Badania laboratoryjne a ciąża
Odpowiedzialna przyszła mama wie, jak ważne jest świadome korzystanie z osiągnięć medycyny. Niezwykle ważną i potrzebną dziedziną wiedzy jest medyczna diagnostyka laboratoryjna. Korzystanie z informacji dostarczanych przez badania laboratoryjne pomaga w bezpiecznym przejściu przez okres ciąży, również pomagając świadomie się do niej przygotować.
Zanim zajdziesz w ciążę
Do ciąży, tak jak do każdego dużego i ważnego zadania warto przygotować się wcześniej. Zarówno zajście w ciążę jak i prawidłowy rozwój płodu związane są ze stanem zdrowia przyszłych rodziców.
Dlatego pierwsze badania warto wykonać zanim dojdzie do zapłodnienia. Wykonanie kilkunastu badań laboratoryjnych daje możliwość wykrycia ewentualnych nieprawidłowości. Dzięki temu można wcześniej wdrożyć leczenie, zmienić styl życia lub w inny sposób dać lekarzowi szansę na zredukowanie zagrożenia. Można też przeprowadzić dodatkowe szczepienia. Badania laboratoryjne powinny być elementem świadomego podejścia do macierzyństwa, które znacząco zwiększa szansę na uniknięcie komplikacji w czasie ciąży i posiadanie zdrowego dziecka. Przeprowadzenie badań może też być pomocne w wykryciu ryzyka wystąpienia problemów z zajściem w ciążę oraz kłopotów z donoszeniem zdrowego dziecka.
Ogólny stan organizmu – czy Twój organizm jest gotów na te szczególne 9 miesięcy?
Badania, które pomogą odpowiedzieć na to pytanie:
Mocz – badanie ogólne – jest podstawowym badaniem odzwierciedlającym funkcję układu moczowego służącym do wykrywania m.in. chorób nerek i zakażeń układu moczowo-płciowego. Zakażenia układu moczowego są jedną z głównych przyczyn powikłań położniczych i powinny być całkowicie wyleczone przed zajściem w ciążę.
OB – jest badaniem oceniającym ogólny stan zdrowia i umożliwiającym wykrycie stanów zapalnych związanych z różnymi chorobami.
Morfologia krwi – całościowa analiza wszystkich rodzajów komórek krwi (czerwonych, białych i płytek). Badanie służące do oceny ogólnego stanu zdrowia i stanowiące podstawę rozpoznania wielu chorób m.in. anemii, zaburzeń krzepnięcia krwi, niedoborów odporności czy infekcji. Większość chorób powoduje widoczne zmiany w morfologii krwi.
Glukoza – podstawowe badanie w rozpoznawaniu stanu przedcukrzycowego. Jej wczesne rozpoznanie i prawidłowe leczenie są niezwykle ważne dla zdrowia ciężarnej i jej przyszłego dziecka.
Elektrolity (Na, K) – rozpoznawanie zaburzeń równowagi wodno – elektrolitowej występujące m.in. w chorobach nerek lub w odwodnieniu organizmu. Nieprawidłowy poziom elektrolitów może powodować zaburzenia rytmu serca lub przedwczesne skurcze macicy.
Lipidogram – szczegółowe badanie w kierunku ryzyka rozwoju miażdżycy – przyczyny chorób układu krążenia. W skład badania wchodzi oznaczenie poziomu cholesterolu całkowitego, HDL („dobrego” cholesterolu), LDL („złego cholesterolu”) i trójglicerydów.
Próby wątrobowe (ALT, AST, ALP, GTP, BIL) – zestaw badań całościowo odzwierciedlających funkcję wątroby i dróg żółciowych.
Mocznik – podwyższone wyniki wskazują na choroby nerek.
Żelazo – nieprawidłowy, niski poziom żelaza może świadczyć o przewlekłej utracie krwi, niewystarczającej podaży żelaza lub jego złym przyswajaniu. Wynikiem niedoboru żelaza może być anemia, na początku objawiająca się tylko, np. osłabieniem lub złym samopoczuciem, a następnie może być związana z patologią ciąży.
Wapń całkowity, fosfor nieorganiczny – podstawowe badania służące do oceny stanu gospodarki mineralnej bezpośrednio związanej ze stanem kości. Wstępne badanie w kierunku osteoporozy, która może się nasilić w przebiegu ciąży. Dodatkowo zaburzenie poziomu tych jonów może powodować przedwczesne skurcze macicy.
Magnez – badanie wykonywane w przypadku objawów takich jak: osłabienie, drażliwość, zaburzenia rytmu serca, nudności. Odpowiedni poziom tego pierwiastka istotny jest ze względu na prawidłową kurczliwość macicy.
Prolaktyna – podwyższone stężenia tego hormonu może być przyczyną problemów z zajściem w ciążę lub utrudniać jej utrzymanie.
Zapraszamy do zapoznania się z naszą ofertą pakietów badań dostępnych w sklepie internetowym. ZOBACZ e-PAKIET DLA PLANUJĄCYCH CIĄŻĘ
Przedciążowa diagnostyka infekcji
Diagnostykę infekcji niebezpiecznych w czasie ciąży tak naprawdę powinno się przeprowadzić już wówczas, gdy zaczynamy myśleć o powiększeniu rodziny. Ten sposób diagnozowania i przygotowania się do roli mamy określa się mianem diagnostyki prekoncepcyjnej. Lekarska interpretacja wyników pozwoli na wcześniejsze leczenie zagrażających zdrowiu dziecka infekcji oraz umożliwi zaplanowanie ewentualnych szczepień.
Jakie badania warto wykonać?
HBs przeciwciała (anty-HBs) – badanie pozwalające ocenić potrzebę powtórnego szczepienia przeciw żółtaczce typu B, a u osób nie szczepionych wynik dodatni wskazuje na kontakt z wirusem HBV (wirus zapalenia wątroby typu B) i potrzebę specjalistycznej diagnostyki.
HCV przeciwciała (anty-HCV) – badanie pozwalające stwierdzić kontakt z wirusem HCV (wirus zapalenia wątroby typu C). Dodatni wynik podejrzany szczególnie w przypadku nieswoistych objawów ze strony jamy brzusznej jak: wzdęcia, bóle brzucha, zgaga oraz żółtaczki.
VDRL – badanie w kierunku wykrycia zakażenia jedną z chorób wenerycznych (badanie wymagane przed przyjęciem do szpitala).
Toksoplazmoza IgG – badanie pozwalające określić odporność na zakażenie pasożytem Toxoplasma gondii w ciąży. Toksoplazmoza przebyta w ciąży jest bardzo niebezpieczna dla płodu oraz może być przyczyną problemów w czasie ciąży.
Różyczka IgG – badanie pozwalające określić odporność na zakażenie wirusem różyczki w ciąży. W przypadku wyniku ujemnego możliwe jest szczepienie przed zajściem w ciążę.
Chlamydia trachomatis IgG – badanie w kierunku zakażenia, które może być przyczyną problemów z zajściem w ciążę oraz poronień.
CMV IgG – badanie pozwalające określić odporność na zakażenie wirusem cytomegalii. Zakażenia CMV w trakcie ciąży są bardzo niebezpieczne dla płodu.
Przeciwciała antykardiolipinowe IgG i IgM – obecność tych przeciwciał może być przyczyną niepowodzeń położniczych (poronień i wewnątrzmacicznego obumarcia ciąży).
e-PAKIET DLA KOBIET W CIĄŻY(INFEKCYJNY) dostępny w sklepie internetowym. ZOBACZ e-PAKIET DLA KOBIET W CIĄŻY (INFEKCYJNY)
Badania w okresie ciąży
Warto pamiętać, że ciąża jest okresem, w którym kobiecie przysługuje szczególna opieka lekarska i ma ona prawo zgłosić się do lekarza w każdej chwili, kiedy tylko odczuwa lęk o zdrowie swoje lub dziecka. Standard organizacyjny opieki okołoporodowej opublikowany w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 2018 roku reguluje zakres badań laboratoryjnych finansowanych przez NFZ, które powinny być wykonywane na określonych etapach ciąży. Został on opracowany na podstawie wytycznych Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego.
Badania przesiewowe w ciąży – co się bada i dlaczego?
Badania przesiewowe nazywane także skriningowymi, to badania wykonywane wśród osób nie dostrzegających objawów choroby, ale mające na celu jej ewentualne wykrycie. Zatem celem badań przesiewowych wykonywanych u kobiet w ciąży jest wykrycie zaburzeń w jak najwcześniejszym stadium, mogących w sposób negatywny wpłynąć zarówno na zdrowie matki i jej nienarodzonego dziecka, oraz wprowadzenie szybkiego leczenia maksymalnie redukującego negatywne skutki tych zmian.
Badanie ogólne moczu – wśród laboratoryjnych badań przesiewowych wykonywanych kobietom w ciąży praktycznie przed każdą wizytą, jest ogólne badanie moczu. Jego wykonanie zalecane jest już po odbyciu pierwszej wizyty u ginekologa, jednak nie później niż do 10. tygodnia ciąży. Kolejne obowiązuje między 15. a 20. tygodniem, 21. a 26., 27. a 32., 33. a 37. oraz ostatnie, na krótko przed rozwiązaniem – między 38. a 39. tygodniem ciąży. Badanie moczu ma na celu monitorowanie pracy nerek, które w tym okresie muszą przefiltrować i oczyścić znacznie więcej (bo ok. 30-40%) krwi niż przed ciążą. Wczesne wykrycie w moczu bakterii i zastosowanie odpowiedniego leczenia pozwala uniknąć hospitalizacji, która staje się konieczna przy pełnoobjawowym zapaleniu dróg moczowych. Monitorowanie ilości białka wydalanego z moczem jest z kolei ważne przy rozpoznaniu stanu przedrzucawkowego, który poza pojawieniem się białka w moczu wiąże się z występowaniem obrzęków i nadciśnieniem tętniczym. Odpowiednio leczony stan przedrzucawkowy, który jest konsekwencją zaburzonej pracy nerek i wątroby w czasie ciąży, daje możliwość uniknięcia stanu rzucawkowego (bezpośredniego zagrożenia życia matki i dziecka) i donoszenia ciąży. Kontrolowanie wydalanego do moczu cukru (glukozy) ma znaczenie przy zaburzeniach gospodarki węglowodanowej, a jego wykrycie nasuwa podejrzenia o występowaniu cukrzycy ciążowej. W przypadku nieprawidłowych wyników badania ogólnego moczu, wykonywane jest częściej niż w ustanowionych zaleceniach, gdyż służy monitorowaniu występujących w wynikach nieprawidłowości i procesu leczenia.
Morfologia – podobnie często jak badanie moczu wykonywana jest u przyszłych mam morfologia krwi. Pierwsza powinna być wykonana już po pierwszej wizycie u ginekologa, jednak nie później niż do 10. tygodnia ciąży. Kolejna obowiązuje między 15. a 20. tygodniem, 27. a 32., 33. a 37. oraz ostatnia, na krótko przed rozwiązaniem – między 38. a 39. tygodniem ciąży. W czasie ciąży obserwuje się fizjologiczne (prawidłowe) zmiany w morfologii krwi. Jest to obniżenie hematokrytu (stosunku krwinek czerwonych do pełnej krwi), hemoglobiny oraz spadek ilości erytrocytów (krwinek czerwonych) i podwyższenie ilości leukocytów (krwinek białych). Kontrolowanie parametrów krwi pozwala na wczesne wykrycie zmian w składzie krwi. Ciężka, nieleczona anemia poza objawami takimi jak zmęczenie, rozkojarzenie, ból głowy i senność, może powodować nieprawidłowości w rozwoju łożyska, wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrostu płodu, oraz jego obumarcie. Tak jak w przypadku badania ogólnego moczu, morfologia krwi w zależności od stanu zdrowia ciężarnej, może być wykonywana zdecydowanie częściej niż w zaleceniach.
Do końca 10. tygodnia ciąży obowiązkowo przeprowadzana jest także ocena funkcji tarczycy przyszłej mamy. Oznaczenie poziomu TSH umożliwia zdiagnozowanie nadczynności lub niedoczynności tarczycy. Zaburzenia endokrynne tarczycy u kobiet w ciąży są czynnikiem krytycznym dla rozwoju płodu, które stanowią przyczynę poronień, ale także mogą być bezpośrednim czynnikiem zwiększającym ryzyko urodzenia dziecka z upośledzeniem umysłowym. Wczesna diagnostyka chorób tarczycy ciężarnej i wdrożenie leczenia umożliwia całkowite uniknięcie konsekwencji zaburzeń endokrynologicznych dla nienarodzonego dziecka.
Wśród innych badań, które należy wykonać do końca 10. tygodnia ciąży znajdują się:
- Cytologia ginekologiczna, jeśli nie była wykonana w ciągu ostatnich 6 miesięcy;
- Badanie stężenia glukozy na czczo, ewentualnie dwupunktowy doustny test obciążenia glukozą jeśli ciężarna jest obciążona ryzykiem rozwoju cukrzycy ciążowej (np. nadwaga, wiek >35 lat, cukrzyca w poprzednich ciążach itp.);
- Badanie VDRL wykrywające groźną dla przebiegu ciąży i życia dziecka infekcję krętkami kiły;
- Jeżeli nie jest znany status immunologiczny ciężarnej dotyczący wymienionych poniżej infekcji, zaleca się wykonanie badania w kierunku toksoplazmozy (IgM, IgG) i różyczki (IgM, IgG), czyli chorób o udowodnionym negatywnym wpływie na przebieg ciąży i zdrowie dziecka. Wczesne wykrycie tych infekcji i rozpoczęcie właściwego leczenia zwiększa szansę na urodzenie zdrowego dziecka, uniknięcia powikłań jakimi są zakażenie okołoporodowe, wodogłowie, głuchota, ślepota i zaburzenia rozwoju;
- Badania w kierunku zakażenia wirusami HIV i HCV.
Ważnym badaniem początkowych 10. tygodni ciąży jest oznaczenie grupy krwi, czynnika Rh oraz przeciwciał odpornościowych do antygenów krwinek czerwonych. Wyniki te służą potwierdzeniu lub wykluczeniu konfliktu serologicznego, który występuje wówczas, gdy matka posiada grupę krwi z czynnikiem Rh(-), a ojciec dziecka grupę krwi z czynnikiem Rh(+). W takiej sytuacji organizm matki może traktować dziecko z grupą krwi Rh(+) dziedziczoną po ojcu jako „intruza” i wytwarzać przeciwko niemu przeciwciała. Przy stwierdzonym konflikcie serologicznym w celu zapobiegania powikłaniom jakimi mogą być ciężka anemia i nasilona żółtaczka u dziecka, matce między 28. a 30. tygodniem ciąży podaje się immunoglobulinę anty-D.
Między 21. a 26. tygodniem ciąży u kobiet, które uzyskały w pierwszym trymestrze ciąży ujemny wynikm w kierunku toksoplazmozy w zakresie przeciwciał klasy IgM, badanie należy powtórzyć. Kolejnym badaniem zalecanym w tym okresie jest oznaczenie przeciwciał anty-D u kobiet z czynnikiem Rh(-).
Konkretnie pomiędzy 24. a 26. tygodniem ciąży należy wykonać doustny trzypunktowy test obciążenia glukozą – OGTT. Służy on wykryciu zaburzenia gospodarki węglowodanowej – cukrzycy ciążowej, która niezdiagnozowana i nieleczona prowadzi do hipertrofii (przerostu) płodu, zwiększenia ryzyka wad wrodzonych – w tym wad serca, poronień lub wczesnego porodu. U matki cukrzyca ciążowa może prowadzić do nadciśnienia, infekcji dróg moczowych lub zaburzeń widzenia. Test polega na oznaczeniu stężenia glukozy we krwi w trzech punktach czasowych – przed wypiciem, jedną godzinę i dwie godziny po wypiciu 75g glukozy. Jeśli wynik testu obciążenia glukozą przekroczy wartości referencyjne ustalone dla kobiet w ciąży, lekarz kieruje pacjentkę do ośrodka specjalistycznego, w którym jest prowadzona aż do momentu rozwiązania. Badania nie należy wykonywać, gdy poziom glukozy na czczo wskazuje na hiperglikemię (przekracza 5,5mmol/l), ale także wtedy, gdy pacjentka zwymiotuje po podaniu glukozy.
Od 27. do 32. tygodnia ciąży ponownie wykonuje się oznaczenie przeciwciał anty-D u kobiet z czynnikiem Rh(-).
Od 33. do 37. tygodnia ciąży ponawia się badania w kierunku infekcji wirusami HIV, HCV oraz krętkami kiły – VDRL. Dodatkowo zlecane jest badanie w kierunku antygenu HBs, którego obecność świadczy o toczącym się wirusowym zapaleniu wątroby typu B. Pomiędzy 35. a 37. tygodniem ciąży należy wykonać badanie mikrobiologiczne – posiew z pochwy i odbytu w kierunku paciorkowców B-hemolizujących. Wykrycie chorobotwórczych bakterii jest wskazaniem do antybiotykoterapii, pozwalającej na uniknięcie zakażenia okołoporodowego groźnego dla zdrowia i życia noworodka. Ponadto niewykryta i nieleczona infekcja dróg rodnych u kobiety w ciąży może doprowadzić do osłabienia worka owodniowego i przedwczesnego porodu.
Specyficzną grupą badań wykonywanych tylko u pewnej grupy kobiet w ciąży są przesiewowe badania prenatalne, oceniające możliwość urodzenia dziecka z wadą genetyczną. Wykonywane są tylko w populacji zwiększonego ryzyka, to znaczy u kobiet po 35. roku życia. Wskazaniem do diagnostyki prenatalnej są również takie czynniki jak: wcześniejsze urodzenie dziecka z zespołem Downa, stwierdzenie nieprawidłowości chromosomalnych u rodziców, choroba Downa w rodzinie, ale także powtarzające się poronienia samoistne.
Wśród badań przesiewowych wykonywanych w czasie ciąży należy wyróżnić też grupę badań nielaboratoryjnych. Zaliczamy do nich kontrolę ciśnienia tętniczego krwi i masy ciała. Badaniem regularnie powtarzanym jest także USG. W czasie ciąży powinno być wykonane minimum 3 razy: między 11. a 14. tygodniem ciąży, między 18. a 22. tygodniem ciąży, między 27. a 32. tygodniem ciąży oraz w 40. tygodniu ciąży.
Poza badaniami przesiewowymi wykonywanymi obowiązkowo i bezpłatnie (w przypadku wyboru opieki medycznej finansowanej ze środków NFZ), w czasie ciąży należy także wspomnieć o badaniach możliwych do wykonania, jednak niefinansowanych ze środków NFZ. Takie badania laboratoryjne możemy wykonać w laboratorium diagnostycznym na własny rachunek. Możemy zaliczyć do nich nieinwazyjne, zaawansowane badania prenatalne, np. SANCO.
Od niedawna możliwa jest refundacja niektórych badań prenatalnych. Dotyczy ona wszystkich kobiet w ciąży niezależnie od wieku, zależy jednak od rodzaju zaleconego do wykonania badania.
Rozporządzenie ministra zdrowia obowiązujące od 5.06.2024 roku dotyczy:
– badań prenatalnych wykonywanych z krwi (tzw. nieinwazyjnych) zalecanych w zależności od wieku ciąży: PAPP-A, free-β-hCG, AFP, Estriol
– badań USG pierwszego (11 – 14 tydzień) i drugiego (18 – 22 tydzień 6 dzień) trymestru.
Refundacja obowiązuje również w przypadku konieczności odbycia porady genetycznej lub/i wykonania badań inwazyjnych (np. amniopunkcji, biopsji trofoblastu lub kordocentezy), jeżeli wynik badań nieinwazyjnych jest niepokojący i wymaga weryfikacji.
Skierowanie na wymienione badania wystawia lekarz prowadzący ciążę.
