Czy dzieci powinno się badać? Zalecenia Ministerstwa Zdrowia

Badania dzieci – przedmiotowe i podmiotowe

Ministerstwo Zdrowia dla dziecka w każdym wieku zaleca wykonywanie tzw. badań bilansowych. Bardzo ważna jest pierwsza, tuż po urodzeniu wizyta u lekarza i poddanie dziecka badaniu przedmiotowemu (fizykalnemu) i podmiotowemu, czyli zrobienie wywiadu z rodzicem. Potem wszystkie kolejne wizyty kontrolne, bilansowe powinny kontrolować: tempo wzrostu, wagę, słuch, wzrok, informowanie rodzica o konieczności wizyty u dentysty. W razie jakichkolwiek wątpliwości lekarz może zlecić wykonanie badań laboratoryjnych. Obowiązkowo w wieku 10 lat pojawia się badanie TSH, czyli badanie tarczycy.

Jak to wygląda w rzeczywistości? Tylko 71% noworodków zostało przebadanych przez lekarzy (a powinno być 100%), a im dzieci starsze tym badań bilansowych wykonuje się mniej i procent ten spada do … 28%! (Dane GUS z 2013 roku). Czyli prawie 70% dzieci nie została przebadana w zakresie zalecanych badań kontrolnych u lekarza!  Takie wizyty przysługują naszym dzieciom średnio co dwa – trzy lata, a dzieci do dwóch lat powinny być pod stałą obserwacją.

Badania dla dzieci

O tym jakie badania dzieci muszą wykonać powinien zdecydować lekarz, niemniej bez skierowania, kontrolnie, podobnie jak u osób dorosłych u dzieci warto co dwa-trzy lata wykonać badania ogólne: poziomu glukozy, morfologię i badanie moczu, tak aby śledzić czy parametry są właściwe, czy szybko rozwijający się organizm dziecka nie ma jakiś braków. Tymczasem ze statystyk DIAGNOSTYKI wynika, że ilość badań zlecanych spada wraz z wiekiem, najwięcej badań wykonuje się u dzieci do pierwszego roku życia,  potem liczba ta spada o połowę, a u dzieci powyżej 7 lat o 1/3. Oprócz badań ogólnych są badania dzieci zalecane związane z:

• częstością przeziębień i infekcji
• przybieraniem na wadze i wzroście
• reakcjami alergicznymi
• tendencją do tycia
• dietą
• porą roku – jesienią i zimą spada poziom witaminy D, co ma wpływ na odporność i stan kości
• zakażenia i ugryzienia powakacyjne
• ciśnieniem tętniczym, badanie pracy serca

Morfologia u dzieci, morfologia u niemowlaka

Morfologię szczególnie warto wykonać u dziecka, które jest nadmiernie blade, osłabione, nie ma apetytu lub słabo rośnie – mogą to być objawy anemii. W morfologii krwi znajduje ona potwierdzenie w obniżonym poziomie hemoglobiny (Hb) i ilości czerwonych krwinek (erytrocytów, RBC). U rosnących dzieci najczęstszą przyczyną anemii jest za niskie stężenie żelaza we krwi.

Nowotwory bardzo rzadko występują u dzieci, jednocześnie są one drugą (po wszelkiego typu urazach) przyczyną śmierci małych pacjentów. Najczęstsza jest białaczka, która często rozwija się bardzo szybko – w ciągu miesiąca, a towarzyszą jej takie objawy jak osłabienie, chudnięcie, stany gorączkowe, spadek odporności na zakażenia, anemia, krwawienia, bóle kostne i stawowe. Chorobę rozpoznać można na podstawie tzw. pełnej morfologii 5 diff  uzupełnionej w razie konieczności  manualną mikroskopową weryfikacją komórek krwi w barwionym rozmazie krwi obwodowej, w którym wykrywa się młode formy leukocytów.

Mocz

Badania dzieci zwykle zlecane są w momencie utrzymującej się gorączki, aby zareagować odpowiednio wcześnie, gdy narasta odwodnienie organizmu, pojawia się białko w moczu i podejrzenie zakażenia układu moczowego. Duża liczba białych krwinek, a nawet erytrocyty to także wskaźnik do podjęcia leczenia. Badanie ogólne moczu może też ujawnić choroby wątroby, nerek, cukrzycę, czy w końcu kamicy moczowej.

W przypadku powtarzających się zakażeń dróg moczowych warto wykonać badanie bakteriologiczne moczu – posiew identyfikujący bakterię odpowiadającą za infekcję oraz sprawdzający, na jakie antybiotyki jest ona wrażliwa.

Częste infekcje – problem u dzieci

Podczas choroby przydatne może być też oznaczenie białka C-reaktywnego (CRP), którego podwyższony poziom wskazuje na stan zapalny (zwykle w przebiegu infekcji, ale też w urazach, chorobach reumatologicznych, nowotworach).

 Zdarza się, że przebyte infekcje paciorkowcami (bakteriami wywołującymi m.in. anginę ropną) mogą prowadzić do powikłań – uszkodzenia stawów, serca i nerek. Powikłaniom towarzyszą objawy takie jak gorączka, bóle w klatce piersiowej czy skrócenie oddechu. W celu określenia ryzyka powikłań i im zapobiegania w 1-4 tyg.  po przebytym zakażeniu paciorkowcowym oznacza się ASO.

Badanie poziomu cholesterolu całkowitego

Mało kto wie, że dopuszczalny poziom cholesterolu całkowitego jest znacznie niższy u dzieci niż u dorosłych. Zalecana norma dla osób w wieku 2-19 lat to 170 mg/dl(4,6mmol/l), jeśli zbliża się do 200 mg/dl (5,2 mmol/l) a więc normy dla dorosłego człowieka konieczne jest znalezienie przyczyny. Problem dyslipidemii, a więc zaburzeń w gospodarce lipidowej często ma przyczynę genetyczną (tzw. hipercholesterolemia genetyczna) i można ją stwierdzić u szczupłych dzieci lub może być związany z cukrzycą, otyłością, nieprawidłową dietą. Udowodniono, że zmiany stłuszczeniowe w naczyniach wykryć można już u dwulatków. Co ważne, nie dają one żadnych objawów i są wtedy jeszcze odwracalne – ich powstawanie można cofnąć dzięki modyfikacji stylu życia i diety. Lipidogram (a przynajmniej stężenie cholesterolu całkowitego) należy bezwzględnie ocenić u dzieci cierpiących na nadwagę lub otyłość oraz tych, u których występują rodzinne czynniki ryzyka – krewni z cukrzycą, nadciśnieniem, pojawiającymi się w młodym wieku: miażdżycą, zawałem serca lub udarem mózgu. Warto zatem badać dziecko pod tym kątem na różnych etapach rozwojowych (przedszkole, szkoła podstawowa, gimnazjum i liceum).

Cukrzyca

Nadwaga i otyłość mogą też prowadzić do cukrzycy 2 typu. W ostatnich latach jest ona coraz częściej diagnozowana u młodych osób, nawet u dzieci poniżej 10 roku życia. Rzadszym typem cukrzycy, wykrywanym w okresie dojrzewania lub wczesnej dojrzałości, jest cukrzyca typu MODY. Ta postać choroby uwarunkowana jest genetycznie i choć jest podobna do cukrzycy typu 2, to nie ma związku z otyłością, zwykle diagnozuje się ją między 10. a 30. rokiem życia. Ma łagodny przebieg, na ogół nie stwierdza się typowych objawów cukrzycy, leczenie polega na stosowaniu diety cukrzycowej. Nie można zapomnieć o cukrzycy  typu 1 ,która stanowi około 8% wszystkich przypadków zachorowań na cukrzycę. Najczęściej  jednak dotyczy właśnie dzieci i młodzieży oraz osób przed 30. rokiem życia (w 85–90%). Początek choroby ma najczęściej miejsce między 12–15. rokiem życia.

Poszczególne rodzaje cukrzycy różnią się między sobą patogenezą i leczeniem, ale każda z nich może doprowadzić do przewlekłych powikłań, takich jak m.in. choroby sercowo-naczyniowe, zaburzenia funkcji nerek i widzenia. Każdą też wykryć można poprzez proste oznaczenie glukozy na czczo we krwi, które można zalecić jako prosty, tani i skuteczny środek wczesnego diagnozowania cukrzycy u dzieci.

Alergie

Świat, w którym żyjemy naraża nas na dysfunkcje zdrowotne związane ze środowiskiem. Coraz więcej diagnozuje się nadwrażliwości na jedzenie, pyłki, kurz i inne alergeny środowiskowe. Zdiagnozowane wcześniej zwiększają szanse na eliminacje czynników wywołujących i regenerację organizmu.

Choroby alergiczne występują u 10-25% populacji społeczeństw krajów wysokorozwiniętych, ryzyko ich wystąpienia u dzieci jest częstsze gdy ich rodzice są alergikami. Alergie wywołują substancje wziewne (np. pyłki roślin), pokarmowe (białko zwierzęce), jad owadów, sierść zwierząt. Żeby sprawdzić reakcje alergiczną należy wykonać oznakowanie przeciwciał IgE, których poziom wzrasta m.in. w alergiach i chorobach pasożytniczych. Następnym krokiem może być badanie przeciwciał IgE specyficznych względem składnika pokarmowego, który podejrzewamy o wywołanie objawów alergii. Za część alergii pokarmowych odpowiadają przeciwciała klasy IgG. Test ImuPro, wykrywający IgG przeciw 270 alergenom pokarmowym można wykonać już u dzieci powyżej 1,5 roku życia, jest to o tyle łatwiejsze, że nie wymaga wielu nakłuć jak przy testach skórnych, pobiera się tylko niewielką ilość krwi w jednym pobraniu.

Badania dzieci – wykonaj badania tarczycy

Wspomniane wyżej przyczyny środowiskowe spowodowały, że konsultacja u endokrynologa powinna być w naszym kalendarzu  zdrowotnym. Już w 1997 roku w Polsce wprowadzono obligatoryjne jodowanie soli kuchennej oraz wzbogacanie jodem mieszanek mlecznych co wpływa korzystnie na prawidłowe funkcjonowanie tarczycy i zapobiega m.in. powstawaniu tzw. woli tarczycowych. Pierwsze badanie funkcji tarczycy ma miejsce wkrótce po urodzeniu, wykonuje się wówczas tak zwane testy przesiewowe, obowiązkowe u wszystkich noworodków, można wykryć wrodzony brak tarczycy.

Kolejne obligatoryjne badania dzieci, zalecane przez Ministerstwo Zdrowia powinno się wykonać dziecku 10-letniemu.

Przyczyną nabytej niedoczynności tarczycy może być na przykład niedobór jodu czy choroba Hashimoto, w której organizm zaczyna produkować specjalne białka zwane przeciwciałami (anty-TPO, anty-TG). Ocenę funkcji tarczycy u dotychczas zdrowych osób najlepiej zacząć od zmierzenia stężenia TSH w surowicy krwi. Jeśli stężenie TSH jest prawidłowe, z reguły nie trzeba wykonywać żadnych kolejnych badań, wyjątkiem jest tutaj sytuacja, w której podejrzewamy zaburzenie funkcji przysadki mózgowej lub dziecko ma przekonujące dowody niedoczynności lub nadczynności tarczycy mimo prawidłowego poziomu TSH. Nieprawidłowe funkcjonowanie tarczycy może mieć wiele skutków ubocznych tj.  zahamowanie wzrastania, opóźnienie dojrzewania kośćca, opóźnione dojrzewanie płciowe, brak koncentracji, przyrastanie wagi pomimo zmniejszonego łaknienia, a nawet opóźniać umysłowy rozwój dziecka.

Witamina D – witamina prawidłowego wzrostu

Do prawidłowej mineralizacji i wzrostu kości niezbędny jest wapń i witamina D3. Niestety jej niedobory, głównie w okresie jesiennym i zimą są powszechne. Zapotrzebowanie na nią w znacznej mierze powinno być pokrywane przez syntezę w skórze pod wpływem światła słonecznego. Zarówno my, jak i nasze dzieci coraz mniej przebywamy jednak na świeżym powietrzu, a jeśli już, to chronimy skórę kremami z filtrami UV. Zanieczyszczenia, smog, jak i zwykłe chmury również utrudniają produkcję witaminy D. Tymczasem witamina D3 to tzw. „parametr gwiazda”, jej prawidłowy poziom wspiera układ kostny, hormonalny, pokarmowy, mięśniowy, przekłada się w przypadku dzieci na właściwy rozwój intelektualno-fizjologiczny. Skoro jest taka ważna to w czasie niedoborów trzeba ją suplementować, w doborze dawki powinien pomóc lekarz, bo jej przedawkowanie może być groźne dla zdrowia.

Celiakia – problem dotykający 1 na 215 dzieci

W Polsce wykrywa się tylko ok. 10 % przypadków celiakii, pozostałe 90% albo nie wie, że choruje albo myli objawy anemii, biegunek, wymiotów, braku apetytu z prawdziwym źródłem swoich problemów zdrowotnych. U niemowląt pierwsze objawy pojawiają się po 4-6 tygodniach od wprowadzenia do diety produktów mącznych i są charakterystyczne dla celiakii. Gluten w przewodzie pokarmowym zdrowego dziecka nie czyni żadnych spustoszeń, natomiast u kogoś dotkniętego wrodzoną wadą nietolerancji niszczy kosmki wyściełające jelito cienkie, doprowadzając do kompletnego ich zaniku, powierzchnia wchłaniania składników pokarmowych dramatycznie maleje i zaczynają się problemy: dziecko nie rośnie, ma wzdęty brzuch, niską wagę, zaburzenia wzrostu oraz nawracające infekcje. U młodzieży i dorosłych schorzenie często przybiera postać nietypową, co utrudnia postawienie diagnozy. W Polsce aż 1 na 215 dzieci w wieku szkolnym choruje na celiakię, nie jest to jednak jedynie choroba wieku dziecięcego. Obecnie najczęściej rozpoznaje się to schorzenie u osób dorosłych. W takich przypadkach postawienie diagnozy ma zazwyczaj miejsce dopiero po ok. 10 latach od wystąpienia pierwszych symptomów, ponieważ u młodzieży i dorosłych celiakia ma często nietypowe objawy, choć częste grypy żołądkowe, niestrawność, bóle brzucha powinny wzmagać czujność rodziców. Dlatego też w pakiecie badań dla dzieci znalazło się badanie P/c. p .transglutaminaza tkankowa (anty-tTG) w klasie IgA, które jest skutecznym skriningiem dotyczącym celiakii.