Od ADASIA do ADAMA czyli o dojrzewaniu mężczyzn
Dlaczego ON, ADAM, jest tak rozrzutny? Oto jest pytanie, a odpowiedź? Jak wiemy z przekazów ADAM oddał ( zabrano mu!) swoje żebro, aby powstała ONA, EWA.
Dlaczego o początkach rozwoju płodu męskiego decydują estrogeny (hormony uważane za kobiece)? One jako pierwsze stymulują ośrodki w mózgu do produkcji odpowiednich hormonów odpowiedzialnych za rozwój płodu i jego płeć. Podobnie o rozwoju i dojrzewaniu plemników (atrybutu mężczyzny) decydują także estrogeny. Specjalistyczne badania (immunochemiczne) wykazały, że cały proces produkcji plemników jest zależny od obecności estrogenów i ich specyficznych receptorów: alfa i beta, koniecznych do ich działania, a obecnych w „fabryce” produkującej plemnik – kanalikach plemnikotwórczych. Estrogeny powstają z testosteronu (przecież ADAM oddał swoje żebro), ale aby mogły powstać muszą być obecne pewne enzymy (aromataza), które dokonają tej przemiany. Ich obecność w kanalikach plemnikotwórczych także potwierdziły liczne badania.
Także te „kobiece” hormony – estrogeny, mają decydujący wpływ na zatrzymanie wzrostu kości długich w odpowiednim czasie.
Dlaczego produkcja plemników zaczyna się dopiero w wieku 11-13 lat (w zależności od różnych czynników środowiskowych, geograficznych) a wówczas, stanowią one dla organizmu rozwijającego się mężczyzny „ obcy element”? Jeżeli już w pełni sprawny układ immunologiczny chłopca „ dowie się” o obecności plemników, wytworzy swoiste przeciwciała, które mogą stwarzać wiele problemów w prokreacji. Dzieje się to wówczas, gdy dojdzie do urazów, stanów zapalnych jąder.
Po co mężczyzna produkuje miliony plemników dziennie, skoro do zapłodnienia potrzebny jest tylko JEDEN! Produkcja jest wyjątkowa – trzy tysiące plemników na sekundę. U kobiet od początku wiadomo ile jajeczek jest przewidzianych do zapłodnienia.
Po co mężczyzna produkuje kilkadziesiąt razy więcej testosteronu niż kobieta, skoro tak naprawdę do „działania” wykorzystuje od 0,5 do 2.0% całkowitej wytworzonej puli? Pozostały testosteron jest związany z białkami i praktycznie nie działa w sferze prokreacji.
Dlaczego jądra mężczyzny są „wyprowadzone na zewnątrz” jego ciała (zwiększona szansa na uszkodzenie) i muszą być „ przechowywane” w temperaturze o 1 stopień niższej niż temperatura jego ciała?
Po co mężczyźnie prostata (gruczoł krokowy) skoro jego jedyne działanie to upłynnienie ejakulatu (męskiego nasienia), a w późniejszym wieku okazuje się największym problemem i zagrożeniem dla starszego pana?
Adaś jeszcze przed urodzeniem jest „zaprogramowany”. Bywają jednak niekiedy odstępstwa. Każdy płód jest początkowo wyposażony w struktury dla obu płci. Rozwój, różnicowanie wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych zależy od czynności jądra płodowego. W czasie rozwoju płodowego najwcześniej rozwijającym się systemem jest system hormonalny z jego głównym hormonem testosteronem, ale „uruchomienie” tego systemu jest zależne od estrogenów. Testosteron jest wydzielany już od 8. tygodnia życia płodowego przez komórki Leydiga znajdujące się w jądrze płodowym. Jednak na poszczególnych etapach rozwoju mogą pojawić się nieprawidłowości w budowie i prawidłowym funkcjonowaniu narządów płciowych.
Ważne jest, aby po urodzeniu chłopiec został przebadany w zakresie budowy narządów płciowych. W wieku 2 lat w worku mosznowym powinny być obecne dwa jądra. Jeżeli stwierdza się nieprawidłowości chłopiec powinien być obserwowany i w razie konieczności odpowiednio leczony (leczenie hormonalne lub operacyjnie). Nieprawidłowa lokalizacja jąder u chłopca może zostać naprawiona. Niezstąpione jądro – wnętrostwo, to stan w którym jądro po jednej lub obu stronach pozostaje poza moszną. Zaniedbanie takiego stanu może prowadzić do poważnych następstw – problemów z płodnością czy nawet rozwoju procesów nowotworowych.
Bardzo ważny jest okres kiedy chłopiec zaczyna dojrzewać czyli 11 -13 rok życia. Następuje wówczas wiele zmian. Zmiany w budowie ciała, pojawia się owłosienie typowe dla mężczyzny, zmiana głosu. Ale najważniejsze – pojawiają się plemniki – dowód na to, że kiedyś może zostać tatą. Okres ten także wymaga pilnej obserwacji ponieważ proces dojrzewania u chłopca może pojawić się później, a wówczas musimy go połączyć z zaburzeniem określanym medycznie jako hipogonadyzm. Zdarza się także odwrotnie, wtedy mamy do czynienia z przedwczesnym dojrzewaniem płciowym. Szczególną rolę pomocną w diagnostyce tych stanów odgrywają badania hormonalne.
Oznaczanie tzw. hormonów płciowych ma duże znaczenie w ocenie funkcjonowania u kobiet jajników a u mężczyzn jąder. Podstawowymi hormonami dla obu płci są: hormon luteinizujący (LH), hormon folikulotropowy (FSH). U kobiet znaczącą rolę odgrywa oznaczanie estrogenów i progesteronu, ale także testosteronu. Duże znaczenie dla obu płci ma oznaczanie prolaktyny. Oznaczenia hormonów są podstawowym narzędziem w diagnostyce płodności par.
Po okresie dojrzewania zaczyna się czas dojrzałości. Okres od 20 do 45 roku to optymalny czas dla mężczyzny, aby udowodnić swoją męskość – zostawić po sobie następcę. Ale różnie z tym bywa. Odkładanie decyzji o ciąży na później, zbyt rzadkie współżycie, palenie papierosów, alkohol, nieprawidłowa waga ciała, stres, przemęczenie, odwodnienie (po alkoholu), niedostatek snu, zaburzenia rytmu dobowego (praca w nocy), przegrzewanie jąder (kąpiele, bielizna), sterydy anaboliczne, nadmierne ćwiczenia fizyczne, praca w warunkach szkodliwych (metale ciężkie, herbicydy, rozpuszczalniki organiczne, promieniowanie rtg) powoduje, że o problemach związanych z zaburzeniami płodności dowiadujemy się stanowczo za późno.
Problemami tymi zajmuje się nauka nazywana andrologią. W latach 60. XX wieku powstała ona jako nowa dyscyplina medyczna. Andrologia (andros = mężczyzna i logos = nauka) obejmuje zasadniczo dwa przedziały wiekowe u panów. Pierwszy to okres rozrodczości, wiek 20 – 45 lat, potem chwila przerwy i drugi okres po 50. roku życia. Drugi okres to stopniowy spadek formy, zniechęcenia – okres bardzo rożnie nazywany m.in. męskim przekwitaniem, czyli andropauzą a naukowo nazywany zespołem LOH – zespołem późnego hipogonadyzmu.
Andrologia oczywiście obejmuje także problematykę wieku dziecięcego i młodzieńczego, opóźnione dojrzewanie, problemy endokrynologiczne. Andrologia wymaga współpracy z lekarzami innych specjalności: urologami, endokrynologami, seksuologami i oczywiście z ginekologami – problemy związane z płodnością pary.
Mężczyzna nie ma przypisanego swojego lekarza „specjalisty”, chociaż czasami kojarzony jest z nim urolog (ale to tylko przez prostatę). Urologia to specjalizacja ogólnodostępna (także dla Pań). Urologów jest w Polsce kilkuset a ponadto potrzebne jest skierowanie od lekarza rodzinnego. Tak więc mężczyzna – „okaz zdrowia” najczęściej nie korzysta z rad specjalisty, robi to dopiero na wyraźną prośbę partnerki, w wyniku pojawiających się problemów. To, że panowie mogą zadowolić seksualnie swoje partnerki nie jest to równoznaczne z ich zdolnością do zapłodnienia i posiadania potomstwa. To taki pierwszy „moment” kiedy mężczyźni uświadamiają sobie, że mogą mieć problem ze zdrowiem nie odczuwając żadnych dolegliwości.
Drugi okres w życiu mężczyzny, ten zaczynający się po pięćdziesiątce, to wyzwanie dla andrologów. Wiele zmian dotyczących tego okresu zostało już zaobserwowanych przez lekarzy i naukowców kilkadziesiąt lat temu, uważano je wówczas za nieuchronne. Teraz już wiemy, że tak nie jest. Niektóre są ostrzeżeniem np. zaburzenia erekcji mogą wyprzedzać na wiele lat zawał serca. Wczesne ich rozpoznanie może zmienić bardzo wiele w życiu mężczyzny i jego rodziny. Postępujący proces „starzenia się” społeczeństw szczególnie dotyczy mężczyzn, którzy przeciętnie żyją krócej od kobiet i nie mają swojego „lekarza-opiekuna”. Ostatnio pojawił się problem „późnego ojcostwa”. Panowie właśnie po 50. decydują się na potomstwo mając już niekiedy dorosłe dzieci. Mężczyzna w tym wieku nie wykazuje najczęściej jeszcze zaburzeń w sferze rozrodczości (jest dobrze zachowana do 70. roku życia), ale pojawiają się symptomy zmian ogólnoustrojowych – zmiany naczyniowe, w układzie kostnym, w układzie moczowo-płciowym. Przed decyzją o późnym ojcostwie mężczyzna powinien „zapoznać się” ze stanem swojego zdrowia.
Organizm mężczyzny (podobnie jak jego samochód) także wymaga od czasu do czasu kontroli.
Duże znaczenie ma wykonanie niektórych badań nawet w wieku średnim, kiedy nie ma teoretycznie podstaw do nieprawidłowości. Wykonane „teraz” badania mogą po kilku latach być punktem odniesienia, w sytuacji, kiedy pojawią się jakiekolwiek problemy zdrowotne. Niezależnie od wieku jest kilka badań, które należy wykonywać co pewien okres czasu. Do badań tych należą: morfologia krwi (krew to tkanka która zespala cały organizm a sama spełnia wiele funkcji m. in. transport tlenu), badanie moczu i badanie OB. Wydaje się że obecnie lepszym niż OB wskaźnikiem toczącego się stanu zapalnego jest badanie hsCRP ( białko ostrej fazy oznaczane wysoko czułą metodą). Badanie to dodatkowo ma znaczenie jako marker podwyższonego ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej. Morfologia krwi obejmuje badanie wszystkich rodzajów komórek krwi (krwinki czerwone, białe i płytki). Badanie to pozwala na wykrycie wielu chorób takich jak: niedokrwistość, niektóre nieprawidłowości w krzepnięciu krwi czy różnego rodzaju białaczki. Badanie moczu to ocena „pracy” układu moczowego (nerki, pęcherz moczowy) pozwalające na wykrywanie chorób nerek czy zakażeń tego układu moczowo-płciowego.
Badanie układu moczowego należy uzupełnić o oznaczenie: mocznika, kreatyniny, kwasu moczowego i badaniem elektrolitów (Na, K) ważnych w ocenie gospodarki wodno-elektrolitowej.
Podstawowym badaniem z krwi jest oznaczanie poziomu glukozy. Badanie to pozwala na wczesne wykrycie jednego z najgroźniejszych schorzeń XXI wieku, cukrzycy – choroby powodującej w czasie jej trwania szeregu poważnych powikłań – m.in. uszkodzenie nerek, wzroku.
Pewne badania można wykonać w grupach. Badanie z zakresu gospodarki lipidowej to profil lipidowy (lipidogram). Jest to oznaczanie poziomu cholesterolu, jego frakcji HDL („dobrego” cholesterolu) i LDL („złego” cholesterolu) oraz triglicerydów. Badanie to pozwala na ocenę ryzyka rozwoju miażdżycy – podstawowej przyczyny chorób krążenia – szczególnie choroby wieńcowej. Bardzo ważnym elementem tego badania jest prawidłowe i właściwe przygotowanie się przed jego wykonaniem. Wymagane jest spożycie ostatniego posiłku przed godziną 18.00 w dniu poprzedzającym badanie i bycie na czczo.
Próby wątrobowe to grupa badań pozwalająca na ocenę funkcji wątroby i dróg żółciowych. Podstawowymi parametrami są oznaczenia poziomów enzymów wątrobowych ( ALT, AST, GGTP, ALP) i bilirubiny.
Typowo „męskim” badaniem jest oznaczanie PSA. Marker ten jest charakterystyczny dla przerostu gruczołu krokowego lub procesu nowotworowego tego narządu. Badanie to można poszerzyć
o wykonanie dodatkowego oznaczenia tzw. wolnego PSA (fPSA). Iloraz wolnego PSA do całkowitego PSA pozwala na bardziej precyzyjną diagnostykę w przypadku podejrzenia procesu nowotworowego.
Bardzo ważnym badaniem dla mężczyzn jest oznaczenie poziomu testosteronu. Badanie to ma szczególne znaczenie u mężczyzn po 50. roku życia. Testosteron jest odpowiedzialny za sprawne funkcjonowanie całego organizmu, za stan fizyczny i psychiczny, ale przede wszystkim za libido i sprawność seksualną.
Badaniem szczególnie prostym w wykonaniu jest badanie kału na obecność krwi utajonej. Badanie to ma na celu wykrycie krwawienia z przewodu pokarmowego które może być pomocne w diagnostyce (niekiedy bardzo wczesnej) polipów i nowotworów jelita grubego.
Starzenie się to nie tylko zmiany fizyczne i zmiany w badaniach laboratoryjnych. To także cały szereg zmian w psychice. „ Starość to najbardziej nieoczekiwana z rzeczy, które spotykają mężczyzn” (Leon Trotsky).
Istnieje także szereg innych pytań np. jak to jest z seksem w wieku dojrzałym? Badania przeprowadzone w Polsce przez prof. Zbigniewa Izdebskiego wskazują, że 60% mężczyzn i 35% kobiet po 50. roku życia jest zainteresowane seksem i ma on dla nich istotne znaczenie. Seksuolodzy uważają, że nawet w późniejszym wieku, jeżeli życie układa się dobrze i pozwala na to stan zdrowia, można przeżywać erotyczne uniesienia i spełnienia. Oczywiście seksualność z upływem czasu i zmianami hormonalnymi w okresie andropauzy maleje, ale całkowicie nie zniknie przy ogólnym dobrym samopoczuciu. Ogólny stan zdrowia ma wpływ na seksualność mężczyzn. Wiele schorzeń: nadciśnienie, przebyte zawały, cukrzyca, osteoporoza (nie tylko kobiety chorują) osłabiają poszukiwania doznań seksualnych, ale co istotne, niektóre leki, stosowane w tych schorzeniach mają znaczący, negatywny wpływ na libido mężczyzn.
Ostatnio wiele „mówi się” o istotnej roli internetu w zmianach dotyczących seksualności Polaków. Internet ułatwia zdobywanie wiedzy i kontaktów, ale także łatwiej znajduje się partnerów. Internet także w dziedzinie seksualności okazuje się być „oknem na świat”. Podsumowując, dbając o zdrowie psychiczne i fizyczne, można długo cieszyć się satysfakcjonującym życiem seksualnym.
Dr med. Leszek Bergier
