizę kilku parametrów, takich jak obecność białka, glukozy, leukocytów, erytrocytów, bilirubinę oraz ketonów. Dodatkowo ocenia się ciężar właściwy moczu, który pomaga określić poziom nawodnienia organizmu oraz obecność bakterii, co może świadczyć o infekcji dróg moczowych. W badaniach moczu najczęściej wykrywane ketony to: aceton, kwas acetooctowy, kwas beta-hydroksymasłowy.

W przypadku stwierdzenia ketonów w moczu, konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań, aby określić przyczynę tego stanu. W tym celu wykonuje się różnorodne badania laboratoryjne z krwi, które pozwalają na precyzyjne zdiagnozowanie ewentualnych schorzeń, min:

• glukoza we krwi
• badanie OGTT (test obciążenia glukozą)
• elektrolity: sód, potas, wapń
• kreatynina i mocznik (ocena funkcji nerek)
• AST  i ALT (ocena funkcji wątroby)

Badania te pomagają ustalić, czy przyczyną ketonurii są przejściowe zaburzenia, takie jak niedostateczne spożycie kalorii czy odwodnienie wywołane uporczywymi wymiotami, czy też poważniejsze problemy, takie jak cukrzyca ciążowa czy kwasica ketonowa.

Ketony w moczu w ciąży – leczenie

Leczenie ketonurii w ciąży zależy oczywiście od przyczyny jej wystąpienia. W przypadku sytuacji wynikających z diety ubogiej w węglowodany, wystarczy poprawić nawyki żywieniowe, zwiększyć spożycie kalorii i płynów. W przypadku wymiotów i odwodnienia, konieczne może być nawodnienie organizmu, suplementacja elektrolitami oraz podanie leków przeciw wymiotnych.

Jeśli przyczyną jest cukrzyca ciążowa, leczenie polega na kontrolowaniu poziomu glukozy we krwi poprzez dietę, regularną aktywność fizyczną oraz w razie potrzeby, insulinoterapię. W zaawansowanych przypadkach ketozy, takich jak kwasica ketonowa, może być konieczna hospitalizacja, nawadnianie dożylne i monitorowanie funkcji metabolicznych.

Ketony w moczu w ciąży – czy są niebezpieczne?

W wielu przypadkach obecność ketonów w moczu nie jest niebezpieczna, zwłaszcza gdy poziom ketonów jest niski, mimo to, że wykrywalny. Natomiast jeżeli ketony występują w dużych ilościach i przez dłuższy czas oraz nie są monitorowane przez lekarza, to mogą prowadzić do tzw. ketonowej kwasicy, która jest stanem zagrażającym zdrowiu matki i dziecka. Dodatkowo u pacjentek z cukrzyca ciążową i ketonurią 2-krotnie częściej występuje nadciśnienie tętnicze, stany przedrzucawkowe, poronienia, porody przedwczesne, zakażenia dróg moczowych, pochwy i sromu.

Podsumowanie – FAQ

1. Czy obecność ketonów w moczu w ciąży zawsze wskazuje na cukrzycę ciążową, czy mogą występować również w innych przypadkach?

Obecność ketonów w moczu przeważnie wskazuje na cukrzycę ciążową, jednak nie zawsze jest to jedyna przyczyna. Ketony mogą dodatkowo pojawiać się podczas odwodnienia w wyniku uporczywych wymiotów. Najrzadziej to wynik niedożywienia bądź infekcji.

2. Jakie są potencjalne zagrożenia dla płodu, jeśli ketony w moczu utrzymują się przez dłuższy czas w czasie ciąży?

Długotrwała ketoza, to stan patologiczny, który przede wszystkim wiąże się z niskim stężeniem glukozy i mniejszym zaopatrzeniem płodu w ten cukier. Co z kolei może przekładać się na niską masę urodzeniową dziecka (makrosomia) jak i przedwczesny poród. Rozwój kwasicy ketonowej natomiast, stwarza realne zagrożenie dla życia matki i dziecka. Dzieci matek cierpiących na cukrzycę ciążową mogą doświadczać różnych powikłań, takich jak zespół zaburzeń oddychania, przejściowe trudności w oddychaniu, hipoglikemia, hiperbilirubinemia oraz kardiomiopatia. W późniejszym okresie życia, dzieci te mogą zmagać się z długoterminowymi problemami, takimi jak otyłość, zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy oraz trudności w rozwoju psychosomatycznym i intelektualnym.

3. Czy dieta wysokotłuszczowa lub niskowęglowodanowa w czasie ciąży może prowadzić do pojawienia się ketonów w moczu i czy jest to niebezpieczne?

Tak, dieta wysokotłuszczowa lub niskowęglowodanowa w czasie ciąży może prowadzić do pojawienia się ketonów w moczu. Dieta ketogeniczna nie jest rekomendowana dla kobiet w ciąży. Należy pamiętać, że produkty zbożowe również dostarczają niezbędnych witamin szczególnie z grupy B, kwasu foliowego, magnezu, ale również błonnika. Czas ciąży nie powinien być czasem eksperymentów, a dieta kobiety ciężarnej powinna być różnorodna i zbilansowana.

4. W jaki sposób poziom ketonów w moczu w ciąży może wpłynąć na kobietę?

Wysoki poziom ketonów może być odczuwany przez kobietę w postaci odwodnienia, wzmożonego pragnienia, zaburzeń oddawania moczu, bólów głowy, zawrotów, zmęczenia, czasem omdleń.  Długotrwała ketoza może doprowadzić nawet do zaburzeń świadomości.

Dr n.med. Iwona Chromik