Częste infekcje u dzieci? Przyczyny i diagnozowanie.

Gdy dziecko „łapie” kolejną infekcję, troskliwy rodzic zadaje sobie pytanie – czy z odpornością mojego dziecka wszystko w porządku? Pojawiają się domysły, poszukiwania odpowiedzi na forach internetowych… Na szczęście, jak można wyczytać ze statystyk, nawet częste przeziębienia nie muszą oznaczać poważnych nieprawidłowości w działaniu układu odpornościowego.

Jakie mogą więc być przyczyny powracających chorób i ile to jest „często”?

Nie podejrzewaj od razu najgorszego

Szacuje się, że około 15% dzieci cierpi z powodu nawracających infekcji, najczęściej są to infekcje dróg oddechowych (katar nosa, zapalenie zatok, ucha środkowego, gardła).

Przyczyny takich powtarzających się chorób są różne. Najczęściej układ odpornościowy dziecka działa prawidłowo, natomiast z powodu różnych czynników środowiskowych nie jest on w stanie odpierać kolejnych ataków.

Średnio, u dzieci występuje cztery do ośmiu infekcji dróg oddechowych na rok. Zwiększenie ilości infekcji nawet do 10-12 w ciągu roku może być związane na przykład z pójściem dziecka do żłobka czy przedszkola – zwiększa się wtedy kontakt z dziećmi, które często są właśnie w trakcie infekcji. Starsze rodzeństwo, „przynoszące” do domu coraz to nowe infekcje, również wypływa na częstsze chorowanie młodszych dzieci.

Również kontakt z dymem papierosowym ma negatywny wpływ na odporność. Dzieci mające rodziców palaczy miewają zdecydowanie więcej infekcji dróg oddechowych w ciągu roku w porównaniu z dziećmi wychowującymi się w domach, w których nikt nie jest palaczem. Niedobory żywieniowe również upośledzają funkcję układu odpornościowego.

Odporność a alergia

Układ odpornościowy jest bardzo złożoną strukturą i wszystkie jego elementy muszą funkcjonować prawidłowo, aby mógł właściwie radzić sobie z atakującymi organizm drobnoustrojami.

Do odpowiedniego funkcjonowania układu odpornościowego konieczna jest również prawidłowa budowa i funkcja innych narządów i układów ciała człowieka. Właśnie dlatego, w przypadku wielu chorób, bezpośrednio nie związanych z układem odpornościowym, jego funkcja może być zaburzona.

Tak jest w przypadku występowania u dziecka alergii, która może być przyczyną nawracających infekcji. Dzieci z alergią mają częste infekcje górnych dróg oddechowych (zapalenie zatok, katar nosa, zapalenie ucha środkowego). Często jest tak, że specyficzny typ infekcji (na przykład zapalenie ucha środkowego) nawraca u danego pacjenta z uwagi na współistniejącą alergię. Z drugiej strony przewlekły alergiczny nieżyt nosa może być mylony z nawracającymi infekcjami kataralnymi nosa. Właściwe zdiagnozowanie u dziecka alergii oraz jej prawidłowe leczenie pomaga uporać się z nawracającymi infekcjami oraz redukuje objawy przypominające ciągłą lub nawracającą infekcję.

Częste infekcje mogą być również spowodowane inną przewlekłą chorobą, która występuje u dziecka, jak na przykład: cukrzyca, choroba nerek, wada serca czy refluks żołądkowo-przełykowy.

Niedobór odporności

U około 10% dzieci nawracające infekcje są rzeczywiście spowodowane nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odpornościowego. Niedobór odporności u dziecka może być spowodowany nieprawidłową liczbą komórek układu odpornościowego, bądź komórki te mogą nieprawidłowo funkcjonować i przez to nie mieć zdolności do zabijania patogenów. Również budowa i funkcja innych części układu odpornościowego, jak na przykład specjalnych cząsteczek, zwanych komplementem, może być zaburzona.

Niedobory odporności – rodzaje:

• a) pierwotne – jest to grupa ponad 200 wrodzonych, uwarunkowanych genetycznie chorób występujących już u malutkich dzieci; u tych pacjentów część komórek układu odpornościowego nie funkcjonuje prawidłowo.
• b) wtórne, mogące pojawić się w każdym wieku, wywołane chorobą atakującą układ odpornościowy, najbardziej znanym przykładem jest tutaj zakażenie wirusem HIV, który niszczy komórki układu odpornościowego.

Infekcje występujące u osób z niedoborami odporności wzbudzają duży niepokój, gdyż pojawiają się zwykle bardzo często, trwają bardzo długo, powodują groźne powikłania lub nie dają się wyleczyć standardowymi lekami. W przypadku występowania u dziecka niedoboru odporności, często, oprócz nawracających infekcji, można zaobserwować również inne, niepokojące objawy, takie jak: przewlekłe biegunki, nawracające pleśniawki jamy ustnej, zahamowanie prawidłowego przyrostu masy ciała i wzrostu, ropienie skóry.

Badania – podstawa diagnostyki

W ustaleniu, jaka jest przyczyna tego, że dziecko często choruje, oprócz rozmowy z rodzicami oraz zbadania dziecka, mogą pomóc badania laboratoryjne. Jakie badanie zwykle zaleca lekarz?

• Konieczne jest wykonanie morfologii krwi z obrazem odsetkowym leukocytów, dzięki której będzie można ocenić, czy ilość wszystkich typów białych ciałek krwi (leukocytów), mających za zadanie walczyć z infekcjami, jest prawidłowa. Należy również zwrócić uwagę, czy dziecko nie ma anemii i czy ilość płytek krwi jest prawidłowa. Dodatkowo, jeśli w obrazie odsetkowym krwinek białych będzie podwyższona ilość tak zwanych eozynofili, może to świadczyć o tym, że dziecko ma alergię.
• Oznaczenie poziomu glukozy, jonów sodu, potasu i wapnia, mocznika, kreatyniny i albumin pozwoli wykluczyć występowanie niektórych chorób przewlekłych (na przykład cukrzycy czy choroby nerek), które upośledzają odporność.
• Część białych ciałek krwi walczy z infekcją, produkując specjalne białka (immunoglobuliny) zwane przeciwciałami, które mają za zadanie połączyć się z patogenem i go zniszczyć. Zdarzają się choroby, w których ilość produkowanych przez białe ciałka krwi przeciwciał jest za mała i organizm nie może sobie poradzić z infekcjami. W celu sprawdzenia, czy ilość produkowanych immunoglobulin jest wystarczająca, należy ocenić stężenie immunoglobulin IgM, IgG i IgA, koniecznie porównując wynik z normami dla wieku danego dziecka.
• Ocena stężenia/aktywności składników C3 i C4 dopełniacza, ocena całkowitej aktywności dopełniacza CH50 – pozwala ocenić, czy składowa wrodzonego układu odpornościowego, tak zwany układ dopełniacza, funkcjonuje prawidłowo.
• W celu sprawdzenia, czy dziecko ma aktualnie infekcję, wykonuje się badanie OB, CRP, badanie ogólne moczu. Czasem pomocne bywa wykonanie wymazu z nosa (dziecko może być nosicielem bakterii – gronkowców lub paciorkowców) lub, zwłaszcza przy nawracającym kaszlu, wykonanie zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej.

Czasem już na podstawie wyników badań podstawowych będzie można z dużym prawdopodobieństwem ustalić, czy dziecko faktycznie może mieć niedobór odporności. Jeśli tak, dziecko takie znajdzie pomoc w Poradni Immunologicznej. W tego typu poradni istnieje możliwość wykonania bardziej szczegółowych badań, pozwalających ustalić diagnozę i wdrożyć odpowiednie leczenie.

Lek. med. Magdalena Zasada