Biegunki u dzieci - najczęściej zadawane pytania

Co powinno nas zaniepokoić i jakie badania można wykonać.

Przyczyny biegunki u dzieci mogą być różne. Co więcej czasem trudno jest rodzicom określić, czy dziecko ma biegunkę czy nie. W niniejszym tekście chcemy odpowiedzieć na najczęściej zadawane przez rodziców pytania dotyczące tej dolegliwości.

1. Jak często dzieci oddają stolce?

Ilość stolców oddawanych w ciągu doby przez dziecko zależy od jego wieku, co pozostaje w związku ze zmianami zachodzącymi w przewodzie pokarmowym. W pierwszym tygodniu życia większość dzieci oddaje dziennie cztery i więcej, nawet do dziesięciu miękkich i płynnych stolców. W pierwszych 3 miesiącach życia, w zależności od sposobu karmienia, niektóre niemowlęta oddają kilka stolców w ciągu doby, inne jeden-dwa na tydzień. U niemowląt stolce mogą być żółte, zielone lub brązowe, mogą również zawierać przypominające ziarenka grudki. Do wieku 2 lat większość dzieci oddaje przynajmniej 1 stolec dziennie, który jest miękki, ale uformowany. Należy pamiętać, że każde dziecko jest inne. Niektóre dzieci oddają stolec po każdym posiłku, inne raz dziennie.

2. Jak rozpoznać, że dziecko ma biegunkę. Najczęstsze objawy biegunki u dzieci

Jak zatem rozpoznać, że dziecko ma biegunkę? Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje biegunkę jako oddanie 3 lub więcej luźnych lub wodnistych stolców na dzień, bądź oddanie choć jednego stolca zawierającego śluz, krew lub ropę.
W zależności od czasu trwania epizodu biegunki można ją umownie podzielić na ostrą – jest to biegunka trwająca do 14 dni, oraz biegunkę przewlekłą, która trwa powyżej 14 dni.
W przebiegu ostrej zakaźnej biegunki oprócz luźnych stolców u pacjenta występuje często gorączka, ból brzucha i wymioty. Biegunce przewlekłej mogą towarzyszyć wymioty, bóle brzucha, rozdrażnienie i zaburzenie rozwoju fizycznego dziecka.

3. Jakie są przyczyny biegunki u dzieci?

Przyczyny ostrej biegunki u dzieci to:

• zakażenia wirusowe – Najczęstszą przyczyną biegunki wirusowej jest zakażenie rotawirusami, występujące zwłaszcza jesienią i zimą. Do zakażenia dochodzi przez kontakt z zanieczyszczonym kałem, a także drogą kropelkową. Inne wirusy, które również wywołują biegunki to wirus Norwalk, caliciwirusy i adenowirusy.
• zakażenia bakteryjne – Biegunki bakteryjne mogą być wywołane przez bakterie: Salmonella, Shigella, Escherichia coli, Campylobacter, Yersinia oraz Clostridium.
• zatrucie pokarmowe – jego podstawowym objawem jest biegunka występująca kilka godzin po spożyciu pokarmu zawierającego toksyny bakteryjne
• biegunka poantybiotykowa – Leczenie antybiotykiem niszczy część flory jelitowej, umożliwiając nadmierny rozwój opornym na stosowany antybiotyk bakteriom.

W tych warunkach bakterie normalnie występujące w jelitach (na przykład bakterie Clostridium) mogą spowodować biegunkę.

Wybrane przyczyny biegunki przewlekłej:

• przewlekająca się biegunka zakaźna – po przebytej ostrej biegunce następuje uszkodzenie śluzówki jelita cienkiego i przejściowe zaburzenia wchłaniania pokarmu
• pasożyty – Giardia lamblia,
• zakażenia – wirusy i bakterie takie jak w przypadku biegunki ostrej
• celiakia,
• alergie pokarmowe (nietolerancja białka pokarmowego),

4. Jakimi domowymi sposobami można walczyć z biegunką?

Kiedy dziecko ma biegunkę, należy upewnić się, że pije ono wystarczającą ilość płynów, aby zapobiec odwodnieniu. U dzieci, które nie wymiotują, zwykle wystarczy zastosować nawadnianie doustne. Należy podawać płyny – wodę niegazowaną lub doustny płyn nawadniający, który można kupić w każdej aptece. Nawadnia on lepiej niż czysta woda, ponieważ zawiera właściwe proporcje składników mineralnych. Płyny należy podać dziecku po kilka łyżeczek od herbaty co kilka minut. Jeśli niemowlę nie chce pić takiego płynu z butelki lub kubka, można spróbować podawać mu łyżką lub strzykawką. Dzieci karmione piersią powinny być dalej karmione w ten sposób. Odwodnionym dzieciom nie powinno się podawać soków, coli oraz innych napojów z kofeiną i dużą zawartością cukru, ponieważ nie pomagają one w nawodnieniu. Ponadto kofeina działa moczopędnie, przez co nasila odwodnienie.W razie wymiotów należy nawadniać dziecko doustnie małymi porcjami, często, płyn podawany dziecku powinien być chłodny. W późniejszym okresie należy powrócić do podawania pokarmów. Dziecko może jeść chude mięso, ryż, ziemniaki, chleb, jogurt, owoce i warzywa, mleko (chyba że ma problemy z trawieniem mleka).

Należy unikać: produktów wysokotłuszczowych, soków, napojów z dużą zawartością cukru, napojów dla sportowców.

Po kilku dniach dziecko może jeść już wszystkie pokarmy, które jadło przed wystąpieniem biegunki. Należy unikać leków hamujących biegunkę. Są one niepotrzebne, a często szkodliwe dla dzieci.

5. Kiedy udać się z dzieckiem do lekarza? Kiedy dziecko z biegunką wymaga hospitalizacji?

Należy udać się z dzieckiem do lekarza jeśli: biegunka zawiera krew, dziecko ma mniej niż 12 miesięcy i nie zjadło/nie wypiło niczego przez kilka kolejnych godzin, ma silny ból brzucha, biegunka trwa ponad kilka dni, wymioty trwają ponad dobę, dziecko nie przyjmuje żadnych płynów, zachowuje się inaczej niż zwykle, brakuje mu energii, nie odpowiada na twoje słowa, jest odwodnione.
Czasem zdarza się, że mimo prób nawadniania dziecka doustnie w domu, odwodnienie dziecka nasila się, a jego stan pogarsza. Tacy pacjenci zwykle muszą być leczeni w szpitalu – nawadniające kroplówki podawane są dożylnie, czyli przez cienką rurkę bezpośrednio do żyły.

6. Jakie badania laboratoryjne można wykonać w przypadku biegunki?

W przypadku wystąpienia biegunki niezbędne jest, w kontekście zastosowania właściwego leczenia, ustalenie zarówno stopnia odwodnienia, jak i przyczyn biegunki.

a) badania pomocne w zdiagnozowaniu stopnia odwodnienia u dziecka
Odwodnienie (hipowolemia) jest najpoważniejszym powikłaniem ostrej biegunki u dzieci. Odwodnienie jest medycznym terminem służącym do określenia sytuacji, gdy dziecko w wyniku np.: intensywnej biegunki, wymiotów czy potów przy gorączce straciło więcej wody niż przyjęło z jedzeniem i piciem. Jego organizm nie może wtedy funkcjonować prawidłowo.
Odwodnienie może być łagodne lub ciężkie. Łagodne odwodnienie zazwyczaj nie stanowi problemu, jednak nie leczone może doprowadzić do pogorszenia stanu i zagrożenia zdrowia i życia dziecka.
Im mniejsze dziecko, tym większe ryzyko odwodnienia i poważniejsze jego konsekwencje kliniczne. W ocenie stopnia odwodnienia przydaje się znajomość masy ciała przed biegunką oraz w trakcie choroby, ponadto dokładne badanie kliniczne i obserwacja dziecka pomagają ustalić stopień odwodnienia. Rodzice powinni zwracać uwagę czy dziecko zachowuje się inaczej niż zwykle, czy ma zapadnięte gałki oczne, brak łez przy płaczu, suche błony śluzowe jamy ustnej i języka, oddaje mniejszą ilość moczu.

Sygnały że dziecko jest odwodnione:

• suche, popękane usta
• uczucie pragnienia
• rzadsze oddawanie moczu, ciemnożółty lub brązowy mocz, brak moczu lub mokrej pieluszki przez 4-6 godzin u niemowlaka, 6-8 godzin u dziecka starszego
• brak łez, gdy dziecko płacze
• uczucie zmęczenia, zawroty głowy, majaczenie
• oczy wyglądające na zapadnięte w twarzy
• zapadnięte ciemiączko u niemowląt
• nasilone odwodnienie może spowodować zaburzenia oddychania i śpiączkę.

Badania laboratoryjne pomocne pośrednio w ocenie występowania odwodnienia to:

• badanie gazometryczne krwi,
• oznaczenie stężenia elektrolitów – może wykazać obniżenie stężenia potasu,
• stężenie mocznika i kreatyniny – podwyższenie wskazuje na możliwe uszkodzenie nerek spowodowane odwodnieniem.
• W badaniu ogólnym moczu zwiększona ilość ciał ketonowych świadczy pośrednio o odwodnieniu.

b) badania pomocne w zdiagnozowaniu przyczyny biegunki
Diagnostyka mikrobiologiczna u większości dzieci z objawami biegunki ostrej nie jest konieczna. Badania mikrobiologiczne należy przeprowadzić u dziecka z ostrą biegunką z domieszką krwi w stolcu. W przypadku biegunki bakteryjnej można wyizolować ze stolca poszczególne bakterie, jak: Salmonella, Shigella, patogenne Escherichia coli.

Diagnostyka laboratoryjna na podstawie testu ELISA może być pomocna w rozpoznaniu zakażenia wirusami – i w wykryciu takich patogenów, jak rotawirusy, adenowirusy, norowirusy.

U dzieci z biegunką przewlekłą diagnostyka jest bardziej skomplikowana. Należy wykonać badania podstawowe – morfologię krwi, OB, CRP, badanie ogólne moczu.

Przeprowadza się badanie analityczne stolca, oznacza jego pH, osmolalność, stężenie glukozy, jonów.

Wykonuje się również badania bakteriologiczne stolca. Można wykonać badanie kału na obecność pasożytów, takich jak Giardia Lamblia.

Aby wykluczyć zaburzenia odporności, wykonuje się badania układu odpornościowego. Wysoki poziom IgE całkowitego oraz obecność swoistych IgE przeciw białkom mleka krowiego może wskazywać na alergię na białko mleka krowiego.

Obecność przeciwciał przeciw endomysium, przeciw tkankowej transglutaminazie, przeciwgliadynowych, przeciwretikulinowych, wreszcie badania genetyczne wykonywane przy podejrzeniu celiakii – mogą pomóc w wykluczeniu bądź potwierdzeniu tej choroby.

Lek. med. Magdalena Zasada