Częsty ból brzucha u dziecka: alergia czy nietolerancja pokarmowa?

Częste bóle brzucha u dzieci to jedna z najczęstszych dolegliwości zgłaszanych przez rodziców w gabinetach lekarskich. W wielu przypadkach przyczyna pozostaje trudna do uchwycenia, szczególnie gdy objawy nie są związane z infekcją ani innym ostrym procesem chorobowym. Coraz częściej uwagę kieruje się na możliwy związek między przewlekłymi dolegliwościami ze strony układu pokarmowego a reakcjami na pokarm – zarówno immunologicznymi, jak w przypadku alergii, jak i nieimmunologicznymi, charakterystycznymi dla nietolerancji. Rozróżnienie tych dwóch mechanizmów jest kluczowe dla właściwej diagnostyki i skutecznego leczenia. W niniejszym artykule omówiono, jak odróżnić alergię od nietolerancji pokarmowej u dzieci, kiedy podejrzewać każdą z nich i jakie kroki diagnostyczne oraz terapeutyczne warto podjąć w przypadku przewlekłych bólów brzucha.

Częsty ból brzucha u dziecka

Częsty ból brzucha u dziecka to problem, który może być źródłem znacznego stresu dla rodziców i opiekunów. Dzieci w różnym wieku różnie wyrażają swoje dolegliwości – czasem sygnalizują je płaczem, niechęcią do jedzenia, wycofaniem z aktywności, a czasem skarżą się wprost na ból, ale bez umiejętności dokładnego opisania jego charakteru, umiejscowienia czy nasilenia. W codziennej praktyce bóle brzucha są często wynikiem przemijających dolegliwości, takich jak stres, niewielkie błędy dietetyczne czy infekcje wirusowe. Jednak ich częstotliwość, długotrwałość lub towarzyszące zmiany w zachowaniu dziecka mogą wskazywać na głębszy problem, który wymaga dalszej diagnostyki. Dla wielu rodziców kluczowe pytanie brzmi: kiedy ból brzucha powinien wzbudzić niepokój? Odpowiedź na to pytanie nie zawsze jest jednoznaczna, ale istnieją pewne ogólne zasady, które mogą pomóc w ocenie sytuacji i podjęciu decyzji o konsultacji z lekarzem. Świadomość tych sygnałów i uważna obserwacja dziecka odgrywają istotną rolę w szybkim rozpoznaniu potencjalnych zaburzeń oraz zapewnieniu odpowiedniej opieki.

Kiedy ból brzucha u dziecka powinien niepokoić?

Ból brzucha to jeden z najczęstszych objawów, z jakimi rodzice zgłaszają się do lekarza pediatry. Jest to jednak dolegliwość o bardzo szerokim zakresie możliwych przyczyn – od łagodnych i przejściowych po poważniejsze stany wymagające szczegółowej diagnostyki. U dzieci bóle brzucha mogą mieć zarówno podłoże organiczne, jak i czynnościowe.

Dobrą wiadomością jest to, że w przeważającej większości przypadków nie są one związane z chorobą zagrażającą zdrowiu. Takie dolegliwości określa się mianem czynnościowych bólów brzucha. Oznacza to, że pomimo występowania objawów, badania laboratoryjne i obrazowe nie wykazują nieprawidłowości. Dziecko odczuwa ból, ale nie można przypisać go konkretnemu uszkodzeniu czy chorobie narządowej.

W celu klasyfikacji tego rodzaju dolegliwości stosuje się tzw. kryteria rzymskie (obecnie w wersji IV), które pozwalają rozpoznać konkretne zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego. Wśród nich wyróżnia się pięć głównych typów u dzieci:

• dyspepsję czynnościową – objawiającą się uczuciem pełności, pieczeniem, bólem w nadbrzuszu,
• zespół jelita drażliwego (IBS) – z bólem brzucha związanym z wypróżnianiem i zmianami rytmu stolca,
• niespecyficzny czynnościowy ból brzucha – trudny do zaklasyfikowania, ale powtarzający się i wpływający na codzienne funkcjonowanie,
• migrenę brzuszną – charakteryzującą się epizodami silnego bólu brzucha z nudnościami i bladością, często u dzieci z rodzin migrenowych,
• aerofagię – spowodowaną nadmiernym połykaniem powietrza, co prowadzi do wzdęć, odbijania i bólu.

Dyspepsja czynnościowa to przewlekły ból i uczucie dyskomfortu w nadbrzuszu. W diagnostyce tego schorzenia pomocne jest wykonanie wodorowego testu oddechowego, który pozwala na ocenę procesu trawienia niektórych węglowodanów – m.in. laktozy. Nietolerancja laktozy może powodować wzdęcia, ból brzucha i inne objawy ze strony przewodu pokarmowego.

Innym często rozpoznawanym zaburzeniem jest zespół jelita drażliwego. Jeżeli ból brzucha u dziecka pojawia się po jedzeniu, który ustępuje po wypróżnieniu, a jednocześnie zmienił się rytm oddawania stolca (np. stał się bardziej płynny lub występuje rzadziej niż zwykle), można podejrzewać to właśnie zaburzenie.

Kiedy dziecko skarży się na ból w okolicy pępka, który pojawia się regularnie kilka razy w tygodniu, może to świadczyć o tzw. kolce pępkowej, inaczej określanej jako niespecyficzny czynnościowy ból brzucha. Dolegliwości te występują najczęściej u dzieci między 5. a 14. rokiem życia. Taki ból może trwać od pół godziny do nawet trzech godzin, po czym sam ustępuje. W trakcie epizodu dziecko może być blade, osłabione, może mieć nudności. W celu wykluczenia innych przyczyn zaleca się wykonanie badań laboratoryjnych – m.in. oznaczenie markerów zapalnych (CRP), badania w kierunku celiakii, badania moczu oraz testu wodorowego. Warto również na próbę wyeliminować z diety laktozę i obserwować reakcję organizmu. Kluczowe jest również zapewnienie dziecku spokoju i wsparcia emocjonalnego, ponieważ stres może nasilać objawy.

Niepokojący jest natomiast ból w okolicy pępka, który promieniuje do prawej dolnej części brzucha i z czasem się nasila. Jeżeli towarzyszą mu nudności, wymioty oraz gorączka – około 38ºC – należy pilnie rozważyć możliwość zapalenia wyrostka robaczkowego. Dziecko może wtedy chodzić pochylone w prawą stronę, a leżąc – podkulać nogi. Charakterystyczne jest również nasilenie bólu podczas ucisku brzucha po prawej stronie, szczególnie po nagłym puszczeniu nacisku ręki. W takiej sytuacji nie wolno podawać leków przeciwbólowych ani jedzenia – należy jak najszybciej zawieźć dziecko do szpitala lub wezwać karetkę pogotowia, jeśli ból jest bardzo silny i uniemożliwia poruszanie się.

U niektórych dzieci ból brzucha może być związany z migreną brzuszną. Ten typ migreny zazwyczaj występuje w dzieciństwie, częściej u dziewczynek. Ból zlokalizowany jest w okolicy pępka, może być silny i towarzyszy mu ból głowy oraz tzw. aura migrenowa – np. błyski, zygzaki w polu widzenia. Często w wywiadzie rodzinnym występują klasyczne migreny.

Czasami dolegliwości brzuszne są efektem nadmiernego połykania powietrza – tzw. aerofagii. Wówczas dziecko może odczuwać wzdęcia, mieć częste odbijanie się, a także oddawać nadmiar gazów. W takich przypadkach warto przyjrzeć się nawykom przy jedzeniu – czy dziecko je w pośpiechu, mówi podczas posiłków, je w biegu. Należy zadbać o spokojną atmosferę w trakcie jedzenia i zrezygnować z produktów sprzyjających połykaniu powietrza – takich jak napoje gazowane, gumy do żucia czy cukierki do ssania.

U niemowląt ból brzucha najczęściej związany jest z kolką. Objawia się ona intensywnym płaczem, podkurczaniem nóżek i zaczerwienieniem twarzy. Płacz zwykle nasila się wieczorami. Przyczyną może być m.in. nadmiar połykanego powietrza, ale również nietolerancja niektórych składników pokarmowych. W przypadku niemowląt karmionych piersią można spróbować wyeliminować mleko krowie z diety mamy – jeśli następuje poprawa, warto skonsultować dalsze postępowanie z lekarzem. W przypadku dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym można tymczasowo wprowadzić hydrolizat białka. Jeżeli to nie przynosi ulgi, lekarz może zalecić podanie symetykonu – preparatu zmniejszającego wzdęcia.

Kolejną częstą przyczyną bólu brzucha są przewlekłe zaparcia. Dziecko może skarżyć się na ból brzucha po posiłkach, mieć naprzemiennie biegunki i zatwardzenia. W takich przypadkach należy zadbać o odpowiednią dietę – bogatą w błonnik, zawierającą owoce (np. śliwki), warzywa i odpowiednią ilość płynów. Czasami lekarz zaleca stosowanie łagodnych środków przeczyszczających, np. laktulozy.

Nie można zapominać o pasożytach, które również mogą powodować ból brzucha. Jeżeli dziecko chudnie, traci apetyt, pojawia się u niego żółty stolec, świąd odbytu, niepokój w nocy, kaszel lub nawracające biegunki – można podejrzewać zakażenie pasożytami (np. owsikami, lambliami, tasiemcem). Wówczas konieczne jest wykonanie badań kału oraz wdrożenie leczenia przeciwpasożytniczego. Równocześnie bardzo ważne są higiena osobista i odpowiednia dieta.

Ból brzucha może także być objawem chorób układu moczowego. Zapalenie pęcherza lub innych odcinków dróg moczowych może powodować bóle brzucha – szczególnie w dolnej części – oraz inne objawy, takie jak gorączka, częste oddawanie moczu, pieczenie przy mikcji. Konieczne jest wykonanie badania ogólnego moczu oraz ewentualnie posiewu, zwłaszcza u młodszych dzieci.

Warto również pamiętać, że ból brzucha może być objawem reakcji alergicznej. Jeżeli po spożyciu posiłku dziecko staje się drażliwe, pojawiają się u niego zaczerwienienia na twarzy, pokrzywka, a jednocześnie skarży się na ból w jamie brzusznej – może to świadczyć o alergii pokarmowej.

Nie można także zapominać o bólach brzucha towarzyszących infekcjom wirusowym – przeziębieniom, grypie żołądkowej czy zatruciom pokarmowym. Mogą im towarzyszyć biegunka, gorączka, wymioty oraz ogólne osłabienie. Choć często są to stany przejściowe, również one wymagają odpowiedniego postępowania – nawadniania, diety lekkostrawnej i w razie potrzeby, konsultacji lekarskiej.

Każdy ból brzucha u dziecka, który budzi niepokój opiekuna, powinien być skonsultowany z lekarzem – nawet jeśli objawy wydają się łagodne. Istnieje jednak grupa tzw. objawów alarmowych, które wymagają pilnej oceny specjalisty, ponieważ mogą świadczyć o poważniejszym stanie zdrowia. Należą do nich:

• nagły i silny ból brzucha,
• dolegliwości bólowe wybudzające dziecko ze snu,
• objawy niedokrwistości (np. bladość, osłabienie),
• nawracające lub intensywne wymioty,
• brak przyrostu masy ciała, zahamowanie wzrostu lub nagła utrata wagi,
• gorączka o niejasnym pochodzeniu,
• widoczne obrzęki ciała,
• zaburzenia widzenia,
• obecność krwi w stolcu,
• zmiany skórne lub obrzęki w okolicy odbytu,
• problemy z oddawaniem moczu (ból, pieczenie, częste parcie),
• wyczuwalne powiększenie narządów w jamie brzusznej.

W przypadku pojawienia się któregokolwiek z powyższych objawów nie należy zwlekać z wizytą u lekarza.

Alergia czy nietolerancja pokarmowa u dziecka? – objawy nietolerancji oraz alergii u dziecka

Czym jest alergia pokarmowa?

Alergia pokarmowa to nadmierna, nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na białka zawarte w określonych produktach spożywczych. U zdrowego organizmu układ odpornościowy rozpoznaje i zwalcza szkodliwe czynniki, takie jak bakterie czy wirusy. W przypadku alergii pokarmowej dochodzi do tego, że układ odpornościowy błędnie interpretuje nieszkodliwe substancje — alergeny — jako zagrożenie i uruchamia mechanizmy obronne.

W praktyce oznacza to, że gdy dziecko spożyje alergizujący pokarm, jego organizm zaczyna produkować przeciwciała IgE, które łączą się z alergenem, co wywołuje uwolnienie substancji chemicznych, takich jak histamina. To z kolei powoduje wystąpienie objawów alergicznych, które mogą mieć różny charakter i nasilenie.

Najczęstsze objawy alergii pokarmowej to:

• zmiany skórne — wysypka, pokrzywka, zaczerwienienie, obrzęk twarzy, swędzenie,
• objawy ze strony układu oddechowego — kichanie, kaszel, duszność, świszczący oddech,
• problemy żołądkowo-jelitowe — bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka,
• w najcięższych przypadkach — wstrząs anafilaktyczny, który jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia i wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.

Alergia pokarmowa może dotyczyć różnych produktów, jednak najczęściej uczulają: mleko krowie, jaja, orzeszki ziemne, orzechy, ryby, skorupiaki, soja, pszenica.

Warto zaznaczyć, że alergia pojawia się zwykle natychmiastowo lub w ciągu kilku godzin po spożyciu alergenu. Objawy mogą się nasilać przy każdym kolejnym kontakcie z alergenem.

Co to jest nietolerancja pokarmowa?

Nietolerancja pokarmowa to reakcja organizmu na spożycie określonych produktów lub składników pokarmowych, która nie jest wynikiem reakcji układu immunologicznego, czyli nie jest alergią. Zamiast tego, nietolerancja wynika z problemów metabolicznych, enzymatycznych lub toksycznych.

Najczęściej nietolerancja wiąże się z brakiem lub niedoborem enzymów potrzebnych do prawidłowego trawienia określonych substancji. Na przykład nietolerancja laktozy wynika z niedoboru laktazy — enzymu, który rozkłada cukier mleczny (laktozę). W efekcie laktoza nie jest prawidłowo trawiona i fermentuje w jelitach, powodując objawy.

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/alergia-pokarmowa-jak-ja-rozpoznac/

Typowe objawy nietolerancji pokarmowej to:

• bóle i skurcze brzucha,
• wzdęcia i gazy,
• biegunki lub zmienione wypróżnienia,
• uczucie ciężkości i dyskomfortu po jedzeniu,
• zmęczenie,
• bóle głowy.

Nietolerancja pokarmowa rozwija się powoli i objawy często pojawiają się nawet kilka godzin lub dni po spożyciu problematycznego produktu. W przeciwieństwie do alergii, nietolerancja nie zagraża bezpośrednio życiu, ale może znacznie obniżyć komfort codziennego funkcjonowania.

Przykładowe rodzaje nietolerancji to:

• Nietolerancja laktozy — problem z trawieniem cukru mlecznego z powodu niedoboru laktazy.
• Nietolerancja fruktozy — trudności z trawieniem cukru owocowego.
• Nietolerancja sorbitolu — reakcja na naturalny lub sztuczny alkohol cukrowy stosowany m.in. jako substancja słodząca.

Jak odróżnić alergię pokarmową od nietolerancji?

To, że dziecko źle reaguje na jakiś produkt, nie zawsze oznacza alergię. Ważne jest uważne obserwowanie objawów oraz ich czasu pojawienia się.

Alergia:

• objawy pojawiają się szybko, zwykle w ciągu kilku minut do dwóch godzin od spożycia alergenu,
• obejmują często układ oddechowy, skórę i w skrajnych przypadkach mogą prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego,
• wymaga konsultacji alergologicznej i często stosowania leków przeciwhistaminowych lub adrenaliny w nagłych przypadkach,
• jest diagnozowana za pomocą testów skórnych, oznaczania poziomu przeciwciał IgE we krwi oraz ewentualnie testów prowokacyjnych.

Nietolerancja:

• objawy mogą pojawiać się nawet po kilku godzinach lub dniach od spożycia,
• dotyczą głównie układu pokarmowego i ogólnego samopoczucia,
• nie są wywołane przez układ odpornościowy, więc nie wymagają leczenia immunologicznego,
• diagnozowana jest na podstawie wywiadu, testów oddechowych (np. na nietolerancję laktozy czy fruktozy) oraz eliminacji podejrzanych produktów z diety.

Co zrobić, jeśli podejrzewasz u dziecka alergię lub nietolerancję pokarmową?

1. Obserwuj dokładnie objawy – zapisuj, co dziecko zjada i jakie symptomy się pojawiają, najlepiej w formie dziennika żywieniowego.
2. Unikaj podawania podejrzanych produktów do czasu konsultacji z lekarzem.
3. Skonsultuj się z pediatrą lub alergologiem, który przeprowadzi odpowiednie badania i pomoże ustalić diagnozę.
4. W przypadku potwierdzonej alergii, stosuj się do zaleceń specjalisty, które mogą obejmować eliminację alergenu i stosowanie leków.
5. W nietolerancji pokarmowej najważniejsze jest dostosowanie diety tak, aby unikać składników wywołujących objawy, a także wspomaganie trawienia np. poprzez suplementację enzymów.

Jak rozpoznać nietolerancję i alergię u dziecka?

Rozpoznanie czynnościowego bólu brzucha u dziecka rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu oraz badania fizykalnego. Gdy na podstawie tych czynności lekarz podejrzewa, że przyczyna dolegliwości nie jest organiczna, zwykle zaleca się wykonanie podstawowych badań laboratoryjnych w celu potwierdzenia tej diagnozy.

Do standardowego panelu badań przesiewowych należą:

• morfologia krwi,
• odczyn Biernackiego (OB) lub białko CRP,
• próby wątrobowe i kreatynina,
• enzymy trzustkowe: amylaza i lipaza,
• ogólne badanie moczu, czasami uzupełniane posiewem moczu,
• badanie kału na obecność pasożytów, posiew kału oraz test na krew utajoną,
• stężenia swoistych przeciwciał IgE,
• antygen Helicobacter pylori w stolcu.

Dodatkowo, w diagnostyce pomocne są badania serologiczne w kierunku celiakii oraz oznaczenie kalprotektyny w kale. Warto zaznaczyć, że poziomy kalprotektyny u dzieci z czynnościowymi bólami brzucha zazwyczaj nie odbiegają od normy i są porównywalne z wynikami zdrowych dzieci. Dlatego właśnie badanie kalprotektyny bywa wykorzystywane do różnicowania bólu o podłożu organicznym od czynnościowego. Należy jednak pamiętać, że w przypadku dzieci z zaparciami czynnościowymi poziom kalprotektyny również pozostaje w normie, podobnie jak u dzieci zdrowych, dlatego w takich sytuacjach test ten nie jest pomocny.

W kontekście diagnozowania celiakii stosuje się określony zestaw badań na podstawie najnowszych doniesień naukowych lekarze z European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition (ESPGHAN). Diagnostykę najlepiej rozpocząć od oznaczenia przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgA (tTG IgA) oraz całkowitego poziomu immunoglobulin IgA. Ten sposób jest bardziej wiarygodny niż łączenie różnych testów serologicznych na początku diagnostyki. Badania przeciwciał antyendomyzjalnych (EmA IgA) oraz przeciw deaminowanej gliadynie (DGP IgA) nie są konieczne w pierwszym etapie. W przypadku wykrycia nieprawidłowego, obniżonego lub podwyższonego poziomu całkowitych immunoglobulin IgA, wskazane jest oznaczenie przeciwciał klasy IgG — w zależności od sytuacji mogą to być DGP, EmA lub tTG IgG.

Przed wykonaniem badań istotne jest, aby dziecko spożywało produkty zawierające gluten — nie należy go eliminować ani znacznie ograniczać przed diagnostyką, ponieważ może to wpłynąć na wynik testów i utrudnić postawienie diagnozy. Jeżeli badania serologiczne wykażą obecność przeciwciał charakterystycznych dla celiakii, dziecko powinno zostać skierowane do specjalisty gastroenterologa dziecięcego w celu dalszej oceny i potwierdzenia diagnozy. Celiakię można wykluczyć dzięki molekularnemu badaniu genetycznemu metodą PCR.

Bóle brzucha u dzieci mogą również wynikać z nietolerancji pokarmowych, takich jak nietolerancja laktozy, fruktozy czy sorbitolu. W takich przypadkach warto wykonać nieinwazyjne testy oddechowe, które pomagają zdiagnozować te schorzenia. Podobnie jak w przypadku celiakii badanie genetyczne PCR pozwala zdiagnozować nietolerancję laktozy, wynikającą z niedoboru enzymu laktazy.

Nietolerancja pokarmowa zależna od przeciwciał IgG to reakcja układu odpornościowego na niektóre składniki diety. Powstaje, gdy uszkodzona błona jelitowa (np. przez stany zapalne czy zaburzenia flory) staje się przepuszczalna („leaky gut”), co pozwala dużym peptydom białkowym przenikać do tkanek. Tam stymulują produkcję przeciwciał IgG, które wiążą antygeny z pokarmu, tworząc kompleksy wywołujące objawy nietolerancji. Diagnostyka polega na wykrywaniu wysokich poziomów przeciwciał IgG przeciw konkretnym pokarmom, co pomaga określić nietolerowane składniki. Przykładem takiego testu jest IMMUNOdiagDIETA, dostępna w ofercie Diagnostyki.

Diagnostyka może obejmować ocenę nieprawidłowego składu mikroflory jelitowej (mikrobiomu), badanie pod kątem nietolerancji pokarmowych oraz wykrywanie pasożytów jelitowych. Badanie to powinno uzupełnić się o analizę bakteriologiczną i mikologiczną kału (kał posiew bakteriologiczny i kał posiew mykologiczny). W przypadku podejrzenia niedoborów pokarmowych rozszerza się diagnostykę o oznaczanie poziomu witamin (np. witamin z grupy B) oraz żelaza i ferrytyny poprzez badania krwi, co pozwala na dokładną ocenę stanu odżywienia dziecka.

Prawidłowe wyniki badań potwierdzają czynnościowe bóle brzucha i uspokajają rodziców. Przy objawach alarmowych wykonuje się rozszerzoną diagnostykę. Nieprawidłowe wyniki wskazują na inną niż czynnościowa przyczynę.

Odchylenia w morfologii mogą świadczyć o:

• niedokrwistość (może sugerować celiakię, zespół jelita drażliwego lub eozynofilowe zapalenie przełyku),
• leukocytoza (infekcje, stany zapalne),
• eozynofilia (alergie, pasożyty, eozynofilowe zapalenie przełyku),
• trombocytoza (stan zapalny, niedobór żelaza).

Morfologia może wskazywać na robaczycę przez wzrost liczby eozynofili. Podejrzenie potwierdza też podwyższone całkowite IgE, choć może ono występować także w alergiach i atopii. Pewne rozpoznanie daje badanie kału na pasożyty oraz testy serologiczne wykrywające przeciwciała IgG i IgM przeciwko pasożytom. Podwyższone OB lub CRP wskazuje na stan zapalny. Wzrost enzymów wątrobowych (AlAT, GGTP) sugeruje problemy z wątrobą lub kamicę żółciową. Nieprawidłowości w badaniu moczu mogą świadczyć o problemach układu moczowego, a obecność erytrocytów – o kamicy nerkowej. Dodatnie badania serologiczne na celiakię (przeciwciała przeciw transglutaminazie powyżej 10-krotności normy) potwierdzają chorobę. Podwyższona kalprotektyna w kale sugeruje choroby zapalne jelit.

USG i endoskopia są wskazane przy objawach alarmowych, takich jak:

• żółtaczka, wymioty żółcią,
• krwawienie z przewodu pokarmowego,
• ból lędźwiowy lub poza linią środkową ciała,
• niezamierzona utrata masy ciała,
• nieprawidłowości w badaniu fizykalnym (np. powiększenie narządów).

Choć bóle czynnościowe nie są groźne dla zdrowia, mogą znacznie wpływać na jakość życia dziecka i rodziny, dlatego ich rozpoznanie i odpowiednie postępowanie – często obejmujące wsparcie psychologiczne, zmiany diety i stylu życia – są istotne w codziennej praktyce pediatrycznej.

Pytania i odpowiedzi

1. Czy dziecko może mieć alergię pokarmową tylko z objawami ze strony układu pokarmowego – bez wysypki?

Tak, alergia pokarmowa u dziecka może objawiać się wyłącznie dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, bez zmian skórnych.

2. Czy ból brzucha może być jedynym objawem celiakii przez wiele miesięcy lub lat?

Tak, ból brzucha może być jedynym objawem celiakii przez długi czas, zwłaszcza u dzieci.

3. Czy mikroflora jelitowa wpływa na częstość bólów brzucha związanych z nietolerancjami?

Tak, zaburzenia mikroflory jelitowej mogą nasilać objawy nietolerancji i wpływać na częstość bólów brzucha.

4. Jak rozpoznać, czy ból brzucha ma podłoże psychosomatyczne, a nie alergiczne?

Ból o podłożu psychosomatycznym często nasila się w sytuacjach stresowych, nie ma związku z konkretnym pokarmem, a badania diagnostyczne są prawidłowe – to różni go od bólu o podłożu alergicznym.