Jakie badania na tarczycę warto wykonać?

Tarczyca jest jednym z największych gruczołów endokrynnych – gruczołów wydzielania wewnętrznego u człowieka. Tarczyca odgrywa istotną rolę w wielu procesach zachodzących w ludzkim organizmie. Jest jednym na najważniejszych organów w układzie hormonalnych człowieka. Kluczowym elementem do zachowania pełni zdrowia oraz utrzymania dobrego samopoczucia jest rutynowa kontrola jej funkcjonowania. Jakie badania pozwolą ocenić jej funkcje?

Tarczyca – fizjologia

Tarczyca (łac. glandula thyroidea) – jest nieparzystym gruczołem wydzielania wewnętrznego, zlokalizowanym na szyi. Tarczyca kształtem przypomina motyla, i mocno żartobliwie można nawet powiedzieć, że w organizmie wywołuje efekt motyla. Podążając zgodnie z teorią chaosu można rzec, że mała zmiana pracy tarczycy pociąga za sobą poważne konsekwencje, ogromne zmiany.

Tarczyca wytwarza trzy główne hormony:

• trójjodotyroninę (określaną skrótem T3)
• tetrajodotyroninę, inaczej tyroksynę (określaną skrótem T4)
• kalcytoninę.

W tym miejscu warto podkreślić, że tarczyca nie wydziela TSH (hormonu tyreotropowego, tyreotropiny, z ang. thyroid-stimulating hormone), który wydzielany jest przez przysadkę mózgową. TSH jest badaniem rutynowo oznaczanym w kontekście chorób tarczycy i wiele osób mylnie uważa, że TSH produkowane jest właśnie przez nią.

Hormony tarczycy wydzielane są w miarę zapotrzebowania. Wpływają one na metabolizm
i gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu. Istotnym składnikiem hormonów jest jod przyswajany z wodą i pokarmem. Z jodu i aminokwasów tarczyca wytwarza trójjodotyroninę, tyroksynę i kalcytoninę. Hormon tyreotropowy – TSH wzmaga wychwytywanie jodu przez gruczoł tarczycowy oraz wiązanie jodu z białkiem w celu wytworzenia hormonów tarczycy, a także przyspiesza proteolizę tyreoglobuliny – białka produkowanego wyłącznie przez komórki tarczycy, które zawiera trijodotyroninę oraz tyroksynę (tetrajodotyroninę).

Tarczyca – podstawowe funkcje

Hormony tarczycy mają bardzo istotny wpływ na ludzki organizm. Objawy nieprawidłowego działania tarczycy są dość dotkliwe i zauważalne, ze względu na kluczowe funkcje jakie spełniają wytwarzane przez nią hormony. Problemy zdrowotne związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem tarczycy pojawiają się wtedy, gdy zaczyna ona wytwarzać za mało lub za dużo hormonów.

Hormony tarczycy wpływają na:

• tętno i pomagają kontrolować przepływ krwi poprzez rozluźnienie mięśni w ścianach naczyń krwionośnych,
• cykl menstruacyjny, powodując nieregularny okres w stanach niedoczynności,
• metabolizm tkanki kostnej, w nadczynności tarczycy może wystąpić osteoporoza,
• metabolizm białka i tłuszczów, przy nadczynności występuje spadek masy ciała, a przy niedoczynności – wzrost masy ciała,
• regulację wchłaniania i metabolizm glukozy,
• regulację tempa przemiany materii,
• odbudowę skóry, gdy tarczyca nie pracuje prawidłowo, skóra staje się sucha i szorstka,
• funkcjonowanie układu nerwowego (wpływ na pamięć, zapominanie oraz trudności z koncentracją),
• wykorzystanie witamin przez organizm,
• samopoczucie, przy niedoczynności dochodzi do epizodów depresji.

Tarczyca – objawy związane z nieprawidłowymi funkcjonowaniem

Prawidłowa czynność hormonalna tarczycy jest nazywana eutyreozą. Nadmiar produkowanych hormonów tarczycy określany jest jako nadczynność tarczycy, natomiast niedobór tych hormonów jako niedoczynność. Na początku wiele osób nie podejrzewa żadnych zaburzeń jej funkcjonowania, niedostrzegalne (mało zaznaczone) są charakterystyczne objawy. Dopiero z czasem rozwoju nieprawidłowej pracy tarczycy, objawy się nasilają. Do wczesnych objawów sygnalizujących problemy z tarczycą można zaliczyć ciągłe uczucie zmęczenia, apatia i nieprawidłowe odczuwanie zimna.

Do najczęstszych objawów niedoczynności tarczycy zaliczamy:

• suchość skóry,
• problemy z pamięcią,
• zaparcia,
• uczucie zmęczenia,
• skurcze mięśni,
• przyrost masy ciała,
• nieregularny cykl menstruacyjny,
• obrzęk twarzy,
• zwiększona wrażliwość na zimno.

Do najczęstszych objawów nadczynności tarczycy zaliczamy:

• drażliwość,
• zwiększone pocenie,
• przyspieszone bicie serca,
• trudności w zasypianiu,
• niewyjaśnioną utratę masy ciała,
• rzadsze miesiączki,
• wytrzeszcz oczu,
• drżące dłonie.

Choroby tarczycy mogą być wywołane przez m.in.:

• uwarunkowania genetyczne i/lub choroby autoimmunologiczne,
• stres,
• niedobory żywieniowe (głównie niedobór jodu w diecie),
• zanieczyszczenie środowiska.

Przeprowadzone badania statystyczne przez Główny Urząd Statystyczny w Warszawie potwierdzają, że problemy chorób tarczycy wśród populacji polskiej stanowią 22%. Schorzenia tarczycy występują często i tak samo często są lekceważone przez większość społeczeństwa. Wiele pacjentów bagatelizuje problem, nawet przy zauważalnych u siebie objawach nie zgłasza się do lekarza. Bardzo istotny jest również fakt, że częściej od mężczyzn chorują kobiety. Pozyskane statystyki wskazują, że kobiety chorują około 8,5 razy częściej niż mężczyźni. Dodatkowo u kobiet powyżej 35. roku życia prawdopodobieństwo rozwoju chorób tarczycy zwiększa się o 30%. Ponadto towarzyszące schorzenie tarczycy wiąże się również z większymi implikacjami u płci żeńskiej. Choroby gruczołu tarczowego u kobiet zwiększają ryzyko bezpłodności, a w przypadku kobiet w ciąży mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia zarówno matki, jak i dziecka.

Tarczyca – zasada działania

Natura nie pozostawiła tarczycy samej sobie. Jej funkcje są kontrolowane i w pełni regulowane. Przede wszystkim tarczyca jest kontrolowana przez samą siebie. Wydzielane przez nią hormony, działają na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, co w prostym rozumienia oznacza, że wysoka wartość T3 oraz T4 ujemnie wpływa na pracę tarczycy, hamując ją. W kolejnym kroku tarczyca produkuje mniej hormonów T3 oraz T4. Z kolei niskie stężenie tych hormonów pobudza tarczycę do ich zwiększonej produkcji.

Praca tarczycy regulowana jest również przez przysadkę mózgową – organ, który stanowi bazę układu przysadka – tarczyca. Działanie to opiera się na wydzielanie hormonu tyreotropowego TSH przez przysadkę i przyjmuje również charakter sprzężenia zwrotnego. Hormon TSH w tym układzie spełnia rolę pobudzającą, sprawiając, że pod jego wpływem tarczyca pracuje szybciej i wydziela więcej hormonów do krwi. Równocześnie, te same hormony hamują wydzielanie TSH przez przysadkę i ten mechanizm nazywamy ujemnym sprzężeniem zwrotnym. Tak naprawdę do tego układu powinniśmy dodać jeszcze jeden narząd – mianowicie podwzgórze. TRH (tyreoliberyna) działa na gruczoł tarczycy pośrednio przez tyreotropinę – TSH. Wydzielane przez podwzgórze TRH, pobudza pracę przysadki mózgowej, ta z kolei wydziela TSH, a to doprowadza do wzmożonego produkowania i wydzielania hormonów tarczycy – T4 oraz T3.

W przeciwieństwie do powyższych mechanizmów, regulacja produkcji kalcytoniny jest bardzo prosta. Zależy wyłącznie od stężenia wapnia we krwi. I tym samym, gdy stężenie wapnia jest wysokie, wydzielanie kalcytoniny jest zablokowane, natomiast gdy jest niskie, tarczyca wydziela kalcytoninę, ponieważ jej funkcją jest uruchomienie zasobów wapnia z kości, co równoznaczne jest z podniesieniem się poziomu tego pierwiastka we krwi.

Do innych czynników, które wpływają na funkcjonowanie gruczołu tarczycowego należą:

• zimno (pod wpływem termodetektorów w ośrodku termoregulacji, podwzgórze wydziela TRH działając pośrednio na gruczoł tarczowy, zwiększa się ilość hormonów T3 oraz T4),
• wazopresyna, adrenalina (zwiększają bezpośrednio wydzielanie hormonów tarczycy do krwi).

Jakie badania na tarczycę?

W nawiązaniu do powyższych podstawowych wiadomości dotyczących tarczycy, o wiele łatwiej wymienić jakie badania zrobić na tarczycę? Do badania, które należy zrobić, żeby sprawdzić tarczycę na pewno należy hormon tyreotropowy. TSH jest podstawowym badaniem by ocenić funkcjonowanie tarczycy. Ale jakie jeszcze badania na tarczyce oprócz TSH mogą być zlecone w diagnostyce chorób tarczycy?

• trójjodotyronina (określana skrótem T3)
• tetrajodotyronina, inaczej tyroksynę (określaną skrótem T4)
• kalcytonina
• fT3 (wolna frakcja T3)
• fT4 (wolna frakcja T4)
• anty-TPO (przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej – TPOAb)
• anty-TG (przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie – TgAb)
• anty-TRAB (przeciwciała przeciwko receptorowi hormonu tyreotropowego – TSH-R TSI)
• wapń całkowity
• wapń zjonizowany (Ca2+)
• PTH – parathormon (do oceny gospodarki wapniowej)
• tyreoglobulina – TBG z ang. Thyroxine-binding globulin (białko wytwarzane przez tarczycę, które w miarę zapotrzebowania organizmu uwalnia hormony tarczycy
  T4 i T3, służy do oceny pacjentów z rakiem tarczycy)
• glukoza
• lipidogram
• morfologia
• elektrolity
• witamina D3 we frakcji 25(OH)D3
• fosfor
• magnez
• jod

Do badań obrazowych należą:

• scyntygrafia tarczycy,
• badanie ultrasonograficzne (USG),
• biopsja tarczycy.

Celem poprawnego zdiagnozowania zaburzeń pracy gruczołu tarczowego jest wizyta lekarska. Często do oceny dysfunkcji tarczycy wystarczą dwa podstawowe testy – TSH oraz fT4. Dzięki nim można wskazać na niedoczynność lub nadczynność tarczycy. Podczas leczenia kluczowe jest regularne monitorowanie poziomu hormonów. Wskazane jest by ocena funkcji tarczycy była dokonywana przez lekarza specjalistę, w tym przypadku endokrynologa.

Autor: Mgr Agnieszka Nowak

Bibliografia:

1. Woźniak M., Matyjaszek-Matuszek B., Najczęstsze błędy w diagnostyce i leczeniu chorób tarczycy. Lekarz POZ. 2022;8(5).
2. Soh SB, Aw TC. Laboratory Testing in Thyroid Conditions – Pitfalls and Clinical Utility. Ann Lab Med. 2019 Jan;39(1):3-14
3. Gessl A, Lemmens-Gruber R, Kautzky-Willer A. Thyroid disorders. Handb Exp Pharmacol. 2012;(214):361-86.
4. Ponichtera A, Borowiak E. Choroby tarczycy jako poważny problem medyczny w Polsce. Probl Pielęg 2008; 16: 192-198.
5. Volpé R. Rational use of thyroid function tests. Crit Rev Clin Lab Sci. 1997;34(5):405-38
6. Feldman JM. The practical use of thyroid function tests. Am Fam Physician. 1977 Sep;16(3):159-65