Mocznica (przewlekła niewydolność nerek) - przyczyny i objawy choroby

Mianem mocznicy określamy ostatnie stadium (G5) przewlekłej choroby nerek. W tym stadium, niewydolność nerek jest już bardzo zaawansowana, a objawy mogą dotyczyć niemal wszystkich narządów i układów w organizmie. Mocznica wymaga zwykle leczenia nerkozastępczego.

Czym jest mocznica?

Aby zrozumieć czym jest mocznica, zdefiniujmy najpierw przewlekłą chorobę nerek. Otóż przewlekła choroba nerek to nieprawidłowości budowy lub funkcji nerek, które mają znaczenie dla zdrowia i utrzymują się powyżej 3 miesięcy. Do kryteriów rozpoznania zalicza się m.in. wielkość przesączania kłębuszkowego, GFR (ang. glomerular filtration rate), albuminurię (obecność drobnocząsteczkowych albumin w moczu), nieprawidłowości osadu moczu, nieprawidłowości wykryte badaniami obrazowymi lub biopsją i inne. W celu określenia zaawansowania przewlekłej choroby nerek, ocenia się wielkość GFR (kategoria G) oraz albuminurię (kategoria A).

• GFR ≥90 ml/min/1,73 m² to stadium G1
• GFR 60-89 ml/min/1,73 m² to stadium G2
• GFR 45-59 ml/min/1,73 m² to stadium G3a
• GFR 30-44 ml/min/1,73 m² to stadium G3b
• GFR 15-29 ml/min/1,73 m² to stadium G4
• GFR <15 ml/min/1,73 m² to stadium G5.

Stadia G3-G5 przewlekłej choroby nerek, określa się mianem „przewlekła niewydolność nerek.” Stadium G5, w którym wielkość przesączania kłębuszkowego jest już bardzo zmniejszona, to schyłkowa niewydolność nerek czyli mocznica.

Mocznica – diagnostyka

Przewlekła choroba nerek przez wiele lat może nie dawać żadnych zauważalnych objawów, dlatego należy wykonywać okresowo laboratoryjne badania przesiewowe, które mogą zasygnalizować istnienie problemu. Jest to szczególnie istotne u osób ze zwiększonym ryzykiem rozwoju uszkodzenia nerek, np. osób chorych na cukrzycę.

Do podstawowych badań potrzebnych do oceny czynności nerek, zalicza się przede wszystkim: badanie ogólne moczu, oraz stężenia kreatyniny i mocznika w surowicy oraz eGFR. Przydatne mogą okazać się także wyniki morfologii krwi, oraz stężenie we krwi kwasu moczowego, potasu, fosforanów, wapnia, PTH, triglicerydów i cholesterolu. Lekarz może dodatkowo zdecydować o konieczności wykonania badań obrazowych (np. USG) czy biopsji nerek.

Badania laboratoryjne możesz wykonać w DIAGNOSTYCE.

Mocznica – przyczyny

Stopniowe uszkadzanie nefronów, czyli głównych jednostek strukturalno-czynnościowych nerek, prowadzi do przeciążenia pozostałych nefronów, które, także z biegiem czasu, ulegają uszkodzeniu. Do najczęstszych przyczyn przewlekłej choroby nerek (która w najbardziej zaawansowanym stadium nazywana jest mocznicą) należą:

• nefropatia cukrzycowa (czyli jedno z przewlekłych powikłań cukrzycy),
• kłębuszkowe zapalenie nerek,
• nefropatia nadciśnieniowa (czyli powikłanie nadciśnienia tętniczego),
• ostre uszkodzenie nerek,
• cewkowo-śródmiąższowe choroby nerek,
• wielotorbielowate zwyrodnienie nerek,
• nefropatia niedokrwienna,
• inne, takie jak: nefropatia zaporowa, układowe choroby tkanki łącznej, sarkoidoza, amyloidoza, szpiczak plazmocytowy, zespół hemolityczno- mocznicowy, zespół Alporta czy nefropatia HIV.

Mocznica – objawy

Objawy przewlekłej choroby nerek zależą od stopnia zaawansowania upośledzenia czynności nerek. Początkowo, objawy mogą być niezauważalne, lecz wraz z czasem trwania choroby i narastaniem nieprawidłowości, pojawiają się symptomy ze strony różnych narządów. Mocznica to najbardziej zaawansowane stadium choroby nerek,  gdy GFR ulega ciężkiemu zmniejszeniu, a nerki nie są już w stanie spełniać swoich funkcji. Objawy mocznicy dotyczą więc niemal wszystkich układów i narządów w organizmie. Wśród niecharakterystycznych objawów ogólnych wyróżnia się osłabienie i wzmożoną męczliwość, utratę łaknienia i niedożywienie, zmniejszoną odporność na infekcje i łatwe marznięcie. Skóra może swędzieć, przyjmuje ziemistobrunatną barwę i pojawiają się skłonności do łatwego powstawania siniaków. Rzadko można zaobserwować wytrącone na skórze kryształy mocznika, czyli tzw. szron mocznicowy.

Zaburzenia w układzie krążenia obejmują nie tylko nadciśnienie tętnicze, ale także niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca czy mocznicowe zapalenie osierdzia. Dochodzi do zapalenia błony śluzowej żołądka i jelit, rozwoju wrzodów trawiennych, krwawień z przewodu pokarmowego czy nawet ostrego zapalenia trzustki. Chory ze schyłkową niewydolnością nerek, może wydzielać charakterystyczny mocznicowy zapach z ust i stale czuć niesmak w ustach oraz cierpieć na nudności i wymioty. Pojawia się kwasiczy oddech Kussmaula, może dojść do mocznicowego zapalenia opłucnej i obrzęku płuc. Do objawów mocznicy zalicza się również zaburzenia funkcjonowania układu nerwowo-mięśniowego, takie jak pogorszenie koncentracji i pamięci, bóle głowy, zaburzenia zachowania, zespół niespokojnych nóg, osłabienie mięśni, kurcze pęczków mięśniowych, przewlekła czkawka, a nawet drgawki, śpiączka czy porażenie czterokończynowe.

Do kolejnych objawów mocznicy należą zaburzenia miesiączkowania, niepłodność i impotencja, nieprawidłowości metabolizmu kości cechujące się bólami kostnymi i samoistnymi złamaniami oraz rozmaite zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i równowagi kwasowo- zasadowej, widoczne w wynikach badań laboratoryjnych. Wszystkim objawom towarzyszą także symptomy choroby podstawowej, np. cukrzycy.

Leczenie mocznicy

W przypadku schyłkowej niewydolności nerek, zwykle konieczne okazuje się prowadzenie leczenia nerkozastępczego. W istocie, leczenie nerkozastępcze powinno zostać rozpoczęte, zanim rozwiną się symptomy mocznicy i powikłania narządowe. Do metod leczenia nerkozastępczego zalicza się hemodializę, dializę otrzewnową oraz przeszczepienie nerki, które jest najlepszą i najskuteczniejszą formą leczenia.

Bibliografia:

• Interna Szczeklika, pod red. P. Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, Kraków 2020