Ból głowy - jakie badania warto wykonać?

Ból głowy to jedna z najczęstszych dolegliwości, która dotyka zarówno młodszych, jak i starszych ludzi. Może mieć różne przyczyny, od napięciowych bólów głowy po migreny i choroby neurologiczne. Ze względu na złożoność diagnostyki bólu głowy, warto zwrócić uwagę na odpowiednie badania diagnostyczne, które pozwolą na postawienie prawidłowej diagnozy i wdrożenie skutecznego leczenia. W tym artykule omówimy jakie badania zrobić na ból głowy i jakich informacji o stanie zdrowia pacjenta mogą nam dostarczyć.

Ból głowy – mechanizm powstania

Ból głowy stanowi jedno z powszechnych dolegliwości ludzkiego organizmu i może mieć różnorodne przyczyny. Należy jednak zaznaczyć, że nie zawsze jest to symptom poważnej choroby. Wyróżniamy dwie główne kategorie bólu głowy: pierwotny (samodzielny) oraz wtórny, będący skutkiem różnych schorzeń.

Migrena jest najczęstszym rodzajem samoistnego bólu głowy. Niektórzy ludzie mają tendencję do mylnego przekonania, że każdy ból głowy jest migreną, jednak nie jest to prawdziwe. Migrena jest specyficznym typem bólu głowy, charakteryzującym się określonymi cechami, przebiegiem i towarzyszącymi objawami.

Osoby doświadczające samoistnych bólów głowy nie wykazują żadnych strukturalnych zmian w mózgu. Mózg nie posiada receptorów czuciowych bólu, dlatego przypuszcza się, że przyczyną bólów głowy są zmiany w naczyniach krwionośnych, nerwach lub nieprawidłowe uwalnianie neuroprzekaźników.

W przypadku wtórnych bólów głowy, ich powstawanie wiąże się z przemieszczaniem, uciskiem lub pociąganiem struktur wewnątrz czaszki, takich jak duże naczynia żylne, tętnice i opony mózgowe. Tego rodzaju ból może również wynikać z patologicznych zmian w zatokach żylnych mózgu, uszkodzeń okostnej lub kości. W takich przypadkach ból głowy jest objawem innej choroby, na przykład występuje po urazie głowy.

Ból głowy – rodzaje

Pierwotne, samoistne bóle głowy:

• migrena,
• ból głowy typu napięciowego,
• tzw. trójdzielno-autonomiczne bóle głowy,
• rzadkie pierwotne bóle głowy, w tym: kaszlowy, wysiłkowy, śródsenny, kłujący, krążkowy ból głowy oraz ból głowy związany z aktywnością seksualną, pierwotny piorunujący ból głowy.

 Wtórne bóle głowy spowodowane są następującymi przyczynami:

• uraz głowy lub szyi,
• choroba naczyń wewnątrzczaszkowych lub dogłowowych (np. tętnic szyjnych),
• zaburzenia wewnątrzczaszkowe inne niż naczyniowe,
• substancje chemiczne lub reakcje po ich odstawieniu,
• zakażenia,
• wzrosty ciśnienia krwi np. w nadciśnieniu złośliwym,
• choroby szyi, oczu (jaskra), uszu, nosa, zatok przynosowych, zębów, jamy ustnej, innych struktur twarzy lub czaszki, kości (choroba Pageta),
• nadużywanie leków,
• stres,
• zaburzenia psychiczne.

Badania przy bólu głowy

W przypadku nagłego i gwałtownego bólu głowy, zwłaszcza o intensywnym nasileniu, konieczna jest pilna diagnoza, ponieważ może to być objaw krwotoku podpajęczynówkowego lub innego stanu zagrażającego życiu. W takiej sytuacji należy pilnie udać się na szpitalny oddział ratunkowy lub wezwać karetkę pogotowia.

W pozostałych przypadkach należy skonsultować pojawiający się ból wraz z lekarzem specjalistą. Przede wszystkim lekarz przeprowadzi szczegółowy wywiad, który pozwoli na wstępne rozpoznanie. Zadaje pytania dotyczące charakteru bólu głowy, czy był on ostry i nagły, czy może przewlekły, narastający lub nawracający. Lekarz ustali również, kiedy dokładnie ból głowy się pojawił oraz jakie były okoliczności z nim związane, na przykład czy wystąpił po urazie lub w trakcie infekcji. Ważnym elementem wywiadu jest także pytanie o częstotliwość występowania bólu głowy, czy jest to codzienne zjawisko, czy może pojawia się rzadziej, na przykład w skali tygodniowej lub miesięcznej. Lekarz będzie również pytał o czas trwania pojedynczego epizodu bólu, lokalizację bólu oraz czy promieniuje on w inne części ciała. Pacjent zostanie poproszony o ocenę nasilenia bólu, zwykle na skali od 0 do 10, co pomoże określić stopień jego uciążliwości.

Niezwykle istotne są również informacje dotyczące objawów poprzedzających ból głowy. W przypadku migreny mogą występować zaburzenia wzrokowe. Lekarz będzie także interesował się ewentualnymi objawami towarzyszącymi w trakcie bólu, takimi jak nudności, wymioty, nadwrażliwość na światło, hałas czy zapachy, które są charakterystyczne dla migreny. Czasami istotne jest również określenie godziny, o której najczęściej pojawia się ból głowy. Na przykład, ból klasterowy często występuje o podobnej porze, często w nocy. Lekarz zapyta również o czynniki, które mogą wywoływać lub nasilać ból głowy, takie jak aktywność fizyczna, spożycie alkoholu (zwłaszcza czerwonego wina w przypadku migreny), mówienie, oraz czynniki, które mogą łagodzić ból, na przykład zmiana pozycji ciała w przypadku migreny.

Ważne jest, aby dokładnie ustalić dotychczasowe stosowane leczenie, włącznie z konkretnymi preparatami, ich skutecznością lub brakiem efektów. W celu oceny nasilenia dolegliwości, lekarz może poprosić pacjenta o zapisywanie przyjmowanych leków przeciwbólowych w określonym czasie, na przykład przez tydzień lub miesiąc. Jeśli ból głowy nawraca, lekarz zwróci się do pacjenta o opisanie typowego, przeciętnego bólu głowy. Następnie przeprowadzi badanie pacjenta, w tym pomiar ciśnienia tętniczego oraz orientacyjne badanie neurologiczne. W zależności od potrzeby, skieruje pacjenta na badanie okulistyczne w celu oceny dna oka oraz ewentualnie pomiaru ciśnienia śródgałkowego. W razie wskazań, może także zalecić badanie laryngologiczne.

Z uwzględnieniem charakteru bólu głowy i różnicowania diagnozy, lekarz zleci przeprowadzenie badań laboratoryjnych krwi. Dodatkowo, może zlecić badania obrazowe, takie jak radiografia czaszki i kręgosłupa szyjnego. W przypadku prawidłowych wyników badania neurologicznego, w większości przypadków wyklucza się poważne uszkodzenia układu nerwowego. Jednakże, w przypadku obecności objawów ogniskowego uszkodzenia mózgu, takich jak osłabienie kończyn, zaburzenia czucia, asymetria w odruchach lub objawy patologiczne, konieczne jest przeprowadzenie badań obrazowych neurologicznych, takich jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny głowy. Jeśli występują objawy oponowe, takie jak niemożność zgięcia głowy w kierunku klatki piersiowej, może być konieczne wykonanie nakłucia lędźwiowego w celu pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego w celu dalszej diagnozy i stwierdzeniu chociażby nasilonego odczynu zapalnego o etiologii bakteryjnej lub wirusowej.

Częste bóle głowy – jakie badania?

Badania laboratoryjne są cennym narzędziem w diagnozowaniu schorzeń towarzyszących bólom głowy. Jednym z najczęściej wykonywanych badań jest morfologia krwi z rozmazem – ponieważ ból głowy może być objawem spadku stężenia hemoglobiny oraz ocena liczby płytek krwi, co może pomóc w rozpoznaniu plamicy małopłytkowej, która może być jednym z czynników przyczyniających się do migreny. Warto również ocenić organizm pod kątem występowania stanu zapalnego, wykonując badania OB – odczyn Biernackiego oraz badanie białka CRP.

W diagnostyce bólu głowy i towarzyszących bólów stawowych, lekarz może zlecić badanie odczynu opadania erytrocytów (OB), czynnika RF (reumatoidalnego) oraz wielu rodzajów przeciwciał. Testy te mają na celu określenie występowania kolagenoz, takich jak toczeń układowy oraz mononukleozy u nastolatków, którzy doświadczają bólu głowy, bólu gardła oraz powiększenia węzłów chłonnych w okolicy szyi. Wszystkie decyzje dotyczące przeprowadzenia tych badań są podejmowane przez lekarza.

W przypadku podejrzenia etiologii zakaźnej, zaleca się przeprowadzenie morfologii krwi z rozmazem, badań czynności wątroby oraz wykonania badania w kierunku zakażenia wirusem HIV i bakterią – Borrelia burgdorferi. Te badania są istotne dla pacjentów, u których istnieje podejrzenie zakaźnej przyczyny bólu.

Jakie badania na migrenę?

W przypadku migreny zaleca się monitorowanie skuteczności stosowanych leków, takich jak kwas walproinowy stosowany w profilaktyce choroby. Ponadto pomiar stężenia litu przydatny jest w przypadku leczenia nim bólów przewlekłych, klasterowych bólów głowy; natomiast pomiar stężenia karbamazepiny wykonuje się w terapii neuralgii nerwu trójdzielnego.

Badania hormonalne w diagnostyce bólu głowy

U kobiet, bóle głowy często są związane z nieprawidłowym poziomem estrogenów, takich jak estradiol (E2) oraz poziomem hormonów płciowych, takich jak LH (hormon luteinizujący) i FSH (hormon folikulotropowy). Dlatego lekarz diagnozujący i różnicujący przyczyny bólu głowy powinien zlecić wykonanie tych badań w celu oceny gospodarki hormonalnej.

W procesie diagnozowania przyczyny bólu głowy, lekarz może również zlecić badanie stężenia hormonu TSH, ponieważ ból głowy często jest objawem niedoczynności tarczycy (dotyczy to aż 14% przypadków).

W przypadku pacjentów doświadczających bólu głowy i podejrzenia guza przysadki, poza badaniami obrazowymi głowy wskazane jest przeprowadzenie badań endokrynologicznych takich jak: hormon wzrostu (GH), adrenokortykotropina (ACTH), hormon tyreotropowy (TSH), hormon luteinizujący (LH), hormon pobudzający pęcherzyki (FSH) i prolaktyna.

Ważnym parametrem do oceny jest poziom kreatyniny, mocznika oraz badanie ogólne moczu w celu wykluczenia niewydolności nerek, która może stać się przyczyną bólu głowy. Ze względu na możliwość związku między hiperkalcemią a wystąpieniem bólu głowy, warto rozważyć oznaczenie poziomu wapnia we krwi u pacjentów z tego rodzaju objawami.

Ponadto, w przypadku pacjentów z bólem głowy i rozległymi zmianami w istocie białej stwierdzonymi w badaniu rezonansu magnetycznego, może być zalecane oznaczenie przeciwciał antykardiolipinowych i antykoagulantu toczniowego. Jednakże, decyzja o przeprowadzeniu tych badań zawsze należy do lekarza.

Autor: Mgr Agnieszka Nowak

Bibliografia:

1. Diagnosis and Management of Headache: A Review. Robbins MS. JAMA. 2021; 325(18): 1874-1885.
2. Frequent Headaches: Evaluation and Management. Walling A. Am Fam Physician.; 2020;101(7):419-428.
3. Bóle głowy. Patofizjologia. Diagnostyka. Leczenie; Stępień A. wyd. II, Medical Tribune Polska, Warszawa 2017, s.42–46.
4. Approach to acute headache in adults. Hainer BL, Matheson EM. Am Fam Physician. 2013 May 15;87(10):682-7. PMID: 23939446.
5. Badania diagnostyczne w migrenie i innych pierwotnych bólach głowy. R. W. Evans. Neurologia po Dyplomie 2009, nr 27, s. 10–25.
6. Niektóre nowe aspekty kliniczne bólów głowy. A. Prusiński. Polski Przegląd Neurologiczny 2006, t. 2, nr 2, s. 73–77.